رضا اخلاص‌مند روز چهارشنبه در نشست خبری خود با خبرنگاران که در دفتر وی برگزار شد، با اشاره به بارش‌های اخیر در استان همدان، بیان کرد: امسال همچنان که شاهد بودیم، در ابتدای سال جدید بارش‌های خوبی در استان داشتیم که این مسئله موجب شد کاهش بارندگی که از ابتدای سال آبی (مهرماه) با آن روبه‌رو بودیم، تا حدی جبران شود. همدان جزء استان‌هایی بود که در فصل پاییز و زمستان شرایط طبیعی نداشت و بارش‌ها نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری داشتند؛ اما با نزول رحمت الهی و بارش‌های اخیر که در روزهای گذشته شاهد آن بودیم، بخش زیادی از این کاهش بارندگی جبران شد. درحال حاضر وضعیت بارندگی در استان نسبت به درازمدت به شرایط عادی رسیده است.
وی در ادامه تصریح کرد: تا به امروز حدود 266 میلی‌متر بارش در استان همدان ثبت شده که نسبت به درازمدت نشان‌دهنده شرایط نسبتاً مطلوبی است. اما همچنان نسبت به سال آبی گذشته با کاهش بارندگی روبه‌رو هستیم؛ در سال گذشته به‌ویژه در ماه‌های اسفند و فروردین، شاهد بارش‌های خوبی بودیم و هنوز به میزان بارندگی‌های آن دوره نرسیده‌ایم. بااین‌حال بارش‌های اخیر وضعیت استان را بهبود بخشیده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان افزود: درحال حاضر حجم آب ذخیره‌شده در مخازن سدهای استان به 60 درصد ظرفیت خود رسیده است، اما هنوز با کاهش ورودی آب به این مخازن مواجه هستیم؛ برای بهبود وضعیت و حفظ ذخایر آبی لازم است بارش‌ها ادامه یابد. در سطح استان ذخیره آب در سدهای مختلف متفاوت است؛ به‌عنوان مثال در سد اکباتان حدود 64 درصد از ظرفیت مخزن پُر شده، در سد ملایر 77 درصد، در سد سرابی 66 درصد و در سد شیخی‌جان حدود 60 درصد از ظرفیت مخازن پُر شده است.
اخلاص‌مند در ادامه توضیح داد: بااین‌حال وضعیت فعلی نشان‌دهنده نیاز مبرم به بارش‌های بیشتر است. در برخی مناطق استان حجم مخازن هنوز به سطح مطلوب نرسیده و برای اطمینان از تأمین آب در فصل‌های آتی، باید ورودی آب به سدها بیشتر شود. همچنین در پروژه‌های تغذیه مصنوعی و آب‌گیری سدها، اقدامات مؤثری انجام شده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به آب‌گیری سدهای بهار و رزن اشاره کرد. این پروژه‌ها علاوه‌بر حفظ منابع آبی، در بهبود وضعیت مخازن تأثیر مثبتی داشته است.
وی به فعالیت‌های انجام‌شده در زمینه لایروبی و آزادسازی رودخانه‌ها اشاره کرد و گفت: در سال 1403 عملیات‌ گسترده‌ای در زمینه لایروبی رودخانه‌ها و آزادسازی بستر آن‌ها در سطح استان انجام شد. در شهرستان همدان عملیات لایروبی به طول یک‌هزار و 50 متر و آزادسازی یک‌هزار و 338 هزار متر مربع از بستر رودخانه‌ها صورت گرفت. همچنین در سایر شهرستان‌ها نیز عملیات مشابهی انجام شده که درمجموع بالغ‌بر 14 میلیارد تومان هزینه‌ در بر داشته است. این حجم عملیات نسبت به سال گذشته افزایش قابل توجهی داشته و نشان‌دهنده توجه ویژه به مدیریت منابع آبی و بهبود وضعیت رودخانه‌ها در استان است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان اظهار کرد: در شهرستان‌های مختلف استان نیز اقدامات لایروبی و آزادسازی رودخانه‌ها ادامه دارد. در شهرستان اسدآباد 957 متر طول لایروبی و آزادسازی 129 هزار و 900 متر مربع از بستر رودخانه‌ها انجام شد. در شهرستان نهاوند هفت هزار و 673 متر طول لایروبی و آزادسازی هشت هزار و 779 متر مربع از بستر رودخانه‌ها صورت گرفت. شهرستان کبودراهنگ نیز 10 هزار و 625 متر لایروبی و آزادسازی 45 هزار و 267 متر مربع از بستر رودخانه‌ها را انجام داد. سایر شهرستان‌ها ازجمله بهار، رزن و ملایر نیز به‌ترتیب عملیات لایروبی و آزادسازی را انجام داده‌اند که درمجموع در سطح استان بالغ‌بر 42 هزار متر طول عملیات لایروبی و 421 هزار متر مربع آزادسازی از بستر رودخانه‌ها انجام شده است.
