در حالی که کردستان به‌عنوان یکی از استان‌های مرزی کشور و با داشتن مرز بین‌المللی باشماق مریوان و سیرانبند بانه دارای ظرفیت فراوانی در حوزه مبادلات تجاری به‌ویژه صادرات دارد که تأثیر بسزایی در اقتصاد کشور و به تبع استان دارد ولی این رویه تجاری دو سالی است که در سراشیبی قرار گرفته است.

صادرات خروجی از گمرکات کردستان شامل صادرات از سیرانبند بانه، گمرک سنندج و گمرک باشماق و صادرات سایر گمرکات که شامل صادرات عبوری است که اظهارنامه آن در استان دیگری انجام شده و از گمرک‌های باشماق و بانه به خارج از کشور صادر می‌شود.

  نگاهی به آمار صادرات در کردستان از سال 1398 تا 1401

در 6 ماهه نخست سال 1398 میزان صادرات استان 561 هزار و 464 تن به ارزش 320 میلیون و 239 هزار و 464 دلار و صادرات سایر گمرکات هم 502 هزار و 369 تن به ارزش 304 میلیون و 921 هزار و 765 دلار بوده است.

در مجموع میزان صادرات در این بازه زمانی که قبل از همه‌گیری بیماری کرونا بود یک میلیون و 63 هزار و 833 تن به ارزش 625 میلیون و 161 هزار و 229 دلار بوده است.

مجموع صادرات انجام شده در 6 ماهه سال 1398 نسبت به مدت مشابه در سال ماقبل آن از نظر وزنی 15 درصد و از لحاظ ارزشی هم پنج درصد رشد داشته است.

کل صادرات خروجی از گمرکات کردستان در نیمه نخست سال 1399؛ یک میلیون و 770 هزار و 601 تن به ارزش 734 میلیون و 492 هزار و 303 دلار بود که نسبت به مدت مشابه آن در 6 ماهه نخست سال 1398 از لحاظ وزنی 67 درصد و از لحاظ وزنی 19 درصد افزایش پیدا کرد.

دلیل افزایش چشمگیر صادرات در سال 1399 از مرزهای استان این بود که در این بازه زمانی به‌دلیل همه‌گیری بیماری کرونا بغیر از مرز باشماق دیگر مرزهای ایران با عراق بسته شده بود بنابراین میزان صادرات و ترانزیت از باشماق رشد چند برابری پیدا کرد.

مجموع صادرات انجام‌شده در گمرکات استان در نیمه نخست سال 1400، یک میلیون و 159 هزار و 453 تن به ارزش 498 میلیون و 799 هزار و 187 دلار بوده که این میزان هم نسبت به مدت مشابه آن در سال 1399 از نظر وزنی 37 درصد و از لحاظ دلاری هم 35 درصد کاهش داشته است.

طی 6 ماهه نخست سال 1401 هم مجموع صادرات انجام شده (صادرات استان، صادرات سایر گمرکات) 845 هزار تن کالا به ارزش 403 میلیون دلار بوده که این میزان نسبت به سال گذشته از لحاظ وزنی 37 درصد و از نظر ارزش دلاری 22 درصد کاهش داشته است.

  توسعه صادرات، نیازمند همت مسئولان

بی‌توجهی به مشکلات و آمارسازی، بزرگ‌ترین ضربه را به توسعه جامعه وارد می‌کند و وجود این خصلت‌ها به‌ویژه در بین دست‌اندرکاران این حوزه باعث بی‌اعتمادی می‌شود اما هنگامی که مسئولی صادقانه و به‌صراحت به بیان مشکل می‌پردازد به گفته بسیاری از بزرگان نصف راه برای حل مسئله اینگونه پیموده است و بعد از این مرحله؛ یافتن راهکار با استفاده از نظر کارشناسان و فعالان حوزه مربوطه و داشتن اراده و پشتکار برای برطرف کردن مشکل و مانع ایجاد شده نیاز است که انجام شود.

حال نیمه راه مشکل صادرات در کردستان با بیان وجود این مسئله و ارائه آمار آن طی شده و از آنجا که رفع این مهم نه‌تنها در اقتصاد کردستان بلکه در توسعه ملی نقش‌آفرین است بنابراین انتظار می‌رود مسئولان ارشد کشوری و استانی تصمیمات اثرگذاری اتخاذ کنند.

