سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی‌مهوش: عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت: اگر مدیران شهری به موضوع فرهنگ از منظر کالبدی توجه داشته باشند می‌توانند شهر را به لحاظ فرهنگی به تعالی برسانند، تصریح کرد: در غیر این صورت اگر افراد بی‌توجه به بحث فرهنگ در شهر بوده و در پی آن تمایزی بین فرهنگ خودی و بیگانه و شهر خود و شهر بیگانه قائل نشوند در موضع ضعف قرار خواهند گرفت و شهر را به‌راحتی ازنظر فرهنگی ارزان می‌فروشند.

فرهنگ شهری بخش ویژه‌ای از فرهنگ عمومی جامعه شهری است که به‌طور مستقیم با برنامه‌ریزی شهری و مدیریت شهری ارتباط پیدا می‌کند. فرهنگ در هویت شهر دارای دو معناست: فرهنگ سنتی (به ارث رسیده) و فرهنگ روزآمد (افراد بنا به خواسته‌های روز آن را می‌سازند) با این اشاره می‌توان گفت فرهنگ معمولاً با افراد می‌آید و می‌رود.

در این آمد و شد و تعامل بین گذشته و حال مرتب تبدیل به‌روز می‌شود و پالایش و دگرگونی می‌یابد. شهر بدون فرهنگ شهری بدون هویت است. هرقدر غنای فرهنگی شهر افزایش یابد آن شهر از سطح فرهنگ بالاتری برخوردار خواهد بود و باعث خواهد شد که روند طرح‌های توسعه شهری ازجمله شکل‌گیری معماری‌های پایدار که متناسب با فرهنگ شهری شکل گرفته معنادار گشته و از جایگاه خاص برخوردار گردد. درواقع، مهم‌ترین عاملی که باعث شده تا طرح‌های توسعه‌ای و عمرانی علیرغم صرف هزینه‌های هنگفت و زمان‌های زیاد نتوانند به اهداف اولیه خود دست یابند، بی‌توجهی به واقعیات موجود در بستر شهرها و جامعه شهری و توسعه‌ای واقعی است که باید در ارتباط بلافصل با واقعیات جامعه و فضاهای شهری باشد، به دیگر سخن هرگونه گسستی حتی ازلحاظ فکری زمینه را برای شکاف در فضاهای شهری فراهم می‌کند براین اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم با عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدرضا عراقچیان با تأکید براینکه به مقوله فرهنگ می‌توان از دو منظر نگاه کرد گفت: در نخستین منظر فرهنگ در بحث تعاملات و روابط انسانی تعریف می‌شود.

وی افزود: از منظری متفاوت فرهنگ تنها در تعاملات انسانی تعریف نمی‌شود بلکه رابطه اشیا و جامدات با انسان‌ها را نیز می‌توان معنای فرهنگی بخشید یعنی هر آنچه که موجود است اعم از نمادهای هویتی همچون لباس، ساختمان، شهر، خیابان و غیره می‌توانند نمادی از فرهنگ جامعه باشند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه تا مدت‌ها وقتی حرف از فرهنگ بود تنها به یاد تعاملات انسانی می‌افتادیم اما حالا فرهنگ شامل نمادهای هویتی نیز می‌شود، تأکید کرد: این بدان معنا است که اگر از یک شهر عبور می‌کنیم علاوه بر جلب‌توجه نوع پوشش اهالی آن شهر وجود خودروها با رنگ‌‌های خاص، ساختما‌ن‌هایی با مدل‌های خاص نیز بیانگر فرهنگ آن شهر هستند.

عراقچیان با تأکید براینکه یقیناً بین فرهنگ و شهر و درعین‌حال بین فرهنگ و معماری در شهر رابطه پیچیده‌ای حکم‌فرماست، خاطرنشان کرد: این بدان معنا است که اگر پوشش انسان‌ها و نوع آرایش آن‌ها می‌تواند بیانگر فرهنگ و شخصیت درونی آن‌ها باشد شکل و نوع معابر و ساختمان‌ها و غیره نیز در شهر و حتی نحوه توجه به نوع اداره شهر می‌تواند تجلی فرهنگ مدیریت شهری و انسان‌های ساکن در آن شهر باشد.

