یکی از کارهایی که در گذشته، حال و آینده به عنوان یکی از اصلی ترین راه حل‌ها در دستور کار قرار گرفته، جنگلکاری و ایجاد جنگلهای دست کاشت است.

در واقع افزایش جمعیت در سال‌های اخیر از یک طرف و نیاز انسان شهرنشین به استفاده از محیط‌های طبیعی مثل جنگل و پارک‌های جنگلی از طرف دیگر باعث شده توجه بیشتر به حفظ، نگهداری و مدیریت و برنامه ریزی جنگل‌های موجود و افزایش سطح این جنگل‌ها بیش از گذشته احساس شود.

این اهمیت بدان جهت است که منابع طبیعی تجدید شونده که جنگلها بخش مهمی از آن هستند، در حقیقت از ارکان اصلی توسعه‌پایدار در هر کشور به شمار می‌روند. چرا که اکوسیستم جنگلی پایدارترین شرایط زیست محیطی در میان اکوسیستمهای خشکی را به وجود می‌آوردو درختان و درختچه‌ها عنصر اصلی تشکیل دهنده جنگلها هستند. آنها به علت عمر طولانی و تامین بخش وسیعی از نیاز غذایی و محل زیست دیگر جانداران، پایدارترین اکوسیستم در برابر فشارهای محیطی غیره زنده از قبیل تغییرات آب و هوایی را به وجود آورده اند.

طرح جنگل‌های دست‌کاشت و درپی آن طرح مردمی کاشت یک میلیارد نهال طی چهار سالدر دولت سیزدهم موضوعی است که از همان ابتدا حرف و حدیث‌های زیادی به‌همراه داشت. درحالی‌که مدیران و بخشی از بدنه کارشناسی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری به‌عنوان یک ضرورت از آن یاد می‌‌کنند، گروه دیگری از اساتید و کارشناسان، حفاظت از منابع موجود و احیای ‌آن‌ها را مقدم بر کاشت نهال جدید می‌دانند.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا را با حمید خزایی؛ رئیس اداره جنگل‌کاری منابع طبیعی همدان و هادی کیادلیری؛ دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

رئیس اداره جنگل‌کاری منابع طبیعی همدان گفت: طرح کاشت یک میلیارد درخت جزء طرح‌های محوری سازمان منابع طبیعی‌ و آبخیزداری کشور به‌شمار می‌رود که بنا بر ضرورت‌های مورد نیاز کشور تدوین شده است.

حمید خزائی با تأکید بر اینکه خوشبختانه در این طرح آینده‌نگری مورد توجه قرار گرفته و بر مبنای برنامه‌ریزی و پروژه‌محوری پیش می‌رود ادامه داد: عملیات اجرایی آن بر مبنای کاشت نهال و درخت استوار است.

وی با تأکید بر اینکه در طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت، سهمیه همدان سه میلیون درخت در سال است که طی چهار سال کاشت حدود 12 میلیون نهال را شامل می‌شود، ابراز کرد: برنامه‌ریزی لازم صورت گرفته به طوری که کمیته‌های مختلف علمی و اجرایی بر اجرا نظارت خواهند کرد.

مدیر اداره جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان ابراز کرد: سعی ما در اجرای این پروژه به‌کارگیری مصادیق علمی است، در حال حاضر استان همدان بالغ بر 45 هزار هکتار جنگل، اراضی جنگلی، ذخیره‌گاه و پارک‌های جنگلی دارد. علاوه بر این یک نهالستان دولتی به نام نهالستان قدس در شهرستان ملایر دایر است.

خزائی با اشاره به اینکه با این تناسبات عنوان‌شده همدان یک استان کم‌جنگل است، ابراز کرد: به خاطر شرایط اقلیمی حاکم، عمدتاً به‌عنوان یک استان مرتعی به حساب می‌آییم؛ بنابراین در استان میانگین سطح جنگل‌های ما و سهم سرانه نسبت به میانگین کشوری کمتر است به طوری که سرانه جنگلی ما حدود 260 متر مربع است.

وی خاطرنشان کرد: بنابراین برنامه‌ریزی‌ها بر این امر استوار است که بتوانیم ضمن حفظ جنگل‌های موجود نسبت به احیا و بهبود وضعیت آن‌ها اقدام کنیم.

مدیر اداره جنگل‌کاری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری در پاسخ به اینکه یکی از مباحث مورد توجه در اجرای موفق این طرح، انتخاب گونه‌های بومی و برنامه‌ریزی برای چگونگی نگهداری از این جنگل‌هاست، آیا مطالعاتی در این راستا داشته‌اید؟ گفت: ما شرایط اکولوژیکی نقاط مختلف استان را درنظر خواهیم گرفت؛ همانطور که پیشتر عنوان شد در اجرای این کار مبنای علمی را رعایت کرده و کمیته‌ای علمی بر اجرای طرح نظارت خواهند داشت.

