اما نقطه شروع خصومت آمریکا به جمهوری اسلامی چیست؟ کسانی که حافظه تاریخی ندارند و تحت تأثیر القائات رسانه‌ای بیگانه قرار گرفته‌اند، شاید فکر کنند این خصومت مربوط به حادثه سیزدهم آبان‌ماه 58 باشد، اما برای مردم ایران حادثه کودتای 28 مردادماه 1332 فراموش‌شدنی نیست. آمریکا حتی از همان ابتدای پیروزی انقلاب و قبل از ماجرای لانه جاسوسی هم این دشمنی را دنبال می‌کرد. به‌طوری که بعد از تسخیر لانه «اسنادی که از سفارت به‌دست آمد... نشان داد که از همان ‌روزهای اول بعد از پیروزی انقلاب، سفارت آمریکا مرکز توطئه و جاسوسی علیه ایران بوده؛ حتی در سفارت آمریکا طراحی کودتا می‌شده که علیه انقلاب کودتا کنند. طراحی جنگ داخلی می‌شده و تلاش می‌کردند که در استان‌های مرزی کشور، جنگ داخلی راه بیندازند! طراحی می‌شده که چگونه در حکومت جدید انقلابی نفوذ کنند؛ رسانه‌های ضد انقلاب را که در داخل بودند، مدیریت می‌کردند، هدایت می‌کردند که این را بنویسید، این را بگویید، این را جعل کنید، این شایعه‌سازی را بکنید. برای تحریم هم برنامه‌ریزی می‌کردند؛ یعنی سفارت از اولین روزهای شروع انقلاب، مرکز توطئه علیه کشور و علیه انقلاب بوده. [بنابراین دشمنی آمریکا] ربطی به تسخیر لانه‌ جاسوسی ندارد؛ مدت‌ها قبل از آن، این‌ها فعالیت خودشان را علیه انقلاب شروع کرده بودند.» 1402/08/10

به همین مناسبت رسانه KHAMENEI.IR در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام علی لطیفی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به بررسی موضوع استفاده از اسناد لانه جاسوسی در محتوای کتاب‌های درسی و آشنایی نسل جدید با خیانت‌های آمریکا پرداخته است.

   حادثه‌ سیزدهم آبان‌ماه 58 و تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام نشان داد که آمریکا در همان یک سال پس از پیروزی انقلاب توطئه‌های متعددی برای شکست نهضت مردم ایران طراحی کرده بود. بعد از دستیابی به همین اسناد بود که سفارت آمریکا به نام لانه‌ جاسوسی مشهور شد؛ در ابتدای بحث، نمونه‌هایی از توطئه‌های آمریکا قبل و بعد از انقلاب را که در محتوای این اسناد به آن‌ها اشاره شده، بیان بفرمایید.

در مجموعه‌ اسنادی که امروز به اسم اسناد لانه‌ جاسوسی مشهور است، مباحث بسیار متنوعی مطرح شده؛ بخشی از این اسناد حاصل مجموعه‌ گزارش‌ها، اخبار و اطلاعاتی بوده که از تهران به مراکز امنیتی و نظامی و سیاسی آمریکا یا برعکس مخابره می‌شد. بعضی از این مباحث مرتبط با ایران در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، نظامی و مسائل اطلاعاتی-امنیتی است و بخشی از آن‌ها مرتبط با کشورهای دیگر بوده؛ آن چیزی که مربوط به ایران است و برای ما حائز اهمیت، آشکارکننده‌ ذهنیت و تحلیلی است که آمریکایی‌ها از ایران داشتند و همچنین نشان‌دهنده‌ توطئه‌ها، جنایت‌ها و حمایت‌هایی بوده که بعضی از سردمداران حکومت پهلوی داشته و حمایت‌هایی که از جریان‌های مخالف انقلاب اسلامی و جریان‌های مخالف مصالح و منافع ملی داشتند. علاوه‌بر این، نشان‌دهنده‌ بعضی زمینه‌سازی‌هایی است که حکومت پهلوی برای سرکوب قیام‌ها و اعتراض‌های مردمی داشت. از این جهت اسناد لانه جاسوسی به جامعه‌ جهانی و مردم ایران نشان داد که در سفارت آمریکا فعالیت‌هایی بیشتر از فعالیت‌های معلوم و عادی دیپلماتیک انجام می‌شود.

