در مراسم اهدای نخستین جایزه دوسالانه زندهیاد پرویز اذکایی مطرح شد؛
بازیابی و بازسازی هویت ایرانی در آثار استاد اذکایی
نیازمند احیای سنت حسنه وقف فرهنگی، همچون مرحوم اذکایی هستیم
رئیس هیئت امنای جایزه دوسالانه زندهیاد پرویز اذکایی با بیان اینکه آرزوی قلبی من این است که در هر شهر و دیار کشورمان جوانان پُرشور و فرهیخته بتوانند محور فعالیتهای فرهنگی قرار گیرند و همچون نخ تسبیح دلسوزان فرهنگ و ادب را به هم پیوند دهند، گفت: در آثار مرحوم اذکایی بازیابی و بازسازی هویت ایرانی و ملی بهوضوح دیده میشود.

سپهرغرب، گروه - فاطمه فراقیان :
سیدمحمدرضا جوادی در ادامه پیام دکتر صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خطاب به این همایش را به شرح زیر قرائت کرد:
«بسماللهالرحمنالرحیم
استادان گرامی و همه حاضران ارجمند، امروز شما عزیزان در این جمع مبارک گِرد هم آمدهاید تا یاد و نام بزرگمردی فرهیخته، مترجم و پژوهشگر کوشا و خیر فرهنگی، استاد اذکایی را گرامی بدارید. ایشان نهتنها در عرصه علم و فرهنگ به درجات عالی دست یافت، بلکه در حوزه ایرانشناسی، تصحیح و ترجمه آثار بیرونی نیز سهمی بسزا داشت. در مسیر توسعه پژوهشهای مرتبط با ایران عزیز، بهویژه در زمینه همدانشناسی، آثار ارزشمندی را به جامعه علمی تقدیم کرد. همچنین، ایشان با وقف خانه پدری برای گسترش فرهنگ همدان و اهدای کتابخانه شخصی خود به نهاد کتابخانههای عمومی همدان، اقداماتی ستودنی انجام داد تا نسلهای آینده از این منابع و آثار برجسته بهرهمند شوند.
با این حرکت جریانساز، استاد اذکایی نشان داد که علم و تحقیق باید برای آیندگان نیز به میراث گذاشته شود. چنان که در وقفنامه تصریح کردند، این منابع مالی و علمی باید صرف پژوهشها، جوایز و مطالعات علمی در زمینههای مختلف، بهویژه در حوزه همدانشناسی شود. این اقدام نهتنها نمایانگر ارادت و احترام ایشان به علم و فرهنگ است، بلکه گویای تلاشهای بیوقفه وی در حمایت از پژوهشگران و نهادینهسازی فرهنگ تحقیق و پژوهش در جامعه بهشمار میآید. بیشک، این جایزه به پژوهشگران و نویسندگان جوان کمک خواهد کرد تا تحقیقات خود را گسترش دهند و در مسیر شکوفایی استعدادهای این سرزمین عزیز گام بردارند.
در پایان، وظیفه خود میدانم از همه دستاندرکاران این برنامه، بهویژه در موضوع وقف کتابخانه و دانش، قدردانی کنم. همچنین، برای ایشان طلب رحمت و مغفرت دارم. امیدوارم این حرکت بزرگوارانه استاد اذکایی که حیات علمی ایشان را جاودانه ساخت، الگویی برای دیگر فرهنگدوستان باشد و همگان با تداوم این مسیر، در تقویت جامعه علمی و پژوهشی کشور سهیم شوند. از برگزارکنندگان این آیین فرخنده، دبیر محترم علمی جایزه و ریاست هیئت امنا، جناب آقای دکتر ایرانی که بار این حرکت ارزشمند را به دوش کشیدند، صمیمانه سپاسگزارم و برای برگزیدگان این جایزه فرهنگی آرزوی موفقیت دارم.
