مالیات به‌عنوان یکی از منابع اصلی تأمین درآمدهای دولت‌ها نقش حیاتی در تأمین خدمات عمومی و توسعه اقتصادی ایفا می‌کند؛ در بسیاری از کشورهای دنیا سیستم‌های مالیاتی به‌طور مستمر به‌روز و تطبیق داده می‌شوند تا بتوانند با تحولات اقتصادی و اجتماعی هماهنگ شوند، در این راستا سامانه‌های دیجیتال و هوشمند همچون سامانه‌های خودنویس، سامانه ملی املاک و اسکان و دیگر پلتفرم‌های آنلاین ابزارهای جدیدی هستند که به دولت‌ها این امکان را می‌دهند تا با استفاده از داده‌های دقیق و به‌روز، فرایندهای مالیاتی را به‌طور مؤثرتر و شفاف‌تری پیگیری کنند.
در کشور ما، اگرچه استفاده از این سامانه‌ها در مراحل اولیه خود قرار دارد، اما این سیستم‌ها می‌توانند نقشی اساسی در کاهش فرار مالیاتی و تحقق عدالت مالیاتی ایفا کنند، به‌ویژه پلتفرم‌هایی همچون سامانه خودنویس که اطلاعات قراردادهای اجاره و معاملات املاک را جمع‌آوری می‌کنند، می‌توانند به‌عنوان منابع اطلاعاتی مهم برای تعیین و اعمال مالیات‌های مختلف ازجمله مالیات بر اجاره و مالیات بر خانه‌های خالی عمل کنند، با این حال مشکل اصلی در این مسیر نبود وجود زیرساخت‌های مناسب برای جمع‌آوری و تبادل داده‌ها و همچنین نبود نظارت جامع بر این سامانه‌هاست، اگرچه سازمان امور مالیاتی می‌تواند به‌عنوان بهره‌بردار از این اطلاعات عمل کند، اما نظارت مستقیم بر طراحی و اجرای این سامانه‌ها از وظایف آن سازمان نیست.
بنابراین، به‌نظر می‌رسد که برای استفاده بهینه از این سامانه‌ها و تضمین عدالت مالیاتی، نیاز به هماهنگی بهتر بین نهادهای مختلف و اصلاحات در فرایندهای جمع‌آوری و استفاده از اطلاعات است، این اصلاحات می‌تواند در نهایت به کاهش فرار مالیاتی، افزایش شفافیت در سیستم مالیاتی و توزیع عادلانه‌تر بار مالیاتی در جامعه کمک کند.
*فرار مالیاتی در ایران بیشتر از میزان دریافت مالیات است
مدرس مدیریت مالی و کارشناس حوزه مسکن می‌گوید: در تمامی کشورها به طور معمول مالیات رواج دارد و تمامی درآمدهای مالیاتی در مجموع درآمدها گنجانده می‌شود، حال به‌دلیل آنکه زیرساخت‌های کشور هنوز به حد کافی توسعه نیافته‌اند و آمادگی لازم را ندارند، فرار مالیاتی در ایران بسیار بیشتر از میزان دریافت مالیات است، این وضعیت به طور قطع پذیرفتنی نیست، حال با توجه به آنکه بسیاری از آگهی‌ها در پلتفرم‌های داخلی جعلی و غیرواقعی بودند و یا وجود خارجی نداشتند، پیشنهاد شد که این پلتفرم‌ها به سازمان امور مالیاتی متصل شوند و هرگونه پیشنهاد قیمت به‌عنوان خوداظهاری در دفاتر سازمان امور مالیاتی ثبت شود.
مجید گودرزی، می‌افزاید: از سوی دیگر، برخی از این پلتفرم‌ها درآمدهای بسیار زیادی دارند و به‌دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب نتوانسته‌ایم مالیات کافی از آن‌ها دریافت کنیم، در حالی که درآمد کارگرانی که با سختی هشت ساعت در روز کار می‌کنند، به‌طور معمول زیر خط فقر است، اما وقتی که درآمد آن‌ها به بالای 12 میلیون تومان می‌رسد، مشمول مالیات می‌شوند. در دولت چهاردهم کف معافیت مالیاتی به چهار میلیون تومان برای کارگران و کارمندان رسیده، اما همچنان در خصوص مالیات بر درآمدهای تا سقف 35 میلیارد تومان، معافیت‌هایی اعمال می‌شود که به‌نظر من نادرست است.