شاید اگر این اسناد کشف نمی‌شد، ما به‌صورت واضح و آشکار نمی‌توانستیم این ادعا را داشته باشیم که آنجا نه‌تنها مرکز جاسوسی، بلکه قطعاً در یک‌سری از زمینه‌ها مرکز توطئه علیه اراده‌ مردم بوده است. براساس این اسناد آمریکایی‌ها خودشان پذیرفتند که حضرت امام‌خمینی رحمه‌الله و جمهوری اسلامی، نظامی با حمایت و پشتیبانی جدی مردمی است. درعین‌حال شما در همان اسناد یا در اسناد دیگری که برخی‌ از آن‌ها اخیراً هم از سوی وزارت خارجه‌ آمریکا منتشر شده، می‌بینید که دولت آمریکا بنا را می‌گذارد بر اینکه با مخالفان جمهوری اسلامی ارتباط بگیرد یا از هر جریانی و هر صدایی و هر حادثه‌ای که به دنبال براندازی حکومت و انقلاب نوپا است، حمایت کند؛ درواقع به‌دنبال ضربه زدن به حکومت جمهوری اسلامی است.

این امر به یک معنا نشان‌دهنده‌ دورویی دولت ایالات متحده است، وقتی که از مردم‌سالاری و دموکراسی صحبت می‌کند. چرا؟ چون آمریکایی‌ها کاملاً به این نتیجه رسیدند که مردم این حکومت را می‌خواهند، اما درعین‌حال سعی می‌کنند این حکومت را ساقط کنند. این نشان‌دهنده دورویی و نفاق و بی‌معنا بودن مردم‌سالاری و دموکراسی در نگاه آمریکایی‌ها است و حاکی از آن بوده که آن‌ها برای مخالفت با آن چیزی که مردم ایران درخواست کردند، از اقدام عملی فروگذار نمی‌کردند. طبیعی است که این اسناد خصوصاً وقتی از طرف خود آمریکایی‌ها و از زبان خود آن‌ها مطرح می‌شود، ارزشی بسیار جدی‌ دارد. این یک ویژگی خاص در اسناد لانه‌ جاسوسی است که آن‌ها را برجسته می‌کند. البته از منظرهای دیگری هم این اسناد ارزش تاریخی و سیاسی دارند، اما فکر می‌کنم مهم‌ترین استفاده‌ای که عموم مردم از اسناد می‌توانند بکنند، همین نکته‌ای است که عرض کردم.

   این اسناد در بیش از 70 جلد کتاب چاپ شدند؛ نوجوانان و جوانان نسل امروز تا چه حد با این اسناد آشنا هستند؟

ابتدا دانشجویان پیرو خط امام اسناد را پیدا کردند که در فرآیندی کم‌کم احیا و برای چاپ آماده شدند. اسناد به‌صورت مجلد به مجلد چاپ می‌‌شدند و درنهایت در 70 جلد منتشر شد. آن مجموعه‌ هفتادوچند جلدی هر جلدش حجم زیادی نداشت؛ با تجمیع چند کتاب در یک مجلد و در یک کتاب، اکنون چاپ جدیدی که در دسترس بوده، 11 جلد است. نسخه‌ قابل مطالعه این 11 جلد به‌صورت پی‌دی‌اف در وب‌سایت‌ها موجود بوده؛ مطالعه‌ این اسناد برای عموم مردم در این حجم و خصوصاً برای نوجوانان و جوانان مقداری خسته‌کننده است. زیرا بخش زیادی از محتوای این اسناد ناظر به موضوعات و مسائلی است که افراد باید در آن دوره‌ تاریخی باشند تا بتوانند فهم خوبی پیدا از موضوع کنند، همچنین شاید برخی موضوعات آن، چندان مورد علاقه و دغدغه جوان و نوجوان نباشد.

