روانگردانها صدرنشین مصرف مواد مخدر در بین جوانان
مصرف مواد مخدر یکی از دغدغهها و چالشهای جدیای است که هر جامعهای با آن مواجه است و برای کنترل و ریشهکن کردن آن هزینههای بسیاری میشود. در این بین ایران همواره در معرض آسیبهای فراوان، در حوزه نظارت و کنترل و همچنین مبارزه با قاچاق مواد مخدر و درمان آن بوده است.
تأسفبارتر اینکه تاکنون نزدیک به هزار ماده مخدر اعتیادآور محرکزا و آرامبخش شناسایی شده که با روشهای مختلفی چون خوردن، تدخین (دود کردن)، تزریق و استنشاق مورد استفاده قرار میگیرد، آمارهای منتشرشده سازمانهای بینالمللی، سازمان بهداشت جهانی و سازمان یونسکو که حاکی از افزایش فزاینده مصرف این مواد در سطح جهان است تنها تفاوت موجود بین کشورها در الگوی مصرف آنها است.
در کشور ما طی چند سال گذشته متوسط سن شروع اعتیاد کمتر شده و الگوی مصرف مواد نیز بسیار تغییر کرده، بهطور مثال طی دهه 90 الگوی مصرف مواد در ایران چهار بار تغییر کرده به طوری که طی این سالها گرایش از مصرف تریاک به مصرف هروئین و کراک و از آن به مواد محرک (شیشه) تغییر یافته و اکنون به سمت مصرف گل و روانگردانها میرود.
تأسفبارتر اینکه در حال حاضر مصرف تکماده کم داریم و مصرفکنندهها معمولاً مواد ترکیبی مصرف میکنند که متأسفانه همین روند را در استانی همچون همدان نیز شاهد هستیم. بنابراین لازم است فعالیتهای کاهش آسیب را تقویت کرده و دولت از این برنامهها حمایت کند.
بر این اساس برآن شدیم تا در این باره با دکتر سعید صفاتیان؛ از پژوهشگران حوزه اعتیاد و اسداله ربانیمهر؛ مدیرکل اجتماعی استانداری همدان گفتوگویی ترتیب دهیم که در ادامه میخوانید:
پژوهشگر حوزه اعتیاد با اشاره به اینکه آمارها نشان میدهد که الگوی مصرف مواد در کشور ما تغییر کرده گفت: درخصوص اینکه چه عواملی باعث تغییر از مصرف مواد مخدر سنتی به مواد صنعتی شده، باید بگویم تغییری را که من در جامعه مشاهده میکنم این است که متأسفانه مقدار مصرف مواد روانگردان در کشور افزایش یافته و در عین حال مصرف مواد مخدر سنتی در حال کاهش است.
سعید صفاتیان با اشاره به اینکه دلایل اصلی این تغییر، بهنظر من، شامل سه مؤلفه است اذعان کرد: نخست اینکه قیمت مواد مخدر سنتی مثلاً تریاک بهصورت قابل توجهی افزایش یافته و این بالارفتن قیمت، تمایل مردم را به سمت مواد روانگردان که ارزانتر هستند، جلب کرده است.
وی دسترسی آسانتر را یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار درتغییر الگوی مصرف اعلام کرد و افزود: هرچه دسترسی به مواد روانگردان راحتتر شود، مصرف این مواد بیشتر میشود.
وی با اشاره به نقش تشکیل خردهفرهنگهای مصرفکننده در تغییر الگوی مصرف عنوان کرد: گروههایی از جوانان که بهطور معمول مواد روانگردان مصرف میکنند، خردهفرهنگهای خاصی تشکیل دادهاند که تأثیر مستقیمی در افزایش مصرف این مواد در بین آنان دارد.
