سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی مهوش : بودجه‌ریزی همواره یکی از چالش‌های نظام‌های اقتصادی بوده و هست در این بین شهرداری‌ها نیز به‌عنوان مؤثرترین نهاد شهری که وظایف و خدمات گسترده‌ای را به عهده دارند و در عرف جهانی مظهری از دولت‌های محلی شناخته می‌شوند به جهت رفع نیاز‌های نامحدود و منابع محدودی که در دسترس آن‌هاست ناگزیر به مدیریت منابع مالی بوده و این مسئله وجود بودجه را اجتناب‌ناپذیر کرده است.

بنابراین بودجه ضرورتی است که محدودیت منابع آن را ایجاد کرده حال آنکه نخستین پیام هر سند بودجه این است که سازمانی در صدد است تا منابع محدود خود را بین نیاز‌های نامحدود به شکلی مناسب توزیع کند.

از دیدگاه صاحب‌نظران بودجه، برنامه‌ای مصوب در قالب اعداد و ارقام است که وسیله اجرای طرح‌ها و فعالیت‌های سازمان را در زمان تعیین‌شده فراهم می‌کند.

بنابراین در تعریف بودجه سه عنصر اصلی برنامه‌ها و فعالیت‌هایی که باید انجام شود، میزان هزینه‌هایی که برای انجام این برنامه‌ها و فعالیت‌ها مورد نیاز است و منابع درآمدی قابل شناسایی و وصول، قابل تشخیص است.

از طرفی بر اساس ماده 23 آیین‌نامه مالی شهرداری‌ها، مصوب تیرماه 1346 بودجه شهرداری، عبارت است از یک برنامه جامع مالی که در آن کلیه خدمات، فعالیت‌ها و اقداماتی که باید طی سال مالی انجام شود، همراه با برآورد منابع مخارج و درآمدهای لازم برای تأمین هزینه آن‌ها پیش‌بینی می‌شود و پس از تصویب انجمن شهر (شورای اسلامی شهر) قابل اجراست. حال آنکه 24 دی‌ماه جاری سیدمسعود حسینی شهردار همدان در کارگروه تخصصی بررسی سند چشم‌انداز 20 ساله شهر و برنامه راهبردی پنج ساله و بودجه شهرداری همدان در سال 1403، گفت: برای سال آینده چهار هزار میلیارد تومان بودجه شهرداری در نظر گرفته شده که در بخش‌هایی ازجمله گردشگری، عمرانی و نوسازی ناوگان حمل‌و‌نقل هزینه خواهد شد.

وی افزود: همچنین مقرر شده با الحاق زمین‌هایی از شهرداری به محدوده شهر همدان به سوی سرمایه‌گذاری حرکت کنیم و بنا داریم 20 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کنیم تا شهرداری به خودکفایی برسد و ما بتوانیم آنگونه که لازم است شهر را مدیریت کنیم.

بنابراین بر اساس آنچه گفته شد برآن شدیم تا درخصوص آسیب‌شناسی بودجه‌نویسی در مدیریت شهری و الزامات آن با خسرو سامری که سوابقی همچون شهردار همدان، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت‌، معاون برنامه‌ریزی استانداری و ‌معاون عمرانی استانداری همدان را در کارنامه خود دارد گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

وی با بیان اینکه بودجه‌نویسی و مدیریت شهری بسیار حائز اهمیت هستند چراکه مدیریت شهر یک مجموعه درهم‌تنیده و نشأت‌گرفته از 300 تا 400 نوع وظیفه است، گفت: بنابراین بودجه‌نویسی برای این نهاد نسبت به سایر بخش‌ها با دشواری بیشتری همراه است.

رئیس سابق سازمان صنعت، معدن و تجارت‌ استان همدان، ادامه داد: برای مثال یقیناً بودجه‌نویسی برای یک اداره، واحد خدماتی و یا نهاد اداری که تنها چند وظیفه را بر عهده دارد، به‌مراتب سهل‌تر از این امر برای شهرداری است.

