به‌دلیل اینکه انسان در عصر معاصر از نعمت وجود رسول خدا (ص) و امام حاضر محروم و تظاهر زمان علیه او بسیار زیاد است و به‌نوعی انسان امروز در این جهان مادی غریب مانده، نیاز به معنویت و اخلاق بیش از هر زمان دیگری حس می‌شود‌. روزگاری بود که مردم در نجف، قم، مشهد، اصفهان و یا همین همدان در درس‌های اخلاق و سلوک عارفان خوش‌نفس و بزرگ و اساتید به‌نام شرکت کرده و از نفوس آنان در زدودن زنگار وجود و فکر خود بهره می‌بردند؛ اما در حال حاضر دسترسی به چنین اساتیدی با چنین رویکردی دشوار است و بسیاری از نیازهای درونی ما ازجمله آرامش و توجه به خداوند با رویکردی توحیدی پاسخ داده نمی‌شود، چون زیر نظر یک مربی و استاد که خود بخشی از مسیر را رفته و سرد و گرم راه را چشیده، نیستیم.
سه کتاب مقدس قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه هم که به‌عنوان مانیفست شیعه پاسخگوی پرسش‌ها و ابهامات بسیاری هستند، مهجور واقع شده‌اند و دیگر خبری از آن کلاس‌های بزرگ و کوچک تفسیر خبری نیست تا مشاعر روحی و معنوی انسان باز شود و بتواند در مسیر رشد و تعالی گام بردارد...
با ذکر این مقدمه کوتاه آنچه در ادامه می‌خوانید نگاه به همین موضوع است؛ ضرورت احیای کرسی‌های درس اخلاق و تفسیر توسط اساتید و آثار برکات آن در جامعه. خبرنگار سپهرغرب این موضوع را در گفت‌وگو با استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا که از اساتید مطرح تفسیر صحیفه سجادیه نیز است بررسی کرده، دکتر محمدرضا فریدونی معتقد است خلقت آدم برای رسیدن به حقیقت بوده و کشف حقیقت با تربیت انسان توحیدی حاصل خواهد شد. مشروح گفت‌وگو با وی را در ادامه می‌خوانید:
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه معنویت با نهاد انسان عجین شده، عنوان کرد: ما امروزه شدیداً به بحث‌های معنوی- اخلاقی و توجه دادن همه اقشار مردم از عالم ماده به عوالم ملکوت احتیاج داریم.
فریدونی اظهار کرد: باید دو مطلب را در نظر بگیریم؛ نخست اینکه ضرورت‌ها باعث توجه به مسائل معنوی و اخلاقی می‌شود و دیگر اینکه واقعیت‌ها، باطن و معنای زندگی، ایجاب می‌کند ما به سوی مسائل معنوی روی بیاوریم.
وی سپس با اشاره به وقوع بحران‌ها در جامعه و ارتباط آن با معنویت گفت: در حال حاضر در عین حال که بسیاری از جوانان، مؤمن و معتقد هستند اما به‌وضوح می‌بینیم هنگام وقوع یک حادثه یا بحران، برخی ناهنجاری‌های اخلاقی رخ می‌دهد که بیشتر در مدارس و دانشگاه‌ها یا سطح عمومی جامعه بوده، بر این اساس نیاز است درس‌های اخلاق و معنویت در جامعه‌ به معنای عمیق و واقعی گسترش پیدا کند.
وی افزود: حتی اگر هیچ ناهنجاری‌‌ای در بین اقشار مختلف مردم نباشد و ما فقط به این توجه داشته باشیم که مخلوقیم و خداوند متعال ما را برای هدفی آفریده، حقایقی در این عالم هست و آخرتی وجود دارد، باید به آن حقایق توجه داشته باشیم که ضرورت توجه به اخلاق و معنویت را برای ما روشن می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با ابراز تأسف از اینکه در حال حاضر در سطح دانشگاه و تا حدودی در حوزه، خبری از برپایی کرسی‌های اخلاق نیست، تصریح کرد: نمی‌دانم کسانی که متصدی کار بودند توانسته‌اند افراد متخلق، اخلاقی و صاحب علم تربیت کنند یا خیر؛ اما تردیدی نیست برای مثال مرحوم سیدعلی قاضی، مرحوم ملاحسینقلی همدانی، مرحوم شاه‌آبادی و... توانستند افرادی تربیت کنند که پیروزی انقلاب اسلامی مرهون کلاس‌های تربیتی آنان است.
