سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

انتشار بخارات بنزین از جایگاه‌های عرضه سوخت یکی از مهم‌ترین عوامل آلودگی هواست و این عامل جزو آن دسته از منابع آلاینده هواست که علاوه بر ضرر و زیان ناشی از ایجاد آلودگی هوا، زیان اقتصادی دیگری از منظر اتلاف سوخت در کشور ایجاد می‌کند. بنابراین کنترل و جلوگیری از این تبخیر اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.

در ایران اقدامات مربوط به جلوگیری از تبخیر بنزین از سال 1385 و همزمان با پیمان کیوتو شروع و نخستین مصوبه در این خصوص در سال 1387 تصویب شد که مطابق آن وزارت نفت مکلف شد طرح کهاب (کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین) را در همه مسیر انبارش تا مصرف بنزین در کشور اجرا کند. حال آنکه طبق آمار مرکز مطالعات مجلس شورای اسلامی در اسفندماه سال 1400 از مجموع بیش از 30 انبار سوخت در کشور کمتر از 10 عدد از آن‌ها در حال اجرای طرح کهاب هستند. از حدود 12 هزار تانکر حمل سوخت در کشور نیز حدود 70 درصد هنوز به الزامات طرح کهاب مجهز نشده‌اند، در جایگاه‌های توزیع سوخت نیز بخش دوم این طرح که تجهیز نازل‌هاست به هیچ وجه عملیاتی نشده به این ترتیب می‌توان گفت درصد زیادی از طرح کهاب در کشور پس از 13 سال هنوز به اجرا در نیامده است.

بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این ارتباط با یوسف رشیدی؛ کارشناس آلودگی هوا و عادل عربی؛ معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

کارشناس آلودگی هوا بیان اینکه طرح کهاب طرحی است که در تمامی نقاط جهان در راستای کاهش آلودگی متأثر از انتشار بخارات بنزین مورد استفاده قرار می‌گیرد، گفت: لزوم توجه به اجرایی شدن این طرح را می‌توان در سه بخش مورد بررسی قرار داد.

یوسف رشیدی با تأکید بر اینکه نخستین موضوع در لزوم اجرایی شدن این طرح، به جلوگیری از هدررفت بنزین به‌عنوان یک سرمایه ملی بازمی‌گردد گفت: اجرای این طرح در مراحل بارگیری کامیون‌ها، تخلیه بنزین در مخازن پمپ بنزین‌ها و سوختگیری توسط کاربران و شهروندان در خودروها از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی با اشاره به اینکه از طریق اجرای این طرح بخارات بنزین ‌جمع‌آوری شده و دوباره این مواد به بنزین و سوخت بدل می‌شوند، اذعان کرد: دومین دلیل اهمیت اجرای این طرح به این موضوع بازمی‌گردد که بخارات بنزین حاوی ترکیبات بعضاً بیماری‌زایی هستند که ازجمله این مواد می‌توان به بنزن و تونوان و برخی کربوهیدرات‌ها که بعضاً سرطان‌زا هستند اشاره کرد.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه سومین دلیل اهمیت اجرای این طرح به این مسئله بازمی‌گردد که یکی از عوامل آلاینده ثانویه هوا در شهرهای صنعتی ترکیب اکسید‌های ازت و هیدورکربن‌های نسوخته است، تشریح کرد: اگر هیدروکربن‌های نسوخته را وارد اتمسفر کنیم ممکن است تشکیل لایه ازن داده و منجر به آلایندگی‌های ثانویه شود.

رشیدی ادامه داد: بنده به این امر واقف نیستم که در کشور چند جایگاه سوخت به تجهیزات مورد نیاز اجرای طرح کهاب مجهز شده‌اند اما نکته اصلی این است که این قانون مصوب سال 1387 بوده و در دولت‌های مختلف از آن به‌عنوان یک ضرورت یاد شده اما در خصوص چرایی اجرایی نشدن آن باید بگویم صرفاً نمی‌توان سازمان محیط زیست را مقصر قلمداد کرد زیرا امروز با کوهی از قوانین و مقررات در این حوزه مواجهیم که اجرایی نشده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه در این موضوع که مورد غفلت واقع شده سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت نفت باید عزم جدی‌تری را در اجرای آن به‌کار گیرند، اظهار کرد: نتیجه مطلوب اجرایی شدن این طرح فواید زیست‌محیطی و صرفه‌جویی‌های اقتصادی را به‌دنبال خواهد داشت.

