اسفندماه سال 1392 قانون انتزاع وظایف بازرگانی بخش کشاورزی یا همان «قانون تمرکز وظایف کشاورزی» پس از سال‌ها کشمکش و رفت و برگشت، بالأخره در مجلس نهم به تصویب رسید و به دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت برای اجرا، ابلاغ شد.
بر اساس این قانون و آیین‌نامه اجرایی آن، بسیاری از بخش‌های مختلف قیمت‌گذاری، بازار و بازرگانی داخلی و خارجی در زمینه محصولات کشاورزی مختلف، از وزارت صمت منتزع و به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شد.
در این راستا دو زیرمجموعه وزارت صمت یعنی شرکت پشتیبانی امور دام و شرکت بازرگانی دولتی به وزارت جهاد کشاورزی رفتند و این وزارتخانه متولی ذخیره‌سازی و تنظیم بازار میوه شب عید نیز شد.
در بند الف، قانون، تمرکز اینگونه وظایف جدید را برای وزارت جهاد کشاورزی شرح داده بود که «تجارت اعم از صادرات، واردات و تنظیم بازار داخلی محصولات و کالا‌های اساسی زراعی، باغی و گیاهان دارویی شامل گندم، برنج، جو، ذرت، پنبه‌وش، روغن و دانه‌های روغنی، چای، سیب‌زمینی، پیاز، حبوبات، سیب، پرتقال، خرما، کشمش، قند، شکر و کنجاله و همچنین محصولات دامی، طیور و آبزیان شامل شیر و فرآورده‌های لبنی، گوشت سفید، گوشت قرمز، تخم‌مرغ و نیز پیله ابریشم به وزارت جهاد کشاورزی واگذار می‌شود.»
اما گویی وزارتخانه طی این سال‌ها نتوانسته آنگونه که باید با تدابیر لازم در بخش‌های مختلف مرتبط با حوزه کشاورزی ثبات لازم را ایجاد کند، به طوری که طی چند سال اخیر در انواع مختلف محصولات کشاورزی شاهد افت و خیز شدید قیمت‌ها بوده‌ایم، از گوشت، مرغ، برنج، روغن، قند و چای گرفته تا اخیراً حبوبات و سیب‌زمینی!
تأسف‌بارتر اینکه این عدم ثبات و در عین حال کمبود محصول در بازار محصولات عنوان‌شده، به‌صورت مستقیم بر سفره و معیشت مردم تأثیرگذار بوده و هست، به نحوی که طی چند ماه گذشته با بالا رفتن قیمت سیب‌زمینی تا 60 هزار تومان حتی در قطب تولید آن یعنی استان همدان، این محصول نیز مانند گوشت، برنج و حبوبات به‌عنوان یک کالای لاکچری بر سر سفره مردم نمایان شده و غم‌انگیزتر اینکه هیچ یک از سیاست‌ها و تدابیر اندیشیده‌شده از سوی متولیان، از واردات گرفته تا برخورد با محتکران، نتوانست قیمت را متعادل کند، به طوری که همچنان قیت این محصول در خرده‌فروشی محلات بین 40 تا 55 هزار تومان به فروش می‌رسد، طبق آخرین تصمیمات اتخاذشده در پنجم اسفندماه، بر اساس نامه وزارت جهاد کشاورزی به سازمان توسعه تجارت، صادرات سیب‌زمینی و انواع حبوبات به مدت دو ماه برای تنظیم بازار داخلی ممنوع شد.
با این وجود هنوز امیدی نیست که درروزهای پایانی سال شاهد کاهش قیمت این محصول باشیم، این در حالی است که برخی از نمایندگان علت این گرانی را نبود سامانه جامع برای رصد تولید و انبارداری این محصول می‌دانند.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا بار دیگر با رئیس انجمن سیب‌زمینی‌کاران کشور گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
خسرو طالبی‌رحیق با بیان اینکه مسئله پیش‌آمده برای قیمت سیب‌زمینی دارای وجوه بلندمدت و کوتاه‌مدت است گفت: در خصوص دلایل مرتبط با مسائل بلندمدت باید بگویم در سالیان گذشته تولیدکنندگان ما توان مالی خوبی داشتند و هر سال مازاد تولید نسبت به مصرف داخل و صادرات داشتیم.
وی ابراز کرد: طی این سال‌ها تولید سالانه کشور تا پنج میلیون و 500 هزار تن می‌رسید اما در سال‌های گذشته، مثلاً نسبت به سهم صادرات و سرانه مصرف و صنایع، مازاد تولید داشتیم.
وی با ابراز اینکه طی این سال‌ها در پی وجود مازاد تولید قیمت‌ها در بازار هم پایین‌تر از قیمت تمام‌شده محصول بود، ابراز کرد: مسئله این است که سال گذشته و اوایل سال جاری، تصمیمات خلق‌الساعه در رابطه با ممنوعیت صادرات و عوارض، تعادل بازار را به‌هم زد، سال جاری هم به‌دلیل نبود مازاد تولید و مسائل جوی و قهری که دست‌به‌دست هم دادند، وضعیت بدتر شد.