فریدونی ادامه داد: از آن جلسات و محافل خانگی نه‌چندان گسترده، مرحوم علامه طباطبایی تربیت شده و بسیاری از مبارزان انقلاب از شهید بهشتی و شهید مطهری تا مرحوم مصباح یزدی و حتی خود مرحوم امام خمینی متأثر و تربیت‌یافته مکتب علامه هستند که توانسته‌اند تأثیرات فوق‌العاده‌ای در کشور ما بگذارند.
وی اظهار کرد: نمی‌دانم استعدادها فرونشسته یا دغدغه‌ای برای تربیت افراد در بین متولیان امر وجود ندارد. الآن در هر نهاد و مؤسسه‌ای یک روحانی هست که به‌عنوان نماینده ولی فقیه بدون چشم‌داشت کار می‌کند. ای کاش با تمام زحماتی که این افراد می‌کشند محور مسائل معنوی هم باشند. یعنی در کنار وظیفه نمایندگی ولی‌فقیه، محور مسائل معنوی هم قرار می‌گرفتند.
وی سپس با اشاره به مرام و مسلک مرحوم آیت‌الله ملاعلی آخوند در همدان نیز گفت: ایشان ضمن پرداختن به اموری نظیر وجوهات مردم، مسائل فقهی و حقوقی ملجأ معنوی مردم هم بوده‌اند. چیزی که امروز وجود ندارد یعنی جوان دانشجوی امروز پناهی ندارد تا در مسائل معنوی به سراغ او بروند.
استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا تأکید کرد: وقتی از مسائل معنوی غفلت می‌شود و بزرگانی که ملجأ و مأمن مردم باشند وجود ندارند، حرف از دین‌داری حالت کاریکاتوری پیدا می‌کند. مردم در افرادی که مسائل دینی را بیان می‌کنند باید حقیقتی را ببینند که اگر حقیقت را دیدند به طرف او می‌روند. همانطور که وقتی مردم ما مرحوم آیت‌الله بهجت را می‌دیدند که حقیقتی دارد، به سمت او می‌رفتند، هر کس با خدا آشنا شد بیاناتش رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرد.
فریدونی سپس با تأکید بر اینکه وقوع بحران‌های اخلاقی ضرورت توجه به کرسی‌های اخلاقی را برای مقابله با آن‌ها آشکار می‌سازد، متذکر شد: باید شرایط طوری شود که اگر جوان ما یک شب دلش گرفت چه در دانشگاه و چه در سطح شهر، بتواند به یک مسجد برود و پای صحبت یک عالم ربانی بنشیند. یعنی صرف اینکه نمازی خوانده شود، نباشد. خلأ این مسئله در حال حاضر در بسیاری از شهرها و شهرستان‌ها محسوس است.
وی بیان کرد: ما ابدیتی در پیش داریم و این عالم، حقیقت و باطنی دارد. یعنی زندگی ما را ثروت، قدرت و توجه به عالم ماده معنا نمی‌کند، بلکه حقیقت این عالم آن را معنا می‌کند که در گرو توجه به مسائل معنوی است.