این پژوهشگر حوزه اعتیاد اظهار کرد: علاوه بر این، شرایط اقتصادی جامعه، مخصوصاً مسائل اجتماعی همچون ناامیدی که در بین جوانان وجود دارد، نقش مهمی در این تغییر الگوی مصرف دارد، بهطور مثال جوانی که بعد از فارغالتحصیلی بهدنبال کار میرود، میداند که بیش از 90 درصد احتمال دارد کار پیدا نکرده و در پی آن نمیتواند ازدواج کرده و خانه و ماشین بخرد، این وضعیت باعث بروز استرس در بین نوجوان و جوان شده که میتواند تأثیر مستقیمی در تغییر الگوی مصرف در جوانان و نوجوانان برای رسیدن به آرامش زودهنگام در پی مصرف مواد روانگردان داشته باشد.
صفاتیان در پاسخ به این پرسش که آیا تغییر الگوی مصرف مواد مخدر میتواند منجر به افزایش آسیبهای اجتماعی شود؟ ابراز کرد: این استفاده از مواد روانگردان مطمئناً افزایش آسیبهای اجتماعی را در پی خواهد داشت. مهمترین آسیب اجتماعی که برای یک جوان در پی استفاده از این مواد پیش میآید، افت تحصیلی است.
وی ادامه داد: این اُفت میتواند منجر به عدم توانایی در پیدا کردن کار یا کاهش درآمد شود که خود منجر به مشکلات اجتماعی دیگری ازجمله عدم توانایی تأمین مایحتاج زندگی و تشکیل خانواده میشود.
وی با اشاره به اینکه در خانوادههایی که اعضای آنها مواد روانگردان مصرف میکنند، طلاق یکی از نتایج مستقیم است تشریح کرد: این مواد اختلالات روانی شدیدی از قبیل توهم، اضطراب و افسردگی ایجاد میکنند که میتوانند شخصیت افراد را تحت تأثیر قرار دهند. در مقابل، مصرف مواد مخدر سنتی مانند تریاک، هرچند که در پی خود مشکلات مالی و جسمی در فرد مصرفکننده ایجاد میکرد اما معمولاً به اختلالات روانی جدی منجر نمیشد
این کارشناس حوزه اعتیاد عنوان کرد: تأسفبارتر اینکه درمان نیز برای مصرفکنندگان مواد روانگردان دشوارتر است و ممکن است دو سال یا بیشتر طول بکشد که این خود ناامیدی را در بهبود و رها کردن روند درمان در پی دارد، در حالی که مصرفکنندگان مواد مخدر سنتی معمولاً طی چند ماه درمان میشوند.
صفاتیان در واکنش به این پرسش که بهنظر شما کدام گروههای سنی و اجتماعی بیشترین ریسک مصرف این نوع مواد را دارند؟ چه برنامههای آگاهیبخشی در این زمینه تا کنون اجرا شدهاند و آیا تأثیرگذار بودهاند؟ تشریح کرد: موارد مصرف مواد عموماً در بین نوجوانان و جوانان، از سن 15–16 سالگی تا حدود 22 سالگی، بیشترین رخداد را دارد. این گروههای سنی بیشترین مصرفکنندگان هستند.
وی ادامه داد: در خصوص برنامههای آگاهیبخشی نیز باید بگویم تاکنون توسط وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی، صدا و سیما و وزارت فرهنگ کارهایی انجام شده اما متأسفانه این برنامهها در حوزه پیشگیری از اعتیاد موفق نبودهاند، این در حالی است که استفاده از بخش خصوصی و سازمانهای مردمنهاد میتوانست کمک بزرگی در این زمینه باشد، اما تاکنون به اندازه کافی از این منابع استفاده نشده است.
وی در پاسخ به این پرسش که بهنظر شما کدام عوامل اجتماعی و خانوادگی بیشترین نقش را در گرایش به اعتیاد دارند؟ گفت: نخستین عامل خانواده است، بهویژه در خانوادههایی که خود مصرفکننده هستند یا در معرض طلاق قرار گرفتهاند، در این گونه خانوادهها بچهها فرصت برقراری روابط صمیمی با والدین را ندارند، یا خانوادههایی که والدین کل روز را برای کار در خارج از خانه هستند، این موضوع خود منجر به بیتوجهی به فرزندان میشود؛ درواقع فرزندان این خانوادهها بیشترین ریسک را برای گرفتار شدن در دام اعتیاد دارند.