وی تصریح می‌کند: تنظیمات مالیاتی باید به گونه‌ای انجام شود که بتوانیم اقتصاد کشور را با آن مدیریت کنیم، برای نمونه زمانی که یک قرارداد منعقد می‌شود، مالیاتی به آن قرارداد تعلق می‌گیرد، این مالیات از طریق سامانه‌های آنلاین قابل پرداخت است، اما باید این سامانه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شوند که دولت بتواند از طریق آن‌ها اطلاعات مالیاتی را به‌طور دقیق جمع‌آوری کند، در حال حاضر، سامانه‌هایی همچون سامانه خودنویس و سامانه کارتر در مسیر اجرایی قرار دارند تا بتوانند پایگاه داده‌ای برای دولت ایجاد کنند و به دولت در اجرای قوانین مالیاتی کمک کنند.
*لزوم طراحی سامانه‌های دقیق مالیاتی
وی خاطرنشان می‌کند: یکی دیگر از مشکلات اصلی دولت این است که در برخی حوزه‌ها همچون مالیات بر خانه‌های خالی به‌طور کامل موفق نبوده است، زیرا به دلیل دسترسی نداشتن به پایگاه داده‌های لازم نتوانسته این قوانین را به‌درستی اجرا کند، در بسیاری از کشورهای دنیا بخش املاک به‌عنوان یک منبع اصلی برای دریافت مالیات شناخته می‌شود. مالیات بر سوداگری در بخش مسکن که یکی از نیازهای ضروری جامعه است، به صورت تصاعدی افزایش پیدا می‌کند، این سیستم موجب می‌شود که افراد نتوانند به راحتی در این بخش به سوداگری پرداخته و در نهایت مالیات‌های بیشتری دریافت شود.
وی تصریح می‌کند: در کشور بخش بزرگی از قراردادها به‌صورت غیررسمی و قول‌نامه‌ای انجام می‌شده و دولت دسترسی به اطلاعات این قراردادها نداشته که این خود موجب شده که بازار مسکن یکی از بهترین محل‌ها برای فرار مالیاتی باشد، سامانه‌های جدید در حال تلاش هستند تا دولت را در کنترل این بازار و اخذ مالیات از افرادی که به طور معمول متواری هستند، یاری کنند.
مدرس مدیریت مالی و کارشناس حوزه مسکن می‌گوید: مالیات‌ها باید به‌گونه‌ای تنظیم شوند که عدالت مالیاتی برقرار شود، کارگرانی که زیر خط فقر هستند، نباید تنها کسانی باشند که مالیات می‌دهند و باید از کسانی که دارای املاک و دارایی‌های زیاد هستند نیز مالیات گرفته شود.
گودرزی خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر، بسیاری از این سامانه‌ها تعیین‌کننده کف و سقف مالیات‌ها هستند، برای نمونه در موضوع مالیات بر خانه‌های خالی، کف مالیات مشخص است، اما در مورد سرمایه‌های بالا همچون 35 میلیارد تومان این سقف‌ها به نظر من معقول نیستند، این وضعیت باید به گونه‌ای اصلاح شود که افراد با درآمدهای متفاوت به‌صورت تصاعدی مالیات بپردازند، نباید حقوق ثابت کارگران و کارمندان قبل از پرداخت مالیات کم شود، در حالی که افراد دیگری که مالیات نمی‌دهند، از خدمات عمومی استفاده می‌کنند.
وی در پایان می‌گوید: در دنیا، فرار مالیاتی دیگر قابل قبول نیست و حتی جرایم مالیاتی در بسیاری از کشورها مجازات‌های سخت‌تری دارند.