رئیس انجمن سیب‌زمینی‌کاران ادامه داد: به عبارتی طی سال‌های گذشته به‌طور معمول، در این بازه زمانی به‌دلیل شرایط مطلوب جوی از جنوب کرمان سیب‌زمینی تازه‌خوری به میزان بیشتری نسبت به سال جاری روانه بازار می‌شد. لازم به ذکر است، حدود 30 هزار تن و حتی بیشتر، این محصول روزانه و تازه باید روانه بازار می‌شد اما سال جاری سرمازدگی شدید در آن منطقه باعث خسارت و کاهش عرضه شد، پس این مسئله هم به‌نوبه خود تأثیر زیادی روی قیمت‌ها گذاشت به طوری که نه‌تنها در استان همدان، بلکه در کل کشور شاهد افزایش قیمت‌ها بودیم.
طالبی‌رحیق با تأکید بر اینکه یکی از دلایل اصلی این وضعیت، ضعف نظارت دستگاه‌های نظارتی از عمده‌فروشی تا خرده‌فروشی‌ است عنوان کرد: مثلاً در شهرستان‌های بهار، رزن یا اسدآباد که قطب تولید سیب‌زمینی هستند، قیمت‌ها بین 25 تا 35 تومان در نوسان است اما در بازار خرده‌فروشی، این قیمت‌ها به‌طور بی‌رویه افزایش پیدا می‌کند، درواقع باید گفت اینجاست که نیاز به نظارت دقیق‌تر وجود دارد؛ زیرا بعضی از خرده‌فروش‌ها سوءاستفاده کرده و قیمت‌ها را به‌طور غیرمنطقی بالا می‌برند.
وی در واکنش به اینکه در مصاحبه‌های قبلی، شما به‌دلیل دیگری نیز اشاره کردید و آن عدم خریداری محصول از کشاورزان با قیمت معقول به‌عنوان ذخیره احتیاطی بود گفت: بنا به شرایط پیش‌آمده برای محصول سیب‌زمینی، طی سالیان اخیر ما در این زمینه پیشنهاداتی ارائه و حتی در سال 1402 به‌صورت آزمایشی با مشارکت سازمان‌های تعاون روستایی، کشاورزان طرح ذخیره‌سازی احتیاطی را اجرا کردیم.
وی ادامه داد: بنابراین سال جاری نیز از اردیبهشت‌ماه پیگیر این مسئله بودیم که باید ذخیره‌سازی انجام شود و حتی در مهرماه در جلسه‌ای با معاون وزیر، درخواست کردیم که به میزان 80 هزار تن ذخیره‌سازی احتیاطی انجام شود چراکه در آن مقطع زمانی قیمت‌ها پایین و هر کیلو حدود هفت تا 10 هزار تومان بود اما متأسفانه بنا به بهانه‌های مختلف ازجمله عدم تأمین اعتبار از سوی وزارتخانه و بعضی استان‌ها، این طرح اجرا نشد.
رئیس انجمن سیب‌زمینی‌کاران کشور، ادامه داد: اگر این کار انجام می‌شد، قطعاً در حال حاضر نه با افزایش بی‌رویه قیمت‌ها مواجه می‌شدیم و نه نیاز به واردات بود.
طالبی‌رحیق با بیان اینکه پیشنهاد ما برای سال‌های آینده نیز این است که نه‌تنها برای سیب‌زمینی، بلکه برای محصولاتی مثل پیاز هم که قابلیت نگهداری در سردخانه به مدت 6 تا هشت ماه را دارد، طرح ذخیره‌سازی احتیاطی اجرا شود زیرا این کار می‌تواند جلوی نوسانات قیمت را گرفته و در عین حال بازار را تنظیم کند.
وی در واکنش به این پرسش که برخی معتقدند یکی از دلایل اصلی در مسائل پیش‌آمده برای سیب‌زمینی، نبود یک سامانه پویا و دقیق است که بتواند مشخص کند چه مقدار سیب‌زمینی کشت و وارد انبارها شده، به‌نظر شما، آیا چنین سامانه‌ای وجود دارد؟ میزان تأثیرگذاری آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اذعان کرد: ما برای محصولات کشاورزی به‌ویژه سیب‌زمینی سامانه جامع انبارداری داریم اما مسئله این است که این سامانه نیاز به فرهنگ‌سازی و همکاری تولیدکنندگان دارد، چراکه این مسئله یک‌طرفه نبوده و نباید بگوییم سامانه جامع وجود دارد و انتظار داشته باشیم که همه تولیدکنندگان به‌طور خودکار محصولات خود را در آن ثبت کنند.