این استاد دانشگاه در ادامه سخنان خود ابراز کرد: ما که انقلاب کردیم و به لطف خدا هم دلایل درستی پشت آن بود و هم رهبری انقلاب و یاران خاص و عام ایشان انگیزه‌های الهی داشتند، به‌دنبال تشکیل یک حکومت که صرفاً اسلامی باشد نبودیم، یعنی ما به‌دنبال این بودیم که علاوه‌بر توجه داشتن به مسائل شرعی، مسائل معنوی در این جامعه رونق بگیرد که اگر صرفاً به‌دنبال کشوری با ظاهر اسلام بودیم بسیاری از کشورهای منطقه نام و نشان پرچم و شعارشان اسلامی‌تر است. جلسات ماه مبارک رمضان‌شان پررونق‌تر است و... اما مسئله فقط این است.
فریدونی ادامه داد: جامعه معنوی جامعه‌ای است که از مسیر توجه به پیشرفت‌های مادی به یک افق برتر و بالاتر که ملکوت این عالم است توجه دارد.‌ یعنی توجه به عالم آخرت هم بخاطر توجه به خداست.
وی گفت: جامعه معنوی مُوحد تربیت می‌کند. ببینید افرادی که در دوران دفاع مقدس مؤثر بودند مثل شهید صیاد شیرازی که در مسائل جنگی کارآمد بود در مسائل معنوی هم سرآمد بود، تربیت‌شده مرحوم ‌آیت‌الله یعقوبی قائنی و شاگرد آیت‌الله بهاءالدینی بوده است.
این مفسر صحیفه سجادیه با این بیان که هر کس در هر جای این کشور توانست توفیقی به‌دست آورد، نفس یک عالم ربانی به او خورده بود، تا نفس یک عالم ربانی به انسان نخورد، او انسان نخواهد شد.
فریدونی ادامه داد: برای آدم شدن، انسان باید آدم ببیند؛ بنابراین صدها دلیل وجود دارد برای اینکه جامعه ما حتماً معنوی باشد و انسان‌های معنوی و موحد تربیت کنیم، در این صورت می‌توان آمادگی برای ظهور کسب کرد. وقتی حضرت تشریف بیاورند به تعبیر یکی از بزرگان، ما باید بتوانیم به درد حضرت بخوریم یا نه؟ خب کسی که مهذب نیست، تربیت نشده و انوار توحیدی در ظاهر و باطن او تجلی نکرده چطور به درد حضرت می‌خورد؟
وی با تأکید بر لزوم توجه انسان به معرفت‌النفس، یادآور شد: در روایات داریم معرفت‌الله اعلی‌المعارف است، یعنی اگر شما به سمت معرفت خدا رفتی، از آثار آن معرفت‌النفس است، در این صورت انسان به درد جامعه می‌خورد. البته اصولاً فرد تربیت‌شده توحیدگرا، هم به درد خودش می‌خورد و هم جامعه و مضمحل نمی‌شود.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا اضافه کرد: امام سجاد علیه‌السلام در صحیفه فرمود: خدایا مرا در همان راهی قرار ده که برای آن آفریده‌ای. بنابراین قرار گرفتن در مسیر تربیت معنوی همان راهی است که خداوند متعال ما را برای آن خلق کرده است.
فریدونی در جمع‌بندی این بخش از سخنان خود گفت: باید دغدغه‌ پیدا کرده و به‌جد اراده کنیم که ابدیت در پیش داریم ‌و برای این ابدیت چاره‌ای جز این نداریم که تربیت توحیدی پیدا کنیم. وقتی این نگرش و حرکت به سمت آن حاصل شود هدف محقق می‌شود.
وی توضیح داد: وقتی فرد دوست دارد فلان رشته و دانشگاه قبول شود تمام امکانات و تلاش خود را صرف این هدف می‌کند، ما وقتی ابدیت را درک کنیم و بدانیم اگر خداوند از ما پرسید عمر و روزگارت را چطور گذرانده‌ای، تمام جهد خود را به‌کار می‌گیرد در آن مسیر باشد. من آن اراده و باور را در درک این مسئله نمی‌بینم.