اخلاص‌مند همچنین به موضوع مسدودسازی چاه‌های غیر مجاز در استان اشاره کرد و متذکر شد: یکی از اقدامات مهم در راستای حفاظت از منابع آب زیرزمینی، مسدودسازی چاه‌های غیر مجاز است. در سال گذشته موفق به مسدودسازی 778 حلقه چاه غیر مجاز در سطح استان شدیم که این اقدام موجب صرفه‌جویی هشت میلیون و 350 هزار متر مکعب آب از منابع زیرزمینی شد. از آغاز پروژه مسدودسازی چاه‌های غیر مجاز از سال 1393 تاکنون، هفت هزار و 554 حلقه چاه غیر مجاز در استان مسدود شده است.
وی اعلام کرد: در راستای کنترل برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، نصب کنتورهای هوشمند روی چاه‌های مجاز نیز در دستور کار قرار گرفته است. در سال گذشته 598 حلقه چاه مجهز به کنتور هوشمند شدند. این کنتورها امکان نظارت دقیق‌تر بر مصرف آب را فراهم کرده و به کنترل برداشت‌ها کمک می‌کنند. با جمع‌بندی آمار چاه‌هایی که در استان مجهز به کنتور هوشمند شده‌اند، این عدد به 792 حلقه چاه می‌رسد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان سپس تأکید کرد: تمامی این اقدامات با همکاری و تلاش همکاران ما در شرکت آب منطقه‌ای همدان، دستگاه‌های اجرایی مختلف، دادستانی محترم و قوه قضائیه و نیروی انتظامی انجام شده و این همکاری‌ها نقش مهمی در حفاظت از منابع آبی و پیشگیری از برداشت‌های غیر مجاز از منابع زیرزمینی ایفا کرده است.
اخلاص‌مند خاطرنشان کرد: درخصوص چاه‌های موجود در استان نیز باید اشاره کنم که بالغ‌بر 10 هزار حلقه چاه در بخش کشاورزی فعال هستند و باقی‌مانده در بخش‌های شرب، صنعت و خدمات قرار دارند. این آمار به‌ویژه در زمینه تعداد نصب کنتورها، ممکن است واقعیت وضعیت موجود را به‌خوبی نشان ندهد، چراکه تعداد زیادی از این چاه‌ها به‌طور مستقیم برای مصارف خانگی و صنعتی به کار می‌روند. مهم‌ترین اولویت درحال حاضر، نظارت بر چاه‌های عمیق‌تر است که به‌دلیل عمق زیاد، نیازمند کنترل دقیق‌تری در بهره‌برداری هستند.
وی ابراز کرد: یکی از برنامه‌های اصلی ما در سال جاری، گرفتن سند تک‌برگی برای تمامی پیکره‌های منابع آبی و تأسیسات آبی است؛ همچنین گرفتن سند برای رودخانه‌های اصلی استان نیز در دستور کار قرار دارد. تا به امروز موفق به کسب سند تک‌برگی برای 576.5 هکتار از منابع آبی و تأسیسات آبی در استان شده‌ایم. همچنین، برای 104 هکتار از رودخانه‌های اصلی استان نیز سند تک‌برگی گرفته شده است که این اقدام گامی مؤثر در مدیریت و حفاظت از منابع آبی به‌شمار می‌رود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان در ادامه عنوان کرد: ما همچنان به پیگیری این برنامه‌ها ادامه خواهیم داد تا بتوانیم برای تمامی تأسیسات آبی استان و رودخانه‌هایی که مطالعات بستر آن‌ها قطعی شده، سند تک‌برگی بگیریم. برخی از این اسناد آماده صدور هستند و امیدواریم همکاری سازمان‌های مربوطه به ما این امکان را بدهد که این اسناد هرچه سریع‌تر صادر شوند.
اخلاص‌مند به وضعیت بارندگی و پیش‌بینی‌های آینده نیز اشاره کرد و افزود: با توجه به اینکه هنوز پنج ماه و 10 روز از سال آبی باقی مانده، امیدواریم که بارش‌های رحمت الهی در ماه‌های آینده جبران‌کننده کمبودهای موجود باشد. بااین‌حال باید بگویم که بارندگی‌های کنونی نمی‌تواند خشک‌سالی‌هایی که در سال‌های گذشته شاهد آن‌ها بودیم را به‌طور کامل جبران کند؛ بنابراین هم‌استانی‌های عزیز و همه مصرف‌کنندگان باید با رعایت الگوی مصرف، در جهت کاهش مصرف آب تلاش کنند.
