در آستانه روز ملی جمعیت، نگاه به آمارهای فرزندآوری در ایران نشان‌دهنده روند نگران‌کننده‌ای است که تنها مختص به ایران نیست. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه با پدیده کاهش نرخ باروری مواجه هستند؛ اما این مسئله در ایران ابعاد پیچیده‌تری دارد. آنچه در نگاه اول به نظر می‌رسد، مشکلات اقتصادی به‌عنوان مانع اصلی فرزندآوری بوده، اما واقعیت این است که حتی با بهبود وضعیت معیشتی، شاهد تغییر محسوسی در نرخ باروری نخواهیم بود.
تجربه کشورهای اروپایی و اسکاندیناوی گواه این مدعا است. این کشورها با وجود برخورداری از سطح رفاه بالا و سیستم‌های حمایتی گسترده، همچنان با بحران کاهش جمعیت دست به گریبان هستند. در مقابل، کشورهای کمترتوسعه‌یافته که ازنظر شاخص‌های اقتصادی در وضعیت مطلوبی قرار ندارند، نرخ باروری بالاتری را ثبت می‌کنند. این شاخصه در استان‌های کشور نیز به‌خوبی نمایان‌ است؛ این تناقض آشکار نشان می‌دهد که مسئله اصلی جای دیگری نهفته است.
ریشه‌های این بحران را باید در تحولات فرهنگی و اجتماعی جستجو کرد؛ جامعه امروز ایران به سمت فردگرایی و تجمل‌گرایی پیش رفته است، ارزش‌های خانوادگی جای خود را به دغدغه‌های شخصی داده‌اند، بسیاری از زوج‌های جوان ترجیح می‌دهند به‌جای پذیرفتن مسئولیت سنگین فرزندآوری، به دنبال آرزوها و اهداف فردی خود باشند. این تغییر نگرش، همراه با افزایش سن ازدواج، گسترش اشتغال زنان و تغییر سبک زندگی، چالش جمعیتی ایران را عمیق‌تر کرده است.
در این میان، ایران از سال 1385 وارد دوره‌ای طلایی به‌نام «پنجره جمعیتی» شده که تا حدود سال 1425 ادامه خواهد داشت. این دوره که در آن جمعیت در سن کار به اوج خود می‌رسد، فرصتی استثنایی برای رشد و توسعه اقتصادی محسوب می‌شود. اما این پنجره به‌زودی بسته خواهد شد و اگر از این فرصت به‌درستی استفاده نشود، کشور با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد. کاهش نیروی کار جوان، افزایش هزینه‌های سلامت و بازنشستگی و کُندی رشد اقتصادی، تنها بخشی از تبعات این تغییر جمعیتی خواهند بود.
راه برون‌رفت از این بحران، بازگشت به ارزش‌های خانوادگی و فرهنگ‌سازی است. باید پذیرفت که هیچ سیاست اقتصادی به‌تنهایی نمی‌تواند این روند را معکوس کند. آنچه نیاز است، تغییر نگرش جامعه به‌ویژه در میان جوانان است. ترویج فرهنگ مسئولیت‌پذیری، تقویت بنیان خانواده و اصلاح سبک زندگی باید در اولویت برنامه‌های فرهنگی کشور قرار گیرد. در کنار این موارد، ایجاد بسترهای قانونی و حمایتی برای تسهیل فرزندآوری نیز ضروری است.
مسئله جمعیت چالشی است که امروز اگر به آن توجه نشود، فردا دیر خواهد بود. پنجره جمعیتی ایران رو به بسته شدن است و فرصت برای اقدام روزبه‌روز کمتر می‌شود. آینده کشور به تصمیمات امروز ما وابسته است. آیا می‌توانیم از این فرصت طلایی به نحو احسن استفاده کنیم یا با بی‌توجهی، نسلی را در معرض چالش‌های جدی قرار خواهیم داد؟ پاسخ این پرسش در گرو اقدامات امروز ما است.