در ادامه معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان نیز در ادامه با بیان اینکه منشأ قانونی طرح کهاب به ماده 16 آیین‌نامه فنی ماده دو قانون هوای پاک بازمی‌گردد، گفت: طبق این ماده قانونی وزارت نفت از طریق شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران موظف است با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و با رعایت قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی- مصوب 1398- نسبت به تکمیل طرح کهاب (کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخارات بنزین) در کلیه مبادی مربوط، اعم از انبارهای نفت، جایگاه‌های عرضه سوخت بنزین و نفتکش‌ها اقدام کند.

عادل عربی افزود: طبق این قانون قرار بود کلیه جایگاه‌های بنزین نسبت به نصب تجهیزات و بهره‌برداری کامل از طرح کهاب بر اساس زمان‌بندی خاص یعنی جایگاه‌های تازه‌تأسیس در زمان بهره‌برداری از ابتدای مهرماه سال 1399، جایگاه‌های داخل، محدوده شهری کلان‌شهرها و مراکز استان‌ها تا پایان سال 1400 و سایر جایگاه‌ها تا پایان سال 1401 اقدام کنند.

وی با تأکید بر اینکه طبق تبصره یک این قانون، جایگاه‌های داخل محدوده شهری (خصوصاً جایگاه‌های مجاور مناطق مسکونی، مراکز آموزشی، مراکز درمانی، اداری، نظامی و مانند آن) و همچنین جایگاه‌های دارای بالاترین میزان فروش روزانه، در اولویت اجرای طرح خواهند بود اظهار کرد: با توجه به اتمام مهلت تعیین‌شده در بند (1) ماده (16) آیین‌نامه اجرایی ماده (2) قانون هوای پاک، مبنی بر موظف کردن همه جایگاه‌های بنزین برای نصب تجهیزات و بهره‌برداری از طرح کهاب تا پایان سال 1401 و اعلام وزارت نفت مبنی بر عدم امکان اجرای طرح مذکور تا پایان مهلت تعیین‌شده به‌دلیل مشکلات اجرایی خارج از اختیارات شرکت مجری، هیئت وزیران با تمدید مهلت تعیین‌شده موافقت کرد.

وی با بیان اینکه طبق تمدید مهلت اعمال‌شده، مهلت تجهیز به‌منظور اجرای طرح کهاب برای جایگاه‌های بنزین (به‌جز جایگاه‌های تازه‌تأسیس)، انبارها (به‌جز انبارهای تازه‌تأسیس) و نفتکش‌های حمل بنزین به جایگاه‌ها، تا پایان سال 1403 تمدید شد اذعان کرد: همچنین به موجب مصوبه دولت، جابجایی سوخت بنزین در سراسر کشور از ابتدای سال 1404، صرفاً توسط نفتکش‌های مجهز به تجهیزات طرح کهاب انجام خواهد شد.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان با اشاره به اینکه سازمان حفاظت از محیط زیست با تمدید این مهلت مخالف بود و مراتب مخالفت خود را نیز طی ‌نامه به مقامات ارسال کرد، افزود: طبق برآوردهای صورت‌گرفته از سوی سازمان، سالانه بالغ بر 300 هزار لیتر بنزین از طریق مبادی مختلف طی فرایند انتقال سوخت‌گیری و نفت‌کش‌های بنزین در کشور بخار می‌شود، به لحاظ ریالی به معنای هدررفت سرمایه عظیمی است.