نکته‌ مهم این است که ما متأسفانه در این 40 سال بعد از انقلاب اسلامی، درخصوص اسناد لانه جاسوسی، کارهای مطالعاتی، پژوهشی و پردازشی خوب، بسیار کم انجام داده‌ایم. یعنی این اسناد مثل یک ذخیره ارزشمند پردازش‌نشده هستند؛ اسناد ذخیره بسیار مهمی هستند، اما انصافاً کارهای مطالعاتی و پژوهشی کمی روی آن‌ها انجام شده، حتی برای بزرگ‌سال. بزرگ‌سالان معمولاً فرصت ندارند و حوصله نمی‌کنند کل این 11 جلد مفصل را بخوانند. ما متأسفانه چکیده‌ خوب، مرتب و منظم از این اسناد نداریم که کار تحقیقی هم روی آن انجام شده باشد، گاهی اوقات کار تحقیقی خوب به سند معنا می‌دهد؛ مثلاً در سند اسمی از یک فرد یا مکان یا حادثه‌ای برده شده که باید توضیحاتی در مورد آن بیاید تا مخاطب بتواند بفهمد اهمیت آن سند و گزارش در چیست، این واقعاً ضعف ما است. باید این را پذیرفت و مجامع دانشگاهی و پژوهشی- تحقیقاتی قطعاً باید روی این قضیه بیشتر سرمایه‌گذاری کنند.

   برای آشنایی نوجوانان و جوانان با اسناد لانه جاسوسی چه کتاب‌هایی را معرفی می‌کنید؟

برای مخاطب نوجوان به‌صورت خاص تا آنجایی که بنده خبر دارم، کارهای مختصر و محدودی شده است. تلاشی که انجام شده و من توصیه می‌کنم نوجوان‌هایی که علاقه‌مند هستند این کار را ببینند، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری وابسته به حوزه‌ هنری صورت داده است. این مجموعه پایگاه اینترنتی دارد به آدرس 22bahman.ir و در آن بخشی هست با عنوان برداشتی از اسناد لانه‌ جاسوسی. نزدیک به 60-70 محتوا برگرفته از 50-60 سند لانه جاسوسی دارند که روی آن‌ها کار مطالعاتی و تحقیقی خوبی هم انجام داده‌اند؛ از جهت تحقیق و معرفی افراد و چینش اسناد، واقعاً زحمت کشیده‌اند.

کار دیگری که برای نوجوانان به نظر من قابل استفاده است، کتابی بوده که در سال‌های گذشته در انتشارات مدرسه منتشر کردیم با عنوان «استقلال ایرانیان زیر نفوذ بیگانگان» و با عنوان فرعی «آمریکا در ایران با تکیه بر اسناد لانه جاسوسی آمریکا». در این کتاب‌ها سعی شده به‌صورت خاص مسئله‌ نفوذ آمریکا در ایران و تهدیدها و توطئه‌هایی که علیه استقلال ایران داشته، به تصویر کشیده شود و عمده‌ محتوای کتاب متأثر و برگرفته از آن چیزی بوده که در اسناد لانه‌ جاسوسی آمده است.

کار دیگری که در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش انجام دادیم، این بود که پویشی را در وبگاه رشد با عنوان «راز سفارت» فعال کردیم؛ در این صفحه به آدرس roshd.ir/laneh محتواهای صوتی، تصویری و متنی که برای مخاطب نوجوان و جوان، ناظر به اسناد لانه‌ جاسوسی است را جمع‌آوری کردیم.

   یکی از مطالبات رهبر انقلاب از مسئولان در سال‌های گذشته، افزوده شدن اسناد لانه‌ جاسوسی به محتوای کتاب‌های درسی برای آشنایی نسل جدید با خیانت‌های آمریکا بوده، در این زمینه دقیقاً‌ چه اقداماتی انجام شده است؟

این مطالبه‌ از سوی رهبر معظم انقلاب چندین‌بار تکرار شده است؛ دغدغه ایشان آن بود که نسل جدیدی که دوره‌ قبل از انقلاب و سلطه آمریکا بر ایران را درک نکرده‌اند، بتوانند از نوشته‌جات خود آمریکایی‌ها بخوانند که آن‌ها چه نفوذی داشتند و چطور با نگاه تحقیرآمیز به ایران و ایرانی می‌نگریستند و منافع ملی خودشان برایشان مهم‌تر بود. چون منافعی که در ایران داشتند را از دست دادند، با انقلاب اسلامی به مخالفت برخاستند و دشمنی‌شان با ایران هیچ ارتباطی به تسخیر لانه‌ جاسوسی ندارد، بلکه قبل از آن این دشمنی را داشتند. متون اصلی همه این اسنادی که ترجمه شده، به زبان انگلیسی موجود است؛ خودشان این حرف‌ها را می‌زنند.