سامری با تأکید بر اینکه بودجه‌نویسی به معنای برنامه سالانه یک مجموعه است، اظهار کرد: در این بین شهرداری و مدیریت شهری در معنای عام آن، چون وظایف متعددی داشته و از تولد تا مرگ هر شهروند به روش‌های مختلف در بستر شهر با او در ارتباط است و شهر هم به‌عنوان یک موجود زنده دائماً در حال تغییر و تحول است؛ بنابراین برای این مجموعه تنظیم بودجه و بودجه‌نویسی امری ضروری به‌شمار می‌رود.

وی، افزود: از طرفی شهرداری یک سازمان خودکفا است و منابع و مصارف را در کنار هم در نظر می‌گیرد؛ یعنی در بدو امر باید نسبت به درآمدها و بعد نسبت به هزینه‌های آن تعریف داشته باشیم.

وی با اشاره به اینکه دو مقوله درآمدها و هزینه‌ها لازم است با یکدیگر همخوانی داشته باشند، ابراز کرد: هزینه‌ها و درآمدها هرکدام باید به‌موقع و به‌اندازه و از محل خودشان باشند.

این شهردار سابق همدان با بیان اینکه شهرداری همچون دولت منابع و مصارف را در بودجه تعریف می‌کند، اذعان کرد: بر این اساس بودجه‌نویسی در مدیریت شهری از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است.

سامری با اشاره به اینکه بنده در گذشته نیز به‌عنوان شهردار و معاون برنامه‌ریزی استانداری در استان خدمت کرده‌ام پس به چگونگی تنظیم بودجه کلان استان و شهرداری همدان و تفاوت این دو به‌صورت کامل واقف هستم، ابراز کرد: یقیناً طبق تجربه‌ای که در این دو بخش داریم بودجه‌نویسی برای یک سازمان، اداره و نهاد دولتی بر پایه منابع تعریف‌شده بوده و تنها لازم است روی مصارف آن در بودجه‌نویسی تمرکز کرد بسیار سهل‌تر از مجموعه همچون شهرداری است زیرا در این مجموعه چنانکه گفته شد باید منابع و مصارف را تعریف کرد.

وی با تأکید بر اینکه بودجه در مدیریت شهری می‌بایست چند خصیصه بسیار مهم داشته باشد، افزود: نخست اینکه باید واقعی یعنی به دور از احساسات، حرف‌ها و ایده‌های الیستی و پوپولیستی تنظیم شود.

این مدیر باسابقه همدانی خاطرنشان کرد: شهردار و مدیریت شهری در تنظیم بودجه نباید در تله افزایش‌های بی‌مورد به‌صرف اینکه بگویند ما بودجه را افزایش دادیم بیفتند.

سامری با اشاره به اینکه بودجه‌نویسی برای مدیریت شهری باید بر پایه واقعیت‌های جامعه یعنی منابع و مصارف واقعی مورد نیاز مردم تنظیم شود، اظهار کرد: خصیصه دوم اینکه بر پایه نیازهای میان‌مدت و بلندمدت باشد و بر اساس برنامه‌هایی که در شهر تنظیم شده کار انجام شود یعنی از سلیقه‌گرایی حزر کرده و به بیان دیگر بودجه را بر پایه برنامه پنج‌ساله، 10 ساله و افق بلندمدت شهری و به‌صورت کاربردی تنطیم و تهیه کرد.

وی با بیان اینکه منطبق با شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه امروز می‌بایست بودجه با نگرش تنطیم شود، اذعان کرد: یعنی مدیریت شهری به‌عنوان کسی که می‌تواند در بخش‌های مختلف تأثیرگذاری مستقیم داشته باشد باید توجه کند که بودجه تنظیم‌شده از سوی او بی‌جهت در جامعه ایجاد تورم نکند؛ به‌عنوان مثال اگر مدیریت شهری به یک‌باره قیمت پروانه‌های ساختمانی را به گونه‌ای افزایش دهد، این موضوع بار سنگینی را بر قیمت مسکن وارد خواهد کرد.

وی با تأکید بر اینکه ایجاد تورم بی‌جا منجر به مشکلات متعددی می‌شود اظهار کرد: از سوی دیگر مثلاً در مثال فوق با بروز این اتفاق، در بخش‌های دیگر صنعت ساختمان نیز شاهد تورم خواهد بودیم که همچون «گلوله برفی که در بالادست کوچک بوده و اما در پایین دست به یک بهمن تبدیل می‌شود» می‌ماند.