این پژوهشگر حوزه اعتیاد با بیان اینکه برنامههای فرهنگی و اجتماعی تاکنون توسط سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت اجرا شده، اما بازهم تأثیرگذاری قابلتوجهی ندارند، این امر نشان میدهد که این برنامه نیازمند بهروزرسانی و استفاده از تجربیات جهانی است، خاطرنشان کرد: نکته حائز اهمیت اینکه مدیریت و دیدگاه مدیران در این سازمانها نیز نقش کلیدی دارد.
صفاتیان در پاسخ به اینکه وضعیت امکانات تفریحی و جایگزینهای سالم برای پر کردن اوقات فراغت را تا چه حد در پیشگیری از اعتیاد مؤثر میدانید؟ تصریح کرد: پر کردن اوقات فراغت یکی از عوامل مهم در کاهش مصرف مواد است اما متأسفانه، این بخش بهطور کلی ضعیف عمل میکند. هم خانوادهها بهدلیل شرایط اقتصادی نمیتوانند این امکانات را فراهم کنند، هم دولت بهدلیل نبود بودجه یا عدم توجه به اهمیت این موضوع، در این زمینه اقدامات زیرساختی کافی نداشته است.
وی ادامه داد: این در حالی است که نبود امکانات تفریحی و جایگزینهای سالم میتواند دلیلی برای گرایش به مصرف مواد مخدر باشد.
وی در پاسخ به اینکه استفاده از فضای مجازی و شبکههای اجتماعی در افزایش آسیبهای اجتماعی و گرایش به مصرف مواد مخدر جدید چقدر مؤثر است؟ اظهار کرد: فضای مجازی امروزه بیشتر به جای اینکه اطلاعات صحیح به افراد بدهد، اطلاعات نادرست منتشر میکند، به طوری که فروش، خرید و حتی تهیه و ساخت مواد مخدر از طریق فضای مجازی انجام میشود، این امر باعث شده که نوجوانان اطلاعات نادرست درباره مواد مخدر بهدست آورند.
این پژوهشگر اعتیاد افزود: علت اصلی این موضوع کمبود اطلاعات صحیح است که باید از طرف والدین یا سیستمهای دولتی ارائه شود.
صفاتیان در واکنش به اینکه تجهیز نوجوان به چه مهارتهایی برای مقابله با این چالشها میتواند مؤثر واقع شود؟ اذعان کرد: مهارتهای زندگی، بهویژه پیشگیری از اعتیاد، بسیار مهم هستند؛ نوجوانان باید یاد بگیرند که در موقعیتهایی که تحت فشار قرار دارند مثل زمانی که در یک گروه هستند و تشویق میشوند تا مواد مخدر مصرف کنند، توانایی «نه گفتن» را داشته باشند، این مهارت باید از طریق آموزش به خانوادهها و سازمانهای مربوطه منتقل شود.
در ادامه مدیرکل امور اجتماعی استانداری همدان نیز با اشاره به اینکه با تغییر سبک زندگی جامعه در سالهای اخیر متأسفانه شاهد تغییر الگوی مصرف مواد مخدر از سنتی به مواد صنعتی و شیمیایی و حتی استفاده از قرصهای روانگردان هستیم که بهمراتب خطر صنعتیها و روانگردانها برای مردم بسیار بیشتر از مواد مخدر سنتی است، گفت: در این حوزه مهمترین اقدام فرهنگسازی است که باید از خانوادهها و مدارس شروع شود.
اسدالله ربانیمهر با تأکید بر اینکه برنامههای خوبی در سالهای اخیر در این حوزه انجام و اعتباراتی در حوزه آسیبهای اجتماعی به ادارات و تشکلها داده شده تا از گسترش استفاده از مخدرها و تغییر الگوی مصرف از سنتی و صنعتی جلوگیری شود ابراز کرد: یکی از آسیبهای اجتماعی پرخطر، اعتیاد به مواد مخدر است و علت اصلی افزایش ابتلا به اعتیاد تغییر سبک زندگی، مشکلات روحی و روانی، سهلانگاری خانوادهها، بیکاری و نداشتن آگاهی و اعتماد بهنفس است.