این مفسر صحیفه سجادیه ابراز کرد: اراده جمعی برای نیل به حقیقت هستی، یا نیست یا ما نمی‌بینیم. بیشتر اکتفا به ظاهرگرایی دیده می‌شود تا باطن‌گرایی. رهبر انقلاب بارها فرموده‌اند صحیفه سجادیه کتاب قابل تأملی است، امام راحل تأکید داشت متون ادعیه‌ای ما نیاز به تفسیر و توجه دارد که راهگشاست، اما نسبت به این مسئله خیلی اهتمامی وجود ندارد.
فریدونی با بیان اینکه مساجد ما باید بر سه محور قرآن، صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه بچرخد، اظهار کرد: در حال حاضر چنین تلاشی مشاهده نمی‌شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به پیش رو بودن ماه رجب و آمادگی برای این ماه توصیه کرد: وقتی اطلاعات و معرفت بیشتر شود رغبت هم بیشتر می‌شود‌. به‌نظر می‌رسد مطالعه کتاب افراد صاحب نفوس پاک مثل کتاب میرزا جواد آقای ملکی تبریزی که برای شناخت این سه ماه نوشته می‌تواند به ارزش و عظمت سه ماه رجب، شعبان و رمضان پی ببرد تا شاید از این طریق رغبت او بیشتر شود.
استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا اضافه کرد: ما به‌دنبال خدا نرفته‌ایم، خدا به‌دنبال ما آمده و سفره‌ای را در سه ماه نورانی پهن کرده. این مائده‌های عام را خدا فراهم کرده تا از نفحات الهی بهره ببریم. اینکه ما چندین ماهِ سال به امور دیگر پرداخته‌ایم و در صدد این بوده‌ایم که چطور بیشتر به چشم دیگران بیاییم، بزرگ شویم، شهرت پیدا کنیم، دیگران ما را بشناسند و سود بیشتری ببریم و... این سه ماه سر سفره یاد خدا بنشینیم که البته منافاتی با مسئولیت اجتماعی ندارد. از قضا کسانی در مسئولیت اجتماعی موفق‌تر هستند که ارتباط با خدا دارند.
فریدونی در ادامه عنوان کرد: در آیه قرآن آمده که فرمود: یا ایها المزمل، قم اللیل الا قلیلا؛ چون تو می‌خواهی دین خدا را تبلیغ کنی باید شب‌بیداری داشته باشی. کسانی که خدا به آنان لطف کرده و مسئولیت دارند بیش از همه باید متوجه شب‌زنده‌داری و یاد خدا و سه ماه عزیز پیش رو باشند.
وی افزود: مرحوم امام راحل، ماه رمضان همه ملاقات‌های خود را تعطیل می‌کرد. یا بالاتر پیامبر اکرم صلوات‌الله علیه قبل از رسالت در غار حرا چه می‌کرد؟‌ مشغول عبادت بوده. به تعبیر بزرگان تمام انبیاء در بدایت حال خود قبل از ورود به اجتماع و دستگیری از مردم، اهل خلوت با خدای متعال بوده‌اند و این مسئله باید در زندگی ما مورد توجه قرار بگیرد.
وی سپس در خاتمه سخنان خود اظهار کرد: ببینید الآن باید با رمان، نقاشی، موسیقی، فیلم و تئاتر و... مردم را به سمت اخلاق و معنویت هل بدهند. صرف برگزاری یک کرسی اخلاق که البته بسیار هم شایسته و نیک است، کفایت نمی‌کند. ما نیازمند همت جمعی در حرکت به این سمت و سو هستیم. اگر همه شعارهای ما اقتصادی باشد که اتفاقاً خیلی هم مهم است اما مقدمه است نه مقدم بر معنویت، چه خواهد شد؟ یا اگر موسیقی ما تماماً دنیاگرا بود، فیلم ما به سمت معنویت نرفت و... در میان مردم تأثیرگذار نخواهد بود؛ بنابراین باید تمام ارکان جامعه با اراده جمعی دست به دست یکدیگر دهند تا رشد و تعالی اتفاق بیفتد.

سمیرا گمار