ناظر گمرکات کردستان اظهار کرد: در یکی، دو سال اخیر به‌ویژه سال جاری وضعیت صادرات استان مطلوب نیست و در مجموع حال صادرات به کردستان عراق خوب نیست.

خلیل حیدری هرچند در پاسخ به سؤال مربوط به دلیل روند کاهشی صادرات در استان عنوان کرد آن را باید از سازمان صمت جویا شویم ولی قدیمی بودن شیوه تجارت، هزینه‌بر و زمانبر بودن آن را از مهم‌ترین دلایل این مشکل خواند.

وی با اشاره به اینکه در حوزه تجارت باید دو طرف سود لازم را کسب کنند تا رویه ادامه پیدا کند، افزود: کشوری هم چون ترکیه، کالا را از کشور ما تا عمق خاک عراق می‌برد ولی کالای ایرانی در مرز باشماق مریوان باید ترانشیپ (حمل کالا از طریق قلمرویی است که کالا از آنجا از یک وسیله حمل و نقل تخلیه و در وسیله حمل و نقل دیگری بارگیری می‌شود) شود که این کار باعث افزایش هزینه و کاهش کیفیت و رغبت خریداران می‌شود.

ناظر گمرکات کردستان از دیگر دلایل کاهش صادرات در استان را وجود قوانین و مقرراتی خواند که بجای اینکه صادرات محور باشد مانع آن شده است و نمونه آن را اعمال عوارض بر برخی از کالاهای ایرانی عنوان کرد.

حیدری یادآور شد: با تفکر بازارچه‌ای برای درازمدت نمی‌توان برنامه‌ریزی کرد و باید با بهره‌مندی از دانش تجاری و شیوه‌های نوین در بخش مبادلات تجاری فعالیت داشت.

  عدم حمل یکسره کالا به عراق از موانع صادرات در کردستان

سال‌ها است یکی از خواسته‌های فعالان اقتصادی و تجار در کردستان حمل یکسره کالاهای صادراتی از مرزهای استان به اقلیم کردستان عراق است چراکه این مهم منجر به روان‌سازی و تسهیل در صادرات خواهد شد ولی همچنان این اقدام در کردستان به‌ویژه مرز بین‌المللی باشماق مریوان انجام نمی‌شود.

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره کل صنعت، معدن و تجارت کردستان در ارتباط با دلایل کاهش صادرات در استان اظهار کرد: یکی از مشکلات استان در زمینه صادرات این است که حمل یکسره کالا در مرزهای استان ما انجام نمی‌شود.

طاها سمیعی اضافه کرد: صادرکنندگان بیشتر تمایل دارند کالای خود را از مرزهایی که حمل یکسره در آن انجام می‌شود صادر کنند به همین دلیل بیشتر به جای باشماق برای صادرات کالا به عراق، به مرز پرویز خان در کرمانشاه می‌روند.

وی وضع محدودیت‌ها یا ممنوعیت‌های مقطعی یا فصلی برخی محصولات از سوی طرف عراقی را از دیگر دلایل کاهش صادرات در استان خواند و گفت: بیشتر صادرات از مرزهای استان در نیمه دوم سال انجام می‌شود بنابراین امید می‌رود وضعیت این رویه تجاری بهبود یابد.

  مشکلات بازگشت ارز حاصل از صادرات در مرزهای استان

بازگشت ارز حاصل از صادرات و افزایش هزینه حمل‌و‌نقل کالا و خودداری و اعتراض کامیونداران برای افزایش بیشتر کرایه حمل بار از دیگر مواردی است که در کاهش روند صادرات از مرزهای کردستان تأثیرگذاشته است.

محمود نادرسرا؛ مدیرعامل شرکت نیک پلیمر کردستان یکی از شرکت‌های موفق صادراتی در استان با اشاره به اینکه از سال 1397 به بعد بازگشت ارز حاصل از صادرات در کشور اجرایی شد، اظهار کرد: ماهیت مبادلات تجاری ما با عراق هنوز هم به‌صورت سنتی و با ریال انجام می‌شود و این منجر به مشکلاتی برای صادرکنندگان شده است.