وی خاطرنشان کرد: فرهنگ‌سازی لازم باید صورت گیرد و تولیدکننده آموزش ببیند تا بتواند محصولات خود را در سامانه ثبت کرده و ورود و خروج محصولات از انبار را به‌طور دقیق گزارش دهد، تنها در این صورت است که می‌توان گفت موجودی انبارها چقدر است و چه نیازی وجود دارد، پس این کار نیاز به حرکت و همکاری همه‌جانبه‌ای دارد که باید در آینده مورد توجه قرار گیرد چراکه امروز به معنای واقعی حتی متولیان امر هم آما درستی ندارند.
این کشاورز در واکنش به اینکه به‌نظر شما، آیا این سامانه باید اجباری باشد؟ مثلاً آیا می‌توان کشاورزان یا انبارهای قانونی را مجبور کرد که محصولات خود را در سامانه ثبت کنند؟ اگر کسی محصول خود را در سامانه ثبت نکند، آیا باید به‌عنوان قاچاق با آن برخورد شود؟ گفت: بله اگر کشاورز و یا انباردار محصول ورودی به انبار را در سامانه جامع ثبت نکند، در صورت کشف محصول با آن به‌عنوان کالای قاچاق برخورد می‌شود؛ اما آنچه مسلم است اینکه کشاورزی با سایر بخش‌ها کمی متفاوت است.
طالبی‌رحیق ادامه داد: برخی انبارهای سنتی وجود دارند که طی این سال‌ها بنا به اینکه هیچگاه در تأمین محصول مسئله‌ای مشابه امسال پیش نیامده بود، میزان محصول موجود را ثبت نمی‌کردند، بنابراین بازهم تأکید می‌کنم این کار نیاز به همکاری، رفع موانع و فرهنگ‌سازی دارد.
وی ادامه داد: سرمازدگی در برخی مناطق مانند جنوب کرمان و بخشی از خوزستان باعث شد کشاورزان بذر بیشتری از استان همدان نسبت به سال‌های قبل ببرند و این افزایش تقاضا برای بذر، تأثیر خود را روی بازار گذاشت و قیمت‌ها را بالا برد چراکه همدان به‌عنوان قطب تولید بذر سیب‌زمینی کشور، حدود 350 هزار تن از 500 تا 600 هزار تن بذر مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند.
رئیس انجمن سیب‌زمینی‌کاران ایران، در پاسخ به این پرسش که شما به وجود سامانه انبارداری اشاره و عنوان کردید اگر کشاورزان محصول خود را در سامانه ثبت نکنند، به‌عنوان قاچاق با آن برخورد می‌شود. پس چرا کشاورزان محصولات خود را در سامانه ثبت نمی‌کنند؟ خاطرنشان کرد: در سال‌های گذشته، قیمت سیب‌زمینی پایین‌تر از قیمت تمام‌شده بود و نه تعزیزات در این زمینه ورودی کرد و نه مصرف‌کننده‌ای وجود داشت که به قیمت‌ها اعتراض کند از طرفی خود کشاورزان هم انگیزه‌ای برای ثبت محصولات خود نداشتند.
طالبی‌رحیق مطرح کرد: موجودی سردخانه‌ها معمولاً توسط مدیران‌شان ثبت می‌شوند اما آنچه در این بین مشکل‌ساز است، انبارهای سنتی و نیمه‌سنتی هستند که اغلب شاهد ثبت موجودی آن‌ها نیستیم؛ بنابراین برای این انبارها باید قوانین مشخصی در نظر گرفته شود تا محصولاتی که وارد انبار می‌شوند، حتماً در سامانه ثبت شوند.
وی افزود: همانطور که گفته شد؛ این مسئله نیاز به فرهنگ‌سازی دارد و باید از طریق رسانه‌ها، صدا و سیما و بخش خصوصی نهادینه شود، در مورد وضعیت قیمت‌ها طی روزهای آتی با توجه به برداشت محصول در جنوب کرمان و بخشی از خوزستان، انتظار می‌رود تا حدودی کاهش یابد؛ البته نباید انتظار داشته باشیم که قیمت سیب‌زمینی طی سال جدید مانند سال گذشته باشد، زیرا سال گذشته قیمت‌ها تقریباً نصف قیمت تمام‌شده کنونی بود.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ داستان قیمت کذایی سیب‌زمینی با داشتن سامانه جامع و اجبار به ثبت در سامانه، حل‌شدنی نیست بلکه این سیاست‌ها حمایت از کشاورزان است که نتیجه را سر سفره مردم نشان می‌دهد، بنابراین انتظار می‌رود جهاد کشاورزی برنامه و تدابیر لازم را در راستای خرید احتیاطی و حمایت‌های حین کشت از نهاده گرفته تا بازار را در سال آتی پیش‌بینی کند.

طاهره ترابی مهوش