«هه‌لپه‌رکی» با زبیایی، قدمت، معنا و مفهومی که دارد جلوه‌ای ناب از فرهنگ غنی کردستان را به نمایش می‌گذارد و بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی مردم این دیار است.

در واقع هرجا که کردها دور هم جمع می‌شوند «هه‌لپه‌رکی» با شور و شوق شکل می‌گیرد هر دورهمی میان آن‌ها با «هه‌ لپه‌ رکی» آغاز می‌شود و با «هه‌لپه‌رکی» هم پایان می‌یابد در واقع کردها در طول تاریخ با «هه‌لپه‌رکی» زندگی کردند.

در واقع این هنر با حرکات معنادار و منظم خود تعریفی از فرهنگ کردها است و دست گرفتن در این «هه لپه رکی» به معنای تکامل و همبستگی است و حرکت دسته‌جمعی به شکل دایره‌ای نماد پویایی و پایکوبی بر زمین به معنای بیدار کردن و باروری زمین از خواب است و بیشتر از هر چیزی وحدت و همدلی انسان‌ها را به نمایش می‌گذارد.

این هنر ریشه در زندگی و کار روزانه مانند کشاورزی، اعتقادات دینی، مراسم و جشن‌های بزرگ، بازی‌های محلی، جنگ و دفاع و حالات روحی و درونی افراد دارد که به‌صورت امروزی در آمده است.

«هه لپه رکی» با زیبایی خاص خود بخشی از همان میراث ناملموس فرهنگی مردمان کرد و آئینه‌ای تمام‌نما از زندگی گذشته آن‌ها است در وجود آنان جریان است و به گفته بسیاری از محققان تاریخچه آن به قبل از شکل‌گیری زبان نیز برمی‌گردد.

شه لان، گه ریان، چه پی، سه پا، چه مه ری، هه لگرتن، فتاح پاشا و لب لان نام تعدادی از رقص‌های هه لپه رکی است که در آیین‌های خاص اجرا می‌شود.

سرچوپی رهبر و نقطه عطف گروه است و دستمال هم که معمولاً به رنگ‌های طبیعت و سفید است نماد رهایی از متعلقات دنیوی است.

موسیقی در هه لپه رکی با سازهای دهل، سرنا، دایره، تنبک و دوزله اجرا می‌شود که با هر نوع موسیقی نوع خاصی از هه لپه رکی اجرا می‌شود در بیشتر موارد افرادی که موسیقی اجرا می‌کنند وسط دایره «هه لپه رکی» قرار می‌گیرند.

عضو هیئت مدیره انجمن آیینی- سنتی «هه لپه رکی» کردستان در مورد اهمیت و جایگاه این هنر گفت: مردم کردستان تشنه هنر «هه لپه رکی» هستند چراکه بخش مهمی از فرهنگ و هنر کردها است.

فرشید ابراهیمی با بیان اینکه کردها با این هنر نشان می‌دهند که دارای فرهنگی غنی و تاریخی هستند افزود: گروه‌های «هه لپه رکی» زیادی در کردستان فعالیت می‌کنند و در انجمن آیینی-سنتی هم بخشی به‌عنوان انجمن پژوهش و علمی ایجاد کردیم که در سال‌های آینده آموزش‌ها را بدون مشکل ارائه دهیم.

وی گفت: مردم کردستان در قدیم، همه کارهای جمعی را با «هه لپه رکی» شروع می‌کردند و هر آنچه در زندگی آن‌ها می‌گذشت را با این هنر بیان می‌کردند.

  کردستان خواستگاه موسیقی و هه لپه رکی است

یک محقق فرهنگی که در زمینه این هنر تحقیقاتی انجام داده با بیان اینکه کردستان خواستگاه موسیقی و «هه لپه رکی» است، گفت: در تحقیقاتی که در انستیتو سلیمانیه انجام شده است 141 نوع «هه لپه رکی» ثبت شده و در تحقیقات میدانی که در میان کردهای کرمانج انجام دادم بیش از 90 نوع «هه لپه رکی» کردی کرمانجی را شناسایی کردم.

دکتر عبدالکریم سروش با بیان اینکه تعدادی از «هه لپه رکی»‌ها در گذر زمان از بین رفته اما همچنان تعداد زیادی از این هنر شناسایی نشده اضافه کرد: اگر تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام شود می‌توان انواع بیشتری از آن و موسیقی را شناسایی کرد.

وی اظهار کرد: برای حفظ و تقویت موسیقی و این هنر کردی انستیتوی اختصاصی ضروری است تا محققان «هه لپه رکی» را به‌صورت علمی و آکادمیک، شناسایی، تحلیل و ثبت کنند.

این محقق با اشاره به تاریخچه این هنر افزود: قبل از اینکه زبان به وسیله‌ای برای ارتباط انسان تبدیل شود «هه لپه رکی» وجود داشته است و سرود و شناسنامه کردها است.

سروش با بیان اینکه هر نوع «هه لپه رکی»، آواز و موسیقی خاصی دارد یادآور شد: این هنر میراث گذشتگان ما است که باید آن را حفظ و به نسل‌های آینده منتقل کنیم و برای ماندگاری این هنر برای نسل نو اجرای «هه لپه رکی» نو ضروری است.

وی اضافه کرد: علاوه بر اینکه باید «هه لپه رکی»‌های قدیمی را حفظ کنیم باید برای نسل جدید هم براساس نیاز جامعه امروز، «هه لپه رکی» جدید خلق شود و در قدیمی هم تغییراتی ایجاد شود.

وی اظهار کرد: چهارمین جشنواره هه لپه رکی در بانه با حضور گروه‌های بسیار ماهر برگزار شد یکی از مشکلات جشنواره نبود مکان مناسب برای این جشنواره است مکان برای گزاری جشنواره‌ها در بانه کوچک و نامناسب است.

این محقق این هنر را اینگونه تعریف کرد: هه لپه رکی سرود زندگی و زندگی با هه لپه رکی معنی پیدا می‌کنند.

شهرستان مرزی بانه با 158 هزار نفر در270 کیلومتری سنندج مرکز استان واقع شده است.