عربی با تأکید بر اینکه علاوه بر مشکلات عدیده این بخارات به لحاظ آلایندگی هوا متأسفانه بخارات بنزین حاوی مواد سمی و شیمیایی‌خطرناکی است که به لحاظ سلامت برای مردم مشکل‌ساز است زیرا این آلایندگی‌ها در موارد بسیاری منجر به بروز بیماری‌های ریوی و سرطان می‌شود، اذعان کرد: در این خصوص طبق آیین‌نامه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف به نظارت بر اجرای طرح کهاب و کنترل بهداشت حرفه‌ای و محیطی در جایگاه‌ها است.

وی با تأکید بر اینکه چون نظارت بر اجرای طرح کهاب جز قوانین هوای پاک به حساب می‌آید و بر عهده سازمان حفاظت از محیط زیست است، تشریح کرد: در حال حاضر در استان 100 جایگاه بنزین داریم که در همه این جایگاه‌ها فقط مرحله نخست طرح به اجرا درآمده است.

وی در تبیین مرحله نخست اجرای طرح کهاب، افزود: این مرحله شامل فرایندی است که نفتکش در حال انتقال سوخت به مخازن جایگاه است که در مراحل مختلف انتقال بنزین از مبادی مهم‌ترین منبع انتشار آلایندگی و بخارات است.

عربی با تأکید بر اینکه تاکنون تنها سه جایگاه نسبت به اجرای طرح کهاب در استان اقدام کردند که دو جایگاه آن جز جایگاه‌های جدیدالاحداث و دیگری با توجه به قرار گرفتن در نزدیکی منطقه مسکونی جز اولویت‌ها بود تشریح کرد: مجتمع خدماتی رفاهی پارس واقع در اتوبان ساوه، جایگاه دانشگاه به‌دلیل مجاورت با منطقه مسکونی و داشتن نشتی و در پی آن نارضایتی مردم منطقه مبنی بر بوی آزاردهنده به شعاع 10 متری در مجاورت زیرگذر پژوهش و مجتمع خدماتی رفاهی «کهکشان» در مسیر اسدآباد به همدان ازجمله جایگاه‌هایی هستند که در آن‌ها طرح کهاب به طور کامل اجرا شده است.

وی با تأکید بر اینکه به‌دلیل قرار گرفتن انبارهای نفت استان در خارج از محدوده، طبق قانون لازم نیست در آن‌ها طرح کهاب اجرا شود؛ اظهار کرد: 47 تانکر نفتکش استان نیز برابر اعلام شرکت فرآوردهای نفتی استانی مجهز به تجیهزاتی شده‌اند که مانع انتشار بخارات بنزین می‌شود و در آن‌ها طرح کهاب به طور کامل به اجرا درآمده است.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان با بیان اینکه ترکیبات آلی فرار منتشرشده از طریق بخارات بنزین به‌دلیل فشار بخار بالایی که دارند به سهولت تبخیر شده و گروه مهمی از آلاینده‌های هوا هستند، ابراز کرد: این ترکیبات که باعث آلودگی آب می‌شوند، قادرند در یک محدوده بزرگ منتشر شوند.

عربی ادامه داد: انتشار این آلاینده‌ها در اتمسفر، منجر به ایجاد ازن ثانویه بسیار خطرناک می‌شوند که اغلب مختص فصول گرم و ناشی از هیدروکربن‌های ناقص سوخته است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد علیرغم گذشت چندسال از مطرح شدن لزوم اجرای طرح کهاب در مبادی مختلف، انتقال بنزین و به‌ویژه جایگاه‌های سوخت در استانی همچون همدان از 100 جایگاه تنها سه جایگاه به‌صورت کامل اقدام به اجرای این طرح به طور کامل کردند.

حال آنکه گرچه مهلت تجهیز جایگاه تا سال 1403 تمدید شده اما این تعداد اندک نشان از تعلل ‌و کم‌کاری از سوی شرکت فرآوردهای نفتی استان در عمل به وظایف زیست‌محیطی و انجام تعهدهای مسئولیت اجتماعی (CSR) در حوزه سوخت‌رسانی است.