این مدیر باسابقه همدانی، با بیان اینکه بودجه نباید تورم‌زایی داشته باشد، تشریح کرد: بازهم تأکید می‌کنم چون شهر یک موجود زنده است پس نگاه به آن نیز باید مثل یک موجود زنده باشد به طوری که هم نیازهای فعلی و هم نیازهای آینده آن را در نظر گرفته و بر اساس آن بودجه را تنطیم کرد.

سامری ادامه داد: برای مثال شما بودجه را یک‌ساله تنظیم کرده و پیش‌بینی می‌کنید که در سال آینده همدان میزبان فلان تعداد گردشگر است پس ما نیازمند افزایش سرانه فضای سبز هستیم و یا اینکه مثلاً بر پایه نیاز به توجه موضوع آلودگی هوا باید در حوزه حمل‌و‌نقل شهری ورود جدی‌تری داشته باشیم؛ پس چنانکه گفته شد می‌بایست بر اساس نیازهای واقعی شهر تنطیم بودجه صورت پذیرد.

وی خصیصه مهم بعدی را اجتناب از هزینه‌های غیرضروری در تنظیم بودجه دانست و تصریح کرد: باید به‌گونه‌ای رفتار شود که هزینه‌ها کنترل‌شده باشند.

وی با تأکید بر اینکه شهرداری نیازمند یک خزانه‌داری کل و اداره تلفیق است، ابراز کرد: این بدان معناست که هرکسی در زیرمجموعه شهرداری و یا در هر منطقه‌ای از شهرداری نتواند خود به‌صورت خودمختار اعتبارات را هزینه کند.

این شهردار سابق همدان تأکید کرد: از طریق ایجاد خزانه همه درآمدها و اعتبارات باید در این مکان جمع و سپس بر اساس نیازها و پیشرفت پروژه‌ها توسط اداره تلفیق هزینه شود.

سامری در پاسخ به این سؤال که بیشتر شهرداری‌ها درآمد خود را بر پایه پروانه‌های ساختمانی و عوارض تعیین و تنظیم کرده و بر پایه درآمدهای احتمالی در بخش‌های مختلف مورد نیاز شهر نسبت به تعیین و تعریف پروژه اقدام می‌کنند اما در بسیاری از موارد در پی مباحثی همچون رکود، شهرداری‌ها درآمد مناسبی ندارند، پس دچار کسری بودجه می‌شوند آیا این روند قابل قبول است؟ برای تأمین مالی پایدار شهرداری‌ها چه رویکردی را باید دنبال کنند؟ گفت: نکته اصلی اینکه در بودجه‌نویسی می‌بایست درآمدها و هزینه‌ها واقعی باشند. بر این اساس وقتی تفریق بودجه 9 دوازدهم را کنترل می‌کنند مشخص می‌شود که در فلان کد درآمدی شاهد تحقق درآمدی نبوده‌ایم پس معلوم است که تا پایان سال نیز در این بخش توفیقی حاصل نخواهد شد و اینکه بازهم در بودجه سال آتی این کد درآمد پایدار می‌شود، منطقی نیست.

وی با تأکید بر اینکه شهرداری‌ها نیز باید بر روی داشتن و کسب درآمدهای پایدار فکر کنند، خاطرنشان‌کرد: در این بین لازم است بخش خصوصی را در فعالیت‌های شهرداری و انجام پروژه‌های متعدد وارد کنند پس اینکه شهرداری بتواند تمام پروژه‌ها را خود به تنهایی انجام دهد مطلقاً با توجه به وضعیت فعلی حاکم بر جامعه و تورم و قیمت‌ها امکان‌پذیر نیست.

این شهردار سابق همدان ادامه داد: بنابراین در بدو امر شهرداری باید نسبت به احصا و جداسازی پروژه‌های خود اقدام کرده و آن بخش از پروژه‌هایی که امکان درآمدزایی از آن وجود دارد را به بخش خصوصی واگذار کند.

