فضاهای شهری در برآورده ساختن نیازهای اجتماعی، فردی و حتی فرهنگی کودکان نقش منحصربه‌فردی دارند، امروزه در اثر توسعه و گسترش روزافزون شهرهای کوچک و بزرگ حقوق کودکان در دسترسی به فضاهای شهری مطلوب نقض شده است. در شرایطی که بیش از نیمی از کودکان در محیط‌های شهری زندگی می‌کنند و فضاهای شهری بخش عمده‌ای از زمان و محیط زندگی روزمره کودکان را به خود اختصاص می‌دهند، ارتقای کیفیت این فضاها متناسب با کودک در سلامت و رشد قوای جسمی، تقویت تعاملات اجتماعی، همبستگی‌های گروهی، پرورش خلاقیت در کودکان، پرورش شهروندانی فعال و مطالبه‌گر، انتقال هویت و فرهنگ به نسل‌های بعدی مؤثر باشد. علی‌رغم اهمیت موضوع و ابعاد سازنده آن در شهر، توجه چندانی به آن نشده و به‌نظر می‌رسد از توجه به ابعاد، معیارها و شاخص‌های آن در فضاهای شهری تفسیر مطلوبی نشده است.

پس با توجه به اهمیت موضوع و ازآنجاکه شهر همدان با ایجاد چند اتاق کودک و مادر داعیه ایجاد شهر کودک‌محور را دارد برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با ایمان رضوانی؛ دکترای آینده‌پژوهی و استادیار دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی و همچنین حجت‌الاسلام ناصر صفری افلاکی؛ رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

استادیار دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی با بیان اینکه کودکان به‌عنوان بخشی از جامعه، در فضای شهری با مجموعه‌ای از خواسته‌ها و نیازهای خاص، به‌اجبار استفاده‌کننده محیط ساختگی نسل دیگری هستند گفت: بر این اساس همان‌طور که توسعه زیرساخت‌های شهری در بهبود بخشیدن و پیشرفت توسعه شهری به سمت توسعه‌ای صحیح و کارآمد بسیار مهم است، طراحی صحیح فضاهای شهر متناسب با زندگی کودکان که سازندگان نسل‌های بعدی هستند در سوق دادن جامعه انسانی به سمت جامعه‌ای سالم و مطلوب از اهمیت زیادی برخوردار است.

ایمان رضوانی با تأکید بر اینکه برنامه‌ریزی، طراحی و ساخت مکان‌ها و فضاهای مناسب کودکان در شهر، نیاز به افکار روشن، نو و نگرشی نوین دارد افزود: این مهم ازآنجا نشأت می‌گیرد که کودکان بیشتر از بزرگ‌سالان، از محیط اطرافشان تأثیر می‌پذیرند و رشد اجتماعی، احساسی، عاطفی، روانی و جسمی آن‌ها به‌شدت تحت تأثیر کیفیت محیط است.

وی افزود: منظور از محیط، شهر، محله، کوچه، خیابان‌ها، مهدکودک، مدرسه، فضاهای بازی و به‌طورکلی هرجایی است که فرد به‌عنوان کودک سال‌های اولیه عمر خود را در آن سپری می‌کند.

این استادیار دانشگاه با بیان اینکه تعاریف بسیاری از شهر کودک وجود دارد به‌طوری‌که برخی آن را بر اساس خصوصیات ذاتی کودک یعنی صداقت، پاکی و بدون آلرژی بودن مطرح می‌کنند افزود: برخی نیز آن را بر اساس پویایی، تحرک، نشاط و در نهایت فعالیت‌محور تعریف کرده‌اند.

رضوانی با اشاره به اینکه برخی نیز شهر کودک‌محور را تلفیقی از دو تعریف ارائه‌شده می‌دانند، تصریح کرد: درواقع این نگرش به معنای ایجاد شهر بر مبنای خواسته‌های کودکانه است.