وی اضافه کرد: برای تأمین آب شرب استان همدان ازجمله منابعی که درنظر گرفته‌ایم، پروژه انتقال آب از خط تالوار به همدان بوده که تأمین‌کننده بخش عمده‌ای از نیاز آبی استان است. درحال حاضر این پروژه حدود یک‌هزار لیتر بر ثانیه آب تأمین می‌کند، اما در مقاطع زمانی مختلف، این مقدار نیاز به تغییر خواهد داشت. علاوه‌بر این، ما در برخی از فصل‌ها از منابع دیگری همچون عباس‌آباد برای تأمین آب شرب استفاده می‌کنیم. این منابع به ما کمک می‌کنند که ورودی آب به شبکه‌های دیگر، مانند سد اکباتان و تالوار، کمتر شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان همچنین به موضوع مشارکت مردمی در حفاظت از منابع آبی اشاره کرد و گفت: یکی از مواردی که در قانون برنامه هفتم توسعه نیز بر آن تأکید شده، مشارکت مردم و تشکل‌های مردمی در مدیریت منابع آبی است. از آنجایی که این منابع برای مردم و آیندگان بوده، بسیار ضروری است که خود مردم در مدیریت مصرف و حفاظت از منابع آبی مشارکت کنند تا بتوانیم مشکلات کمبود آب را کاهش دهیم.
اخلاص‌مند در ادامه یادآوری کرد: در همین راستا یکی از الزامات مهمی که به بهره‌برداران منابع آب مربوط می‌شود، نصب کنتورهای حجمی روی چاه‌های مجاز است. این الزامات به بهره‌برداران اطلاع‌رسانی شده و از ابتدای سال آبی جاری، اخطارهای لازم را به آن‌ها داده‌ایم. اگر چاه‌های مجاز به این کنتورها مجهز نباشند، ممکن است نتوانیم خدمات مورد نیاز را به آن‌ها ارائه دهیم.
وی سپس به تبیین مشکل استفاده نادرست از برق یارانه‌ای در برخی چاه‌ها پرداخت و اظهار کرد: متأسفانه برخی از چاه‌ها که برق یارانه‌ای برای مصارف کشاورزی دارند، از این برق برای مصارف غیر کشاورزی استفاده می‌کنند. این موضوع نه‌تنها باعث افزایش مصرف برق می‌شود، بلکه موجب افزایش مصرف آب نیز هست؛ ازاین‌رو بهره‌برداران باید برق مصرفی غیر کشاورزی خود را از برق چاه جدا کنند و تنها برای بهره‌برداری از چاه از برق اختصاصی خود استفاده کنند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان تأکید کرد: همه این اقدامات و برنامه‌ها با همکاری و همت تمامی دستگاه‌های اجرایی، قضائی و انتظامی و در راستای تأمین و حفاظت از منابع آبی استان در جهت رفاه مردم و کشاورزان عزیز انجام می‌شود. امیدواریم با مشارکت همه‌جانبه مردم، بتوانیم منابع آبی استان را به‌طور مؤثر مدیریت کرده و از مشکلات کمبود آب در آینده جلوگیری کنیم.
اخلاص‌مند در ادامه صحبت‌های خود تصریح کرد: درحال حاضر تمام هفت دشت مطالعاتی استان همدان در وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند. به این معنا که دیگر امکان صدور پروانه جدید برای برداشت آب زیرزمینی در این مناطق وجود ندارد و سالانه شاهد اُفت سطح آب در تمامی این دشت‌ها هستیم؛ بنابراین ضروری است که مردم و به‌ویژه بهره‌برداران، پای کار بیایند و نقش فعال‌تری در حفاظت و صیانت از منابع آب زیرزمینی داشته باشند، چراکه اگر منابع آب پایدار نداشته باشیم، نه‌تنها کشاورزی، بلکه سایر حوزه‌های تولید نیز دچار بحران خواهند شد.