سامری با تأکید بر اینکه این رویکرد باعث می‌شود اجرای پروژه‌های عمرانی در شهر توسط بخش خصوصی و سرمایه آن‌ها انجام شود، اذعان کرد: این امر نیازمند آیین‌نامه و ساز و کار اجرایی است.

وی با تأکید بر اینکه مشارکت خصوصی در انجام پروژه‌های عمرانی باید که مقرون به‌صرفه باشد، اظهار کرد: از طرفی یکی دیگر از موانع پیش روی سرمایه‌گذار، پرداخت هزینه دریافت خدمات و پیچیدگی‌های اداری است.

این شهردار سابق همدان با تأکید بر اینکه این امر باعث می‌شود مردم با رغبت بیشتری به شهرداری مراجعه کرده و خدمات دریافت کنند، اذعان کرد: مسئله این است که وقتی امروز نظام مهندسی خود در عرصه ارائه مجوزها چند ماه مردم را معطل می‌کند نیازمند آن هستیم که به یک وحدت رویه برسیم تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن مردم بتوانند از شهرداری خدمات دریافت کنند.

سامری با تأکید بر اینکه شهرداری می‌تواند روش‌های نوین سرمایه‌گذاری را در پیش گرفته و برای کاهش هزینه که سود را افزایش می‌دهد، ورود جدی داشته باشد عنوان کرد: وقتی پروژه‌ای طولانی می‌شود هزینه‌هایی که مترتب بر آن وارد می‌شود بسیار است که برای جلوگیری از این اتفاقات برای اجرای پروژه‌ها باید از بخش خصوصی بهره گرفت، این اتفاق نمی‌افتد مگر اینکه بخش خصوصی در ورود خود به این عرصه سود را احساس کند.

وی با تأکید بر اینکه اگر شهردار از طریق تعریف پروژه خوب بتواند یک سرمایه‌گذار را پای کار بیاورد دیگر سرمایه‌گذاران نیز به شهر و استان سراریز می‌شوند، اذعان کرد: مسئله این است که وقتی با پیچیدگی اداری و عدم ارائه سازوکار سود سرمایه‌گذار را در شهر چهارقفله می‌کنیم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که در عرصه پروژه‌های شهری ورود کند.

رئیس سابق صمت همدان با تأکید بر اینکه در شرایط فعلی شهرداری می‌تواند در حوزه ساخت و ساز و فروش متری مسکن ورود کنند ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه شهرداری نباید خام‌فروشی کند بلکه با اجرای طرح بر روی زمین‌ها می‌تواند ارزش افزوده خلق کرده و در عرصه درآمد پایدار ورود جدی داشته باشد.

سامری در واکنش به این مسئله که شهرداری همدان حتی در بحث سرمایه‌گذاری‌هایی که جذب کرده نیز موفق نبوده، از میدان‌بار گرفته تا پارکینگ آقاجانی‌بیگ، عصر طلایی، اسکای‌مال، کارخانه سیمان و غیره. دلیل این موضوع را چه چیزی قلمداد می‌کنید؟ گفت: مهم‌ترین مسئله و مانع نگاه سلیقه‌ای به سرمایه‌گذاری است.

وی با تأکید بر اهمیت برنامه‌ریزی در همه حوزه‌ها اذعان کرد: وقتی طبق برنامه برای سرمایه‌گذاری برنامه مدون داشت دیگر برحسب تغییر مدیریت‌ها نمی‌توان سازوکار را تغییر دارد اما متأسفانه آنچه امروز همدان را در جذب سرمایه‌گذار به این حال و روز درآورده عدم حرکت بر پایه برنامه است.

وی با اشاره به پروژه‌های سرمایه‌گذاری شکست‌خورده همچون میدان‌بار همدان گفت: آنچه مسلم است اینکه در بعد جذب سرمایه‌گذار ما نیازمند یک آیین‌نامه مدون با توجه به برنامه بلندمدت توسعه شهری هستیم که حتی در آن سطح پروژه‌ها، میزان سرمایه‌گذاری و سازمان ورودکننده ازسوی مدیریت‌های شهری مشخص شده باشد.