وی با تأکید بر اینکه در این رویکرد همزمان پاکی، صداقت و دوست داشتن رنگ‌های شاد، زندگی فرح‌بخش و پویایی و نشاط به‌صورت تلفیقی از سوی نظریه‌پردازان مورد توجه است تصریح کرد: نظر شخصی بنده در خصوص شاخص مورد توجه در شهر کودک‌محور نیز پاکی، صداقت و بی‌آلایشی کودکانه است یعنی بیش از آن‌که بحث شهرسازی مطرح باشد موضوع فرهنگ در این مقوله از اهمیت بالایی برخوردار است.

این آینده‌پژوه با اشاره به الزامات رسیدن به شهرهای کودک‌محور، خاطرنشان کرد: در این بحث فعالیت در دو حوزه باید در اولویت قرار گیرید؛ نخست در حوزه فرهنگی این مسئله، بدین مفهوم که باید موضوعاتی همچون صداقت و راست‌گویی بر مبنای دین مبین اسلام موردتوجه باشد که تلاش در این زمینه بنا به دشواری‌های پیش رو سخت خواهد بود و نیازمند فرهنگ‌سازی عمیق است.

رضوانی ادامه داد: دیگری توجه به مسئله شهرسازی است که به‌زعم بنده می‌بایست در این موضوع نگاه روان‌شناسی رنگ و کودک مورد توجه ویژه قرار گیرد.

وی با بیان اینکه بر اساس این شاخص‌ها باید فضاهای مبتنی بر طراحی و معماری کودکانه یعنی پرهیز از گوشه‌های زمخت، حجم‌های سفت‌وسخت مکعبی و پرهیز از مصالحی که تیره و به لحاظ روانی خشن هستند مورد توجه قرار گیرد، تشریح کرد: علاوه بر این نباید از یاد برد که کودک درون بسیاری از ما بزرگ‌سالان نیز هنوز زنده است پس وقتی از شهر کودک‌محور بحث می‌کنیم الزاماً توجه ما صرفاً به سن نیست بلکه می‌تواند ملاک ما در بخشی از این فرایند بحث روان‌شناسی درونی و کودکانه افراد نیز باشد.

این استادیار دانشگاه با تأکید بر اینکه طبق آنچه گفته شد توجه به روان‌شناسی در طراحی شهری در این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است اظهار کرد: در کشورهایی که این مهم در شهرهایشان به‌صورت واقعی دنبال می‌شود در گام نخست نسبت به عارضه‌یابی و آسیب‌شناسی اقدام می‌کنند به طور مثال با توجه به بروز کرونا و عدم امکان تفریح و حضور در مدارس در نظرسنجی انجام‌شده به‌نظر می‌رسد کودکان دچار خشونت شده‌اند پس در انتخاب رنگ برای طراحی شهری به‌دنبال استفاده از رنگ آبی با خصوصیت آرامش‌بخشی برمی‌آیند.

رضوانی افزود: توجه به این مباحث همگی منوط به داشتن یک پیش‌درآمد بر اساس نیاز جامعه است که متأسفانه این مهم در کشور ما مورد توجه نیست و اجرای طرح‌ها و زیرساخت‌های شهری بدون توجه به این مقوله از سوی مدیران شهری مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی با گلایه از این رویکرد که شهر کودک‌محور در ایران به نصب تاب و سرسره در پارک و رنگ‌آمیزی قرمز و زرد دیوارهای آن معطوف شده عنوان کرد: در حالی که توجه به این مقوله در هر شهر نیازمند نسخه بومی آن بر اساس نیازهایی است که از طریق عارضه‌یابی در پی نظرسنجی انجام پذیرفته است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در شهرهای کودک‌محور واقعی توجه به تقویت خلاقیت کودکان و مسئولیت‌پذیر کردن آن‌ها در قبال شهر از طریق ایجاد پارک‌های خلاقیت و کارآفرینی براساس نیاز جامعه بومی مورد توجه قرارمی گیرد تصریح کرد: بازی، بهترین راه ملموس کردن واقعیات زندگی برای کودکان است؛ براین اساس کارشناسان با درک اهمیت و ضرورت پرورش انسان در دوران کودکی، به دسته‌بندی و طراحی بازی‌هایی پرداخته‌اند که هوش، خلاقیت و مباحث اخلاقی مرتبط را از دوران کودکی رشد می‌دهند.