خزائی، بیان کرد: در حوزه تولید گونه نیز چند هدف در استان دنبال می‌شود؛ بخشی از نهال‌ها در راستای احیا و غنی‌سازی جنگل‌ها، برخی در راستای توسعه فضای سبز و بخشی نیز برای زراعت چوب مورد توجه قرار خواهند گرفت.

وی ادامه داد: هریک از بخش‌ها پاسخگوی بخشی از نیاز‌های استان است یعنی سبدی که برای تولید نهال پیش‌بینی شده در راستای این است که نیازهای استان را مرتفع کند.

مدیر اداره جنگل‌کاری‌ و جنگل‌داری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری به گونه‌هایی که برای احیا و غنی‌سازی جنگل‌ها به‌کار خواهد رفت اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه ما در استان چند لکه و توده طبیعی بلوط تنها در شهرستان نهاوند داریم که از آن می‌توان به‌عنوان ذخیره ژنی برای استان یاد کرد، با جمع‌آوری بذر بلوط و کاشت نهال از همین ذخیره ژنی سعی در تقویت این گونه بومی داریم.

خزائی ادامه داد: علاوه بر این گونه «داغداغان» نیز در راستای تقویت جنگل‌های استان مورد توجه قرار گرفته زیرا چند پایه محدود در استان وجود دارد، پس بذر این گونه‌ها نیز از محله مورد نظر جمع‌آوری و این ذخیره ژنی در استان تکثیر شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه‌ تولید نهال از گونه‌هایی همچون ارژن و بادامک نیز در دستور کار قرار دارد، افزود: چنانکه گفته شد تولید نهال از طریق ذخیره‌گاه‌های ژنی و استفاده آن‌ها در مناطق مشخص شده در راستای احیا و غنی‌سازی مناطق جنگلی در استان مورد توجه قرار گرفته است.

مدیر اداره جنگل‌کاری‌ و جنگل‌داری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری با اشاره به اینکه درخصوص هدف تولید نهال برای توسعه فضای سبز نیز گونه‌هایی همچون سنجد و یا کم‌آب‌بر در استان مورد توجه قرار گرفته‌اند، اذعان کرد: یقیناً نگهداری از نهال‌های کاشته‌شده در این عرصه‌ها برای ما اهمیت بالایی دارند؛ بنابراین به‌صورت پروژه‌محور اقدام خواهیم کرد پس متقاضیان شناسایی شده و از محل‌هایی که قرار است این نهال‌ها را در آنجا نگهداری کنند بررسی و ارزیابی لازم انجام شده است.

خزائی ادامه داد: نکته مهم حائز اهمیت، مردمی بودن اجرای این طرح است؛ یعنی چون جنگل‌ها دارای منافع عمومی هستند، ضروری است که همه اقشار، نهادها و دستگاه‌های اجرایی در اجرای این طرح و حفظ و نگهداری آن مشارکت داشته باشند بنابراین این نهال‌ها متناسب با پروژه‌ها به‌کارگرفته می‌شوند و متقاضیان اجرای این طرح‌ها در حفظ و نگهداشت آن‌ها مسئولیت دارند.

در ادامه دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست نیز با اشاره به اینکه ما الزاماً با کاشت درخت و اجرایی شدن این طرح در کشور مشکلی نداشته اگر نقدی هم می‌کنیم بدان جهت است که اجرای یک طرح باید با مطالعه و برنامه باشد؛ وقتی کاری را در طبیعت انجام می‌دهیم رعایت اولویت‌ها باید مورد توجه قرار گرفته باشد، گفت: این امر حتی در قانون نیز ذکر شده که به طوری که در خصوص جنگل‌ها در گام نخست باید حفظ و احیا در نهایت توسعه در دستور کار قرار گیرد.

هادی کیادلیری با اشاره به اینکه در حال حاضر ما در محیط‌های جنگلی با عوامل تخریب‌گر بی‌شماری مواجهیم که در حال از بین بردن جنگل‌های طبیعی ماست، ابراز کرد: به‌نظر می‌رسد در گام نخست می‌بایست برای مهار این عوامل تخریب باید برنامه‌ریزی و هزینه می‌شد.

وی ادامه داد: برای بهره‌وری بیشتر از اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت باید بگویم موفقیت یا عدم موفقیت در درختکاری‌ها مرتبط با هدفی است که دنبال می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه برای این امر اهداف مختلفی قابل تصور است، گفت: ممکن است در یک منطقه هدف از کاشت درخت جلوگیری از فرسایش خاک باشد و در منطقه دیگر زیبا کردن منطقه و یا تولید چوب و غیره.

این استاد دانشگاه افزود: آنچه مسلم است اینکه کاشت درخت در هر منطقه می‌تواند علت خاص خودش را داشته باشد در نتیجه برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید دانست که در هر منطقه کدام هدف دنبال می‌شود.