وی با بیان اینکه جوانان و نوجوانان بیشتر از بقیه اقشار جامعه درگیر مواد مخدر هستند چون کمتجربه بوده و از دیگر اقشار جامعه آسیبپذیرتر هستند، تصریح کرد: دستگاههای دولتی و تشکلهای مردمنهاد و خیریه در زمینه آگاهسازی، شناسایی و درمان، برنامههای اجتماعی و فرهنگی متعدد در دست اقدام دارند اما فرهنگسازی مهمترین اقدام است که رسانهها، خانوادهها و مجموعههای مردمی باید کمک کنند.
وی با ابراز اینکه در استان همدان بیکاری یکی از علتهای تمایل به استفاده از مواد مخدر است اما نمیتوان شرایط اجتماعی و فرهنگی را در بروز این آسیب بیتأثیر دانست افزود: بسیاری از افراد باوجود داشتن شرایط مالی مناسب متأسفانه آلوده مواد شدهاند و اتفاقا در روستاها اعتیاد کمتر است.
معالوصف با توجه به آنچه گفته شد، همهساله آسیبهای اجتماعی در کشور رصد میشود که در این ارتباط اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر بهویژه روانگردانها و پیشسازها در بیشتر استانها رتبه نخست قرار دارد. هماکنون مهمترین آسیب اجتماعی در جامعه ایران اعتیاد است، وقتی این معضل را به لحاظ تخصصی نگاه میکنیم هر روز بر پیچیدگیهای آن افزوده میشود و به نوعی ابعاد جدیدی پیدا میکند.
تأسفبارتر اینکه آمارها نشان میدهد طیف جدیدی از افراد، طبقه متوسط و به بالا، تحصیلکردهها و شاغلان در دام اعتیاد گرفتار میشوند که در گام نخست اصلیترین دلیل بروز این مسئله به نبود شناخت کافی از مواد بازمیگردد به طوری که آگاهیهای مردم نسبت به انواع مواد، شیوهها و شکلهای جدید مصرف آن پایین است.
بنابراین پرداختن به اعتیاد یک مسئله بسیار ضروری است و در این میان مسئولان و دستاندرکاران امر باید به آن بهعنوان اولویت اول توجه کنند.
متأسفانه گروههای مختلف بهویژه جوانان و نوجوانان به اعتیاد آلوده میشوند و دامنه شمول اعتیاد روز به روز به لحاظ جنسیت و ویژگیهای سنی متنوعتر میشود، به عنوان مثال اعتیاد زنان طی سالهای گذشته کمتر بود در حالی که اکنون بسیار افزایشی شده، نکته جالب توجه اینکه مصرفکنندگان این طیف بیشتر به سمت روانگردان و توهمزاها گرایش پیدا کردهاند که نبود شناخت و باورهای غلط موجب بروز این موضوع شده است.
از سوی دیگر در حال حاضر سیستمهای کلان و ساختار جامعه، پیچیده و خطرناک بودن ماده مخدر را آنگونه که باید و شاید درک نکردهاند، بهعنوان مثال وقتی بیشتر بودجه سازمانهای فرهنگی به جای پرداختن به موضوع اعتیاد به موضوعات دیگری اختصاص مییابد نشان میدهد که خطرناک بودن، حساس بودن و مهم بودن این مقوله درک نشده در صورتی که اگر این بخش در اولویت باشد تمامی امکانات و نیروها به این سمت برای پیشگیری از شیوع اعتیاد هدایت میشود.
بنابراین اتخاد سیاستهای کلان در حوزه اعتیاد امری مهم است و یکی از بندهای ابلاغی در این بخش به موضوع تقدم پیشگیری بر درمان اشاره دارد و در سیاستگذاری کلان، مقام معظم رهبری نیز بهعنوان بالاترین مقام کشور بر آن تأکید کردهاند اما وقتی به توزیع اعتبارات میرسیم بیشتر منابع مالی به سمت درمان سوق داده میشود.