*نظارت دولت بر سامانه‌های مختلف
سخنگوی سازمان امور مالیاتی کشور در باره نظارت دولت بر سامانه‌های مختلف همچون سامانه ملی املاک و اسکان می‌گوید: سازمان امور مالیاتی به‌طور مستقیم نظارت بر این سامانه‌ها ندارد، این سامانه‌ها توسط دیگر نهادها همچون وزارت مسکن و شهرسازی طراحی و اداره می‌شوند، با این حال سازمان امور مالیاتی می‌تواند از اطلاعات جمع‌آوری شده در این سامانه‌ها بهره‌برداری کند، برای نمونه بر اساس قانون مالیات بر خانه‌های خالی، سازمان امور مالیاتی می‌تواند با استفاده از اطلاعات سامانه ملی املاک و اسکان، مالیات بر خانه‌های خالی را اعمال کند.
مهدی موحدی بیک‌نظر، می‌افزاید: نکته‌ای که باید توجه داشت این است که هر سامانه‌ای هدف خاص خود را دارد و ممکن است برای اهداف غیر مالیاتی طراحی شده باشد.
*بهره‌برداری از اطلاعات سامانه‌های دیگر نهادها
وی تصریح می‌کند: سازمان امور مالیاتی به‌عنوان یک بهره‌بردار از این اطلاعات می‌تواند از آن‌ها برای تعیین مالیات‌هایی همچون مالیات بر اجاره یا مالیات بر خانه‌های خالی استفاده کند، اما نظارت کلی بر این سامانه‌ها به عهده سازمان امور مالیاتی نیست و این سازمان تنها از اطلاعات موجود در این سامانه‌ها برای اعمال مالیات‌های خود استفاده می‌کند.
این مسئول خاطرنشان می‌کند: به طور کلی، سازمان امور مالیاتی بهره‌بردار اطلاعات سامانه‌هاست و نظارت بر طراحی و عملکرد این سامانه‌ها از وظایف آن سازمان نیست، در حال حاضر بر اساس اطلاعات موجود در سامانه ملی املاک و اسکان، سازمان امور مالیاتی می‌تواند مالیات بر خانه‌های خالی را اعمال کند.
به گزارش ایمنا، به‌نظر می‌رسد که برای برقراری یک سیستم مالیاتی منصفانه و کارآمد در کشور نیاز به اصلاحات بنیادین در حوزه جمع‌آوری اطلاعات و نظارت بر سامانه‌ها وجود دارد، فرار مالیاتی در کشور به دلیل دسترسی نداشتن به داده‌های معتبر و نبود زیرساخت‌های مناسب، همچنان یک چالش بزرگ است که باید با استفاده از سامانه‌های دقیق‌تر و متصل به یکدیگر به‌تدریج حل شود، سامانه‌هایی همچون سامانه ملی املاک و اسکان و سامانه‌های مرتبط با مالیات ابزارهایی هستند که می‌توانند در این زمینه به دولت کمک کنند، البته این سامانه‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که دولت بتواند اطلاعات دقیق‌تری از فعالیت‌های اقتصادی مختلف جمع‌آوری کند و از آن‌ها برای اعمال مالیات‌های منصفانه و تصاعدی استفاده نماید.
نظارت مستقیم سازمان امور مالیاتی بر طراحی و عملکرد این سامانه‌ها ضروری به‌نظر نمی‌رسد، چراکه وظیفه اصلی این سازمان بهره‌برداری از اطلاعات موجود در این سامانه‌ها برای اجرای قوانین مالیاتی است، اما در عین حال دستیابی به اطلاعات دقیق و شفاف از قراردادها و معاملات اقتصادی به‌ویژه در بخش مسکن می‌تواند کمک بزرگی به کاهش فرار مالیاتی و افزایش عدالت اجتماعی باشد، از سوی دیگر اصلاحات مالیاتی باید به‌گونه‌ای انجام شود که بار مالیاتی بیشتر بر دوش افرادی قرار گیرد که دارای دارایی‌های کلان هستند و نه کارگرانی که با دستمزدهای کم، مالیات‌های خود را به سختی می‌پردازند.
در آخر برای دستیابی به یک سیستم مالیاتی منصفانه و کارآمد، ضروری است که از فناوری‌های نوین استفاده کرده و با ایجاد سامانه‌های هوشمند و شفاف، تمامی بخش‌های اقتصادی تحت پوشش مالیات قرار گیرند، تنها در این صورت است که می‌توان به عدالت مالیاتی واقعی دست یافت و از نابرابری‌ها در توزیع بار مالیاتی کاست.