وی افزود: بنابراین مدیران شهری، شهردار و اعضای شوراهای شهر به‌عنوان یک همکار در مدیریت شهری می‌توانند هویت‌دهنده فرهنگ شهر باشند.

استادیارمعماری و شهرسازی دانشکده هنر و معماری همدان با تأکید براینکه اگر این افراد (مدیران شهری) از دقت بالایی برخوردار بوده و به موضوع فرهنگ از منظر کالبدی نیز توجه داشته باشند می‌توانند شهر را به لحاظ فرهنگی به تعالی برسانند، تصریح کرد: در غیر این صورت اگر افراد به بحث فرهنگ در شهر بی‌توجه بوده و در پی آن تمایزی بین فرهنگ خودی و بیگانه و شهر خود و شهر بیگانه قائل نشوند در موضع ضعف قرار خواهند گرفت و شهر را به‌راحتی ازنظر فرهنگی ارزان می‌فروشند.

عراقچیان افزود: باید به این نکته توجه کرد که فروختن شهر تنها به تراکم‌فروشی و مباحث همچون سطح اشغال و مسائل این‌چنینی مرتبط نیست بلکه فروختن فرهنگ شهر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی با اشاره به اینکه اگر این افراد از آگاهی لازم در حوزه فرهنگ در شهر و کالبد آن برخوردار نبوده و یا تجربه لازم را در این خصوص نداشته باشند شهر را به‌راحتی از منظر فرهنگی و کالبدی می‌فروشند اذعان کرد: حال آنکه این مسئله یقیناً نتیجه خوبی را به‌دنبال نخواهد داشت بنابراین توصیه می‌کنم اعضای شورای شهر منتخب حتماً با موضوع کالبد و فرهنگ شهری و معماری و شهر آشنا باشند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر وضعیت فرهنگی و اجتماعی شهر همدان را با توجه به سبقه فرهنگی این شهر در ادوار مختلف چگونه ارزیابی می‌کنید گفت: این مسئله را نیز می‌توان از چند منظر موردنقد و بررسی قرار داد.

عراقچیان افزود: نخست اینکه وقتی بحث از عدالت اجتماعی به میان می‌آید عملاً در حال ساختن یک فرهنگ هستیم بنابراین وقتی توصیه می‌کنیم که شهرداری و شورای اسلامی شهر در اجرای برنامه‌های عمرانی خود در گام نخست برنامه فرهنگی را فراموش نکرده و در ثانی به ازای هر پروژه عمرانی گزارش توجیهی، فرهنگی و اجتماعی آن پروژه را نیز ارائه کنند بیانگر اهمیت پرداختن به مباحث فرهنگی و اجتماعی در شهرها است.

وی با تأکید براینکه گزارش توجیهی، فرهنگی و اجتماعی پروژه‌های عمرانی بدان معنا است که باید در بدو امر چرایی اجرای این پروژه به لحاظ فرهنگی بیان و سپس در حین و پس از اجرای آن نیز تغییراتی که این پروژه در حوزه فرهنگ و اجتماعی ایجاد خواهد کرد بیان و مورد رصد قرار گیرد، گفت: درواقع همان‌طور که در حال حاضر شهرداری برای هر پروژه عمرانی مکلف به ارائه گزارش زیست‌محیطی است می‌بایست طبق قانون گزارش توجیهی فرهنگی و اجتماعی پروژه را نیز ارائه کند.