در نخستین سال‌هایی که رهبر انقلاب مسئله آوردن اسناد لانه جاسوسی در کتاب‌های درسی را فرمودند، اقداماتی انجام شد و بررسی‌ها و فعالیت‌‌هایی در سازمان پژوهش انجام گرفت، اما عملاً به نتیجه‌ای نرسید. در سال‌های 98 و 99 گروهی از دغدغه‌مندان هم داخل سازمان و هم بیرون سازمان همت کردند تعدادی یا بخش‌هایی از محتواهای بعضی از کتاب‌ها مثل کتاب‌های تاریخ، استناداتی را ناظر به اسناد لانه جاسوسی، داشته باشند و بعضی از موارد در کتاب‌ها آورده شد، هرچند کافی نبود. به نظر می‌رسید اسناد ظرفیت بیشتری دارند؛ دلیل اینکه در سال‌های 98 و 99، موارد معدودی به کتاب‌ها افزوده شد، به نظر بنده بخشی از آن دشواری این فرآیند بود. فرآیند استخراج اسناد، به‌ویژه با توجه به بعضی از پیچیدگی‌ها، تنوع و تکثر بسیار زیادی که در محتوای اسناد وجود دارد، واقعاً کار بسیار طاقت‌فرسایی است.

در سال 1401 پس از تأکید مجدد رهبر انقلاب، ما در سازمان این کار را به‌صورت ویژه در اولویت قرار دادیم. علاوه‌بر کارشناس‌هایی که در دفتر تألیف کتاب‌های درسی ابتدایی و متوسطه‌ نظری بودند، دو گروه پژوهشی فعال شدند. به‌واسطه‌ تلاش‌ها و همت زیادی که انجام شد، مجموعه‌ جدید و مفصلی از اسناد به کتاب‌های درسی اضافه شد. درواقع کار سال گذشته انجام شد، اما از مهرماه 1402 در کتاب‌های درسی درج شده است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این اسناد آن بوده که ما سعی کردیم حتی‌الامکان بخش‌های قابل‌ توجهی از اصل سند را هم بیاوریم. چون براساس بررسی‌های کارشناسی احساس کردیم اینکه ما صرفاً نقل کنیم و آدرسی را در پاورقی بدهیم، آن حس مواجهه با متن سند را برای دانش‌آموز ندارد. آنچه امسال اضافه شد، دانش‌آموز را با اصل سند مواجه می‌کند و ضمناً سعی کرده که به‌واسطه‌ بعضی پرسش‌ها یا طرح یک مقدمه، دانش‌آموز را درگیر محتوا کند.

درحال‌حاضر نزدیک به 56 سند از مجموعه‌ اسناد لانه جاسوسی در کتاب‌های درسی درج شده است؛ ازجمله در کتاب‌های مطالعات اجتماعی پایه‌ نهم، تفکر و سواد رسانه‌ای، جامعه‌شناسی، تاریخ معاصر ایران، هویت اجتماعی، تحلیل فرهنگی، جریان‌شناسی اندیشه‌ معاصر و غیره.

پروژه‌ دیگری را هم از پارسال آغاز کردیم که علی‌القاعده شاید مقداری زمان‌بر باشد. با این هدف که گزیده‌ای از اسناد لانه‌ جاسوسی را که مناسب مخاطب نوجوان و جوان باشد، تهیه کنیم؛ شاید مجموعه یک یا دو جلدی شود، البته اکنون از آن نمی‌توانیم برآورد داشته باشیم، یکی از پژوهشگران حوزه‌ تاریخ انقلاب اسلامی مشغول آن پروژه است. امیدواریم که ان‌شاءالله آن پروژه هم در نخستین فرصت به ثمر بنشیند.