شرکت نیک پلیمر در گروه کالایی مصنوعات پلیمری فعال است و 70 درصد تولیدات آن به خارج از کشور صادر می‌شود؛ محمود نادرسرا از دیگر مشکلات صادرات در استان را این‌گونه توضیح داد که بسیاری از صادرکنندگان به‌دلیل هزینه‌های بالای صادرات از طریق مرزهای رسمی و نبود شرایط حمل یکسره کالا اقدام به صادرات محصولات خود از مبادی غیررسمی می‌کنند.

وی اضافه کرد: با توجه به اینکه امسال نسبت به سال‌های گذشته هزینه بیشتری را برای صادرات محصولات واحد تولیدی خود کردیم ولی توانستیم میزان صادرات محصولاتمان را حفظ و افزایش دهیم.

مدیرعامل شرکت نیک پلیمر کردستان یادآور شد: بی‌شک در هر بخش و حوزه‌ای مشکلاتی وجود داشته باشد با اراده و پشتکار امکان برطرف شدن آن‌ها ممکن است بنابراین مشکلات حوزه مبادلات تجاری کردستان هم در صورت وجود انگیزه و اراده هم در مسئولان و هم فعالان اقتصادی حل خواهد شد.

  عزم دولت برای توسعه تجارت خارجی در کردستان

یکی از برنامه‌های مهم دولت سیزدهم توسعه صادرات در کشور است که در این بین با توجه به نقش و تأثیرگذاری استان‌های مرزی همچون کردستان تلاش دولتمردان در این مناطق مضاعف‌تر است به‌گونه‌ای که برای دستیابی به این هدف طی یک سال اخیر استاندار کردستان با مسئولان اقلیم کردستان عراق به‌ویژه استاندار سلیمانیه چندین دیدار در مرز باشماق مریوان و همچنین سلیمانیه داشته است.

علاوه بر این چندین هیئت‌های تجاری از اقلیم کردستان عراق به کردستان ایران دعوت شدند تا بیشتر با ظرفیت‌های این استان آشنا شوند و برای سرمایه‌گذاری در آن اقدام کنند حتی در این رابطه هم اراضی در منطقه ویژه اقتصادی بانه برای سرمایه‌گذاران خارجی ذخیره شده تا بعد از ارائه طرح توجیهی در اختیار آن@ها قرار گیرد.

با وجود منطقه ویژه اقتصادی بانه و مناطق آزاد تجاری-صنعتی مریوان-بانه، زمینه برای سرمایه‌گذاری خارجی بیش از گذشته در این استان فراهم شده است و برای اجرایی کردن این مسئله مسئولان در حال ایجاد زیرساخت‌های این مناطق هستند که در حال حاضر زیرساخت‌های مورد نیاز فاز نخست منطقه ویژه اقتصادی بانه به طور کامل اجرایی شده و فاز دوم آن هم آغاز شده و ارتباطات و تعاملات بیشتر به‌منظور جذب سرمایه‌گذار اکنون در دستور کار مدیران قرار گرفته و با این اقدامات آینده‌ای روشن در زمینه مبادلات تجاری به‌ویژه صادرات در کردستان پیش‌بینی می‌شود.

به‌منظور تسهیل حمل و نقل کالا و بهبود وضعیت مبادلات تجاری و سهولت در تردد مسافر در مرز بین‌المللی باشماق مریوان، سال 1398 طرح ساماندهی این مرز در وزارت راه و شهرسازی تصویب و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای متولی اجرای آن شد و اسفند سال 1399 هم با حضور مسئولان کشوری و استانی کلنگ آغاز عملیات احداث در آن بر زمین زده شد.

روند پیشرفت طرح ساماندهی مرز باشماق بسیار کُند است به گونه‌ای که در اوایل سال جاری مسئولان ذی‌ربط اعلام کردند هفت درصد پیشرفت دارد و از آنجا که بیشترین سهم صادراتی استان مربوط به گمرک باشماق با بیش از 70 درصد است بنابراین اجرای این طرح منجر به تحول چشمگیری در حوزه صادرات استان خواهد شد.

از سال 1376 با تصویب شورای فرهنگ عمومی کشور روز 29 مهرماه در تقویم کشورمان به‌عنوان روز ملی صادرات تعیین شد و در این روز علاوه بر بیان مشکلات و مسائل پیش روی صادرات از فعالان اقتصادی هم تجلیل به عمل می‌آید.