رضوانی افزود: در شهرهای کودک‌محور واقعی، کارشناسانِ تعلیم و تربیت، جهت تدارک فرصت‌های یادگیری و اکتشاف، بر ضرورت ایجاد محیطی با تجهیزات مورد نیاز و در دسترس کودکان تأکید می‌کنند.

وی با بیان اینکه «پارک‌های خلاقیت» در دنیا برای دستیابی به این امر، برنامه ریزی و طراحی شده و آن‌جا پرورش خلاقیت‌های ذهنی، مهارت‌های فیزیکی، مهارت‌های ارتباطی و گفتاری، خلاقیت و حس استقلال هدف قرار گرفته افزود: مهم‌ترین دستاوردهای ایجاد این پارک بر روی کودک، درهم شکستن «فکر قالبی»، ایجاد تفکر واگرا، ایجاد تصویر مثبت از خود در کودک و ایجاد انگیزه و نشاط در فرآیند یادگیری است.

وی با بیان اینکه «پارک‌های خلاقیت» گام بلندی در راستای ایجاد «شهر خلاق» و پرورش «شهروند خلاق بر اساس بهره‌مندی از فرصت آموزش کودکانه» است تصریح کرد: برنامه‌ریزی برای دستیابی به این هدف، بدون توجه و تمرکز بر کودکان و پرورش خلاقیت آن‌ها، به‌عنوان سرمایه‌های بالقوه امروز و کارآفرینان فردای کشور، امکان‌پذیر نیست.

استادیار دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی ادامه داد: اما متأسفانه در شهرهای ما پارک‌های خلاقیت در کنار برخی بازی‌های کودکانه که نه‌تنها خلاقیتی در آن‌ها نیست بلکه به محلی برای فروش ترشی، لواشک و در نهایت بهره‌مندی از آن از سوی مدیران شهری، آموزش و پرورش و سازمان فنی و حرفه‌ای به‌عنوان گزارش عملکرد بدل شده است.

در ادامه رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر همدان با بیان اینکه اگر بخواهم اجرای طرح شهر دوستدار کودک در همدان را در یک جمله خلاصه کنم باید بگویم این طرح سر جای خودش هست گفت: بدان معنا که این طرح، ایده و برند برای شهر همدان همچنان پابرجاست.

حجت‌الاسلام ناصر صفری افلاکی ادامه داد: حتی قرار است یکسری از شهرداران کلان‌شهرها طی ماه جاری به خاطر دارا بودن چند برند در عرصه شهری، به بازدید از زیرساخت‌های موجود و چگونگی آن خواهند پرداخت که یکی از این برندها شهر دوستدار کودک و خلاق است.

وی با اشاره به اینکه دبیرخانه شهر دوستدار کودک در معاونت شهرسازی شهرداری قرار دارد ابراز کرد: این دبیرخانه همچنان مشغول پیگیری برنامه خود در این زمینه است.

وی با تأکید بر اینکه چندین فضای خانه مادر و کودک که در پارک‌های همدان احداث شده اما نیمه تمام بود را به اتمام رساندیم که ازجمله آن می‌توان به پارک شهید نوروزی در شهرک مدنی اشاره کرد، افزود: طی جلسه آتی کمیسیون فرهنگی شورا، به‌دنبال آن هستیم که یکی از خانه‌ها را به مؤسسات که در حوزه تربیت فعال است در صورت موافقت اکثریت شورا واگذار کنیم.

رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر همدان با تأکید بر اینکه این واگذاری با هدف جلب مشارکت مردمی انجام خواهد شد تصریح کرد: در پارک واقع در شهرک مدنی نیز به‌دنبال تحقق این فضا هستیم.