وی ادامه داد: بنابراین از اعضای شورای اسلامی شهر انتظار می‌رود که این فرایند (ارائه گزارش توجیهی به لحاظ فرهنگی و اجتماعی مختص هر پروژه عمرانی) که تاکنون موردتوجه نبوده و عملیاتی نشده زین پس مورد عنایت و این گزارش از شهرداری اخذ شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید براینکه اگر توزیع اجتماعی پروژه‌ها در سطح شهر درست باشد به‌صورت خودکار فرهنگ شهری مناسب نیز در نقاط مختلف ایجاد می‌شود اذعان کرد: این بدان مفهوم است که ما در کلیه نقاط شهر شاهد اجرای برنامه‌های عمرانی و فرهنگی خواهیم بود زیرا در حال حاضر بسیاری از برنامه‌ها تنها دارای بعد عمرانی است.

عراقچیان ادامه داد: سیما و چهره شهر نیز از دیگر نکات مهم در حوزه فرهنگ و اجتماع شهرها است.

وی در توضیح اهمیت فرهنگ در سیمای شهر گفت: در حال حاضر بسیاری از بنگاه‌داران و انبوه‌سازان مسکن به اشتباه در ساخت‌وساز خود علاقه‌مند به استفاده از نمای رومی شده‌اند.

این استاد دانشکده هنر و معماری با تأکید براینکه استفاده از نمای رومی مصداق کاملی از بی‌فرهنگی و بی‌هویتی در سیما و منظر شهرهای ماست اذعان کرد: درواقع کسانی که دل در گرو شهر و فرهنگ خود ندارند به‌دنبال بهره‌مندی از این نوع نما در همدان هستند.

عراقچیان افزود: نکته اینجاست که بنده تاکنون مشاهده نکردم که اعضای شورای شهر با این موضوع مقابله کنند و حتی گاهی از آشنایان خود نیز در این مقوله حمایت می‌کنند که مسئله تأمل‌برانگیزی است هرچند که کمیته سیما و منظر در شهرداری در حد توان با این مسئله برخورد می‌کند اما مسئله این است که این برخوردها نیازمند حمایت شهردار و اعضای شورای اسلامی شهر است.

وی با بیان اینکه چهره شهر ما با نمای تک‌تک ساختمان‌ها شکل می‌گیرد عنوان کرد: ازجمله عوامل مؤثر در چهره شهر ساماندهی نماهای شهری است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: بنابراین یکی از ضرورت‌هایی که از شورای آتی انتظار می‌رود خارج کردن نماهای رومی از دورنماهای ساختمانی از شهر همدان است.

عراقچیان با بیان اینکه ساماندهی فضای سبز، نورپردازی، اجرای قوانین نظافت خودروها در سطح شهر از دیگر مباحثی است که می‌بایست در عرصه فرهنگ شهری مورد توجه قرار داد تأکید کرد: اگر بخواهم به اولویت‌های اعضای شورای اسلامی شهر همدان را دوره آتی احصا کنم باید بگویم نخستین مسئله این است که از تک‌بعدی بودن حزر کنند و در گام بعدی اینکه اعضای شورای شهر باید افراد با تجربه در عرصه‌های مختلف بوده و درنهایت مشورت‌پذیر باشند زیرا هیچ‌کس عقل کامل نیست.

وی ادامه داد: مسئله بعدی اینکه از برخورد پروژه‌ها به‌صورت تایتلی (بدون توجیه فرهنگی و اجتماعی) در منطقه سکونت خود با فشار بر شهرداری خودداری کنند که در این صورت فرد به‌تمام‌معنا فرهنگی به‌حساب می‌آیند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد طی چهار سال گذشته شهر نه‌تنها به لحاظ فرهنگی شاهد تعالی نبوده بلکه با تعریف پروژه‌ها عمرانی بدون پیوست‌نگاری فرهنگی شهر دچار سردرگمی فرهنگی و اجتماعی و حتی تضاد نیز شده است که برای نمونه بارز آن را می‌توان در پروژه‌های نیمه‌کاره بلوار ارم و نیز اسکای‌مال مشاهده کرد.