وی درباره میزان اُفت سطح آب‌های زیرزمینی گفت: متأسفانه میزان بارندگی و تغذیه طبیعی سفره‌های آب زیرزمینی به‌قدری نیست که بتواند خسارات سال‌های گذشته را جبران کند. برخلاف استان‌هایی که رودخانه‌های دائمی و جریانات سطحی دارند، استان همدان فاقد چنین جریان‌هایی است که بتواند ذخایر آبی را بازیابی کند؛ بنابراین اُفت سطح ایستایی در برخی دشت‌ها با شیب تند و مداوم درحال افزایش است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان تشریح کرد: در سال گذشته میزان بارندگی‌ها اندکی از شدت اُفت کاسته بود، اما این کاهش اُفت موقتی است و اگر الگوی مصرف رعایت نشود و برداشت‌ها به شکل فعلی ادامه پیدا کند، مجدداً به شرایط بحرانی برمی‌گردیم. در پایان سال آبی، کارشناسان ما با بررسی داده‌ها، نمودارهای هیدروگرافی را تهیه می‌کنند و نتایج نشان می‌دهد که با وجود بارش‌های سال گذشته، هنوز وضعیت نگران‌کننده است.
اخلاص‌مند در پاسخ به سؤالی درباره برداشت‌های غیر مجاز از رودخانه‌ها بیان کرد: با شروع فصل بهار، متأسفانه برخی افراد اقدام به برداشت غیر قانونی از رودخانه‌ها می‌کنند یا با نصب پمپ، جریان رودخانه را به نفع خود منحرف می‌کنند. ما از ابتدای سال آبی امسال با این تخلفات برخورد کرده‌ایم و حتی برخی متخلفان که با وجود تذکرهای مکرر دست به تصرف و تعرض مجدد زده‌اند را به مراجع قضائی معرفی کرده‌ایم تا اقدامات قانونی انجام شود.
وی در ادامه درباره وضعیت سد اکباتان نیز گفت: درحال حاضر سد اکباتان سرریز دارد، اما آبی که وارد منطقه آبشینه می‌شود، قابل اتکا برای تأمین مصارف حیاتی نیست و بیشتر در همان محدوده ذخیره می‌شود؛ بنابراین نباید تصور شود که با این حجم از آب ورودی می‌توان نیازهای تمام مناطق را پوشش داد.
این مقام مسئول درباره بحران آب در سال‌های 1400 و 1401 خاطرنشان کرد: در آن سال‌ها برخی کشاورزان روستایی استان همدان همراهی کردند و به‌صورت موقت بخشی از منابع آب زیرزمینی خود را در اختیار تأمین آب شرب استان گذاشتند. در ازای این همکاری، به آن‌ها برخی امتیازات داده شد؛ ازجمله افزایش موقت سهمیه برداشت. اما این امتیازات صرفاً محدود به همان سال بحران بود و نباید توقع استمرار این سهمیه را در سال‌های بعد داشته باشند. درحال حاضر هیچ‌گونه افزایش برداشت دائمی در مناطق ممنوعه قابل صدور نیست.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای همدان با اشاره به بخشنامه‌های اخیر، بیان کرد: طبق مصوبات شورای مدیریت بحران کشور و ابلاغیه وزیر محترم نیرو، ما دیگر مجاز نیستیم در مناطق دارای فروکاهش آب زیرزمینی مجوز حفاری برای افزایش عمق چاه‌ها صادر کنیم. بنابراین تنها چاه‌هایی که دارای پروانه قانونی هستند و در همان عمق مصوب فعالیت دارند، می‌توانند ادامه کار دهند و اگر کسی متقاضی کف‌شکنی یا جابه‌جایی چاه باشد، باید دقیقاً در چارچوب ضوابط قانونی و بدون افزایش عمق، اقدام به این کار کند.
اخلاص‌مند تأکید کرد: ما این منابع محدود را تنها درصورتی می‌توانیم حفظ کنیم که خود بهره‌برداران نیز داوطلبانه مصرفشان را کاهش دهند، حتی اگر پروانه هم دارند، بازهم اگر کمتر برداشت کنند، به نفع خودشان خواهد بود.
وی در پایان سخنانش از مشارکت مردمی به‌عنوان مهم‌ترین ابزار مدیریت پایدار منابع آب یاد کرد و گفت: این منابع آبی متعلق به مردم و آیندگان است. اگر امروز مردم برای حفاظت از آب همکاری نکنند، در آینده با بحران‌های شدیدتری روبه‌رو خواهیم شد؛ ما انتظار داریم مردم، بهره‌برداران و کشاورزان نه‌تنها از اقدامات تخریبی بپرهیزند، بلکه با آب منطقه‌ای همکاری کنند و در تصمیم‌گیری‌ها و طرح‌های حفاظت از منابع آب، حضور مؤثری داشته باشند.

سمیرا گمار