کیادلیری گفت: ما برای درختکاری‌ها باید به سؤالاتی همچون چرایی، مکان و زمان کاشت اینکه چه کسی باید بکارد؟ چگونه باید کاشت؟ پاسخ دهیم.

وی با اشاره به اینکه وقتی به این سؤالات پاسخ ‌دهیم آن وقت است که کاشت درخت ما اصولی و بر پایه هدف و برنامه است، ابراز کرد: بر این اساس نمی‌توان با یک نسخه و دلیل در تمام کشور نسبت به اجرای یک طرح اقدام کرد.

دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست با بیان اینکه پس از مشخص شدن هدف از کاشت در هر منطقه در گام بعدی انتخاب نوع گونه است، ادامه داد: مثلاً در برخی مواقع هدف از کاشت درختان تأمین و تضمین حیات وحش منطقه در برخی موارد جلوگیری از رانش و فرسایش است حال آنکه هرکدام از اهداف تعریف‌شده نیازمند کاشت گونه‌ای خاص هستند.

کیادلیری ادامه داد: مسئله بعدی اینکه باید گونه‌ای انتخاب کرد که با شرایط محیطی، اقلیمی و آب و هوایی منطقه همخوانی داشته باشد تا بعداً دچار چالش و مشکل نشود، این امر بدان جهت حائز اهمیت است که در بسیاری موارد ریشه بسیاری از مشکلات ما در جنگل‌کاری‌ها همین موضوع مهم است.

وی با اشاره به اینکه برای انتخاب گونه حتماً باید مؤلفه‌هایی که به نیازهای گونه وابسته است مورد توجه قرار گیرد، افزود: مسئله بعدی اینکه در هر جنگل‌کاری ‌کاشت درخت راحت‌ترین مرحله به‌شمار می‌رود اما مسئله این است که چطور می‌خواهیم این درخت را حفظ کنیم.

این کارشناس جنگل با اشاره به اینکه یکی از نقد‌های ما به دستورالعمل ابلاغی درخصوص اجرای این طرح به این مسئله بازمی‌گردد که پیشتر در اجرای طرح‌های مشابه چقدر موفق بوده‌ایم، تصریح کرد: سال‌ها است در این خصوص آمارهای شعارگونه‌ای اعلام می‌شود بنابراین اگر به معنای واقعی اجرای این طرح‌ها موفق بود در حال حاضر دریای خزر نیز می‌بایست جنگل‌کاری می‌شد.

کیادلیری با اشاره به اینکه در حال حاضر طبق آنچه عنوان می‌شود تنها 20 درصد از جنگل‌کاری انجام‌شده در سال‌های گذشته موفقیت‌آمیز بوده اظهار کرد: این عدم موفقیت بدان جهت است که در بحث نگهداری، حفظ و اجرای عملیات مراقبتی از درختان کاشته‌شده، موفق عمل نکرده‌اند.

وی با بیان اینکه در برخی نقاط جنگل‌های دست‌کاشت بین پنج تا 10 سال ابتدایی نیازمند نگهداری هستند، تشریح کرد: مسئله این است که این عملیات مراقبتی به بودجه و اعتبار نیاز دارد.

وی با تأکید بر اینکه در برخی نقاط نیز این درختان کاشته‌شده به درختان بالغی بدل شده که نیازمند عملیات پرورشی هستند اما متأسفانه امروز شاهد رها بودن آن‌ها هستیم ابراز کرد: اهمیت اجرای این عملیات بدان جهت است که در بسیاری از نقاط این درختان به‌صورت متراکم کاشته شده و با بالغ شدن فضای رشدی آنه‌ا کم شده و دچار رقابت می‌شوند.

این کارشناس محیط‌زیست، با اشاره به اینکه همه نگرانی کارشناس مرتبط با اجرای این طرح به این مسئله بازمی‌گردد که نکند در عدم نگهداری بعد از کاشت بودجه بیت‌المال هدر برود، اظهار کرد: نکته بعدی اینکه امیدوارم به بهانه درختکاری و توسعه جنگل‌ها شاهد زمین‌خواری نشویم.

کیادلیری ابراز کرد: این نگرانی بدان جهت است که در ماده 36 برنامه هفتم توسعه که متأسفانه در حال تصویب است آمده که درختکاری و زارعت چوب در عرصه‌های جنگلی فاقد پوشش انجام شود حال آنکه این امر خود یک فاجعه است زیرا در اراضی جنگلی حتی اگر پوشش نداشته باشیم حق زارعت وجود ندارد، بدتر اینکه این کار توسط بخش خصوصی انجام می‌شود حال آنکه یقیناً این امر در راستای تأمین منافع او خواهد بود بنابراین طبق تجارب موجود در موارد بسیاری به بهانه درختکاری شاهد زمین‌خواری بوده‌ایم.