حجت‌الاسلام صفری افلاکی با اشاره به اینکه اخیراً اجرای پروژه دیگری در بودجه شهر در این باب دیده شده اذعان کرد: چهار ماه قبل بود که با شهردار منطقه بازدیدی از پارک خاتم کرده و پیشنهاد دادیم که به پارک خانواده و مادر و کودک به‌عنوان پارک تخصصی تبدیل شود؛ بنابراین این مهم در جلسه آتی کمیسیون همانطور که عنوان شد مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا مصوبه لازم را دریافت کند.

وی با بیان اینکه می‌خواهیم همه برندهایی که همدان داشته را حفظ کنیم اذعان کرد: شورای ششم در صدد ایجاد یک نوع ایجاد شعار و برند جدید هم هست.

این عضو شورای اسلامی شهر همدان با بیان اینکه برای هر شهر یقیناً در اخذ برند محدودیت وجود دارد اما می‌توان در بسیاری از زمینه‌ها از ظرفیت شعارها استفاده کرد گفت: بر این اساس بحث، همدان مهد کوهنوردی ایران زمین را نیز به‌عنوان شعار دنبال می‌کنیم.

حجت‌الاسلام صفری افلاکی با اشاره به اینکه این شعار نیز به‌صورت مردمی دنبال می‌شود افزود: شورا نیز از این مهم حمایت می‌کند.

وی در واکنش به این مسئله که ما به‌دنبال اطلاع از برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های شورا در خصوص شهر کودک‌محور در صدد گفت‌وگو با شما برآمدیم بنابراین به‌نظر می‌رسد صحبت در خصوص شعار کوهنوردی خارج از بحث است تشریح کرد: بنده می‌خواهم بگویم ما شعارهایی که از قبل داشتیم و می‌توانیم داشته باشیم را در شورای ششم دنبال می‌کنیم.

وی با توجه به سؤال مطرح شده در خصوص الزامات شهر کودک‌محور، به دیگر برندها و شعارهایی که به‌دنبال تحقق آن است پرداخت و گفت: مطالعه در خصوص برندسازی همدان به‌عنوان چهارمین شهر زیارتی کشور با وجود امامزادگان بسیار از دیگر شعارها و برندهایی است که دنبال می‌کنیم.

رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر همدان در پاسخ به این سؤال که در حوزه فرهنگسازی این موضوع (شهر کودک‌محور) به‌عنوان یک اولویت در این بخش کمیسیون فرهنگی چه رویکرد و سیاست‌گذاری‌هایی را دنبال می‌کند؟ عنوان کرد: در بسته‌های آموزشی، آموزش شهروندی بخشی به این مقوله پرداخته شده که این مهم در حوزه معاونت اجتماعی و کارگروه ویژه آموزش شهروندی مورد توجه است.

حجت‌الاسلام صفری افلاکی ادامه داد: البته این مباحث را باید از دبیرخانه مربوطه در معاون شهرسازی شهرداری بپرسید که گویی جزوات و کتابچه‌هایی به این امر اختصاص دادند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته به نظر می‌رسد شورای ششم برنامه و سیاست خاصی در حوزه تحقق واقعی شهر دوستدار کودک نداشته و همچنان فعالیت خود را محدود به تکمیل پروژه‌های موجود پیشین کرده حال آنکه یکی از مشکلات شهرهای امروزی نبود دیدگاه متناسب شهروندان نسبت به فرآیند مشارکت است، البته فرهنگ مشارکت به یک‌باره در یک نسل و جامعه نهادینه نمی‌شود بلکه مفاهیم فرهنگ مشارکت باید در طی سال‌های متمادی آموزش داده شود.

بنابراین می‌توان گفت بزرگ‌ترین معضل در راه رسیدن به شهر دوستدار کودک، آموزش مفاهیم شهروندی برای کودکان و در نظر داشتن فضاهایی متناسب برای آنان است، در این راستا وجود زیرساخت‌های امن، شاد و باکیفیت در فضا همینطور نهادینه کردن دیدگاه مشارکتی برای کودکان در فرآیند آموزش، بستر را برای نیل به شهر دوستدار کودک فراهم می‌کند اما گویی فرهنگسازی و نهادینه کردن این گونه مفاهیم از دایره لغات مسئولان فرهنگی شهر خارج است.