سیدعباس صالحی
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی»
رئیس دانشگاه بوعلیسینا همدان نیز در ادامه مراسم با عرض خیر مقدم خدمت عزیزانی که از تهران، مشهد و سایر شهرها در مراسم حضور یافته بودند، ابراز کرد: از اساتید گرانقدر و دانشجویان عزیزی که در این مراسم شرکت کردهاند، صمیمانه سپاسگزارم.
غلامحسین مجذوبی با بیان اینکه ایکاش خودِ مرحوم اذکایی نیز امروز در میان ما بودند، افزود: چهبسا روزگار به هر دلیلی دانشمندی را به صدرنشینی مفتخر نکند، اما خورشید حقیقت سرانجام از پسِ ابرهای تیره، روشنایی خود را نمایان میکند و بر پهنه دشتی که زمین آن مستعد و مشتاق است، میدرخشد و کام حقیقتجویان را شیرین میکند؛ مانند استاد اذکایی.
وی با اشاره به اینکه این شاعر سحرآفرین تمدن ایران آثار گرانبهایی به جهان علم عرضه کرد، یادآور شد: همانگونه که میدانید، ایشان به تصحیح، ترجمه و شرح شاهکار «آثار الباقیه» ابوریحان بیرونی همت گماشتند؛ این کتاب که در سراسر جهان کمتر نظیری برای آن میتوان یافت، گواهی است بر روزها و شبهایی که آن استاد فقید عمر گرانبهای خود را صرف شرح و انتشارش کردند.
مجذوبی با بیان اینکه امیدوارم این مراسم چراغی باشد برای محققان جوان و دانشجویان گرامی تا در آینده شاهد شکوفایی هرچه بیشتر آنان باشیم، تصریح کرد: مرحوم اذکایی با وقف بیش از 15 هزار جلد کتاب به کتابخانههای شهر، یادگاری ماندگار از خود برجای گذاشتند. همچنین مناسب است از مرحوم علیرضا ذکاوتی قراگزلو، چهره همدانی برجسته در کشور که چند روز پیش به دیار باقی شتافتند نیز یادی بکنیم؛ در مدت کوتاهی سه ستاره درخشان آسمان علم و فرهنگ استان را از دست دادیم که نفر سوم دکتر اکبر اعتماد بودند، اما آسمان فرهنگ ما ستارگان بسیاری دارد.
رئیس هیئت امنای جایزه دوسالانه زندهیاد پرویز اذکایی نیز ضمن عرض سلام خدمت میهمانان گرامی و تشکر از دستاندرکاران، ابراز کرد: همه ما با انگیزههای مشترک گِرد هم آمدهایم تا کار بزرگی را رقم بزنیم؛ آرزوی قلبی من این است که در هر شهر و دیار کشورمان، جوانان پُرشور و فرهیختهای همچون شما باشند که بتوانند محور فعالیتهای فرهنگی قرار گیرند و همچون نخ تسبیح، دلسوزان فرهنگ و ادب را به هم پیوند دهند.
اکبر ایرانی با بیان اینکه مرحوم اذکایی و مرحوم ذکاوتی دوستان گرمابه و گلستان همدیگر بودند، گفت: قرار بود در این مراسم بهعنوان پیشکسوت فرهنگی از استاد ذکاوتی نیز تقدیر شود که متأسفانه این توفیق میسر نشد.
مدیرعامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب با اشاره به اینکه استاد اذکایی کتابخانه شخصی خود را به کتابخانه مرکزی همدان اهدا و بهواقع وقف کردند، افزود: در ماده 10 وقفنامه موضوع جایزهای برای پژوهشگران علاقهمند به همدانشناسی با اولویت جوانان، همچنین برگزاری نشستها و برنامههای فرهنگی مرتبط پیشبینی شده است.
ایرانی با بیان اینکه برای جایزه دوسالانه مرحوم اذکایی پس از انتشار فراخوان حدود 40 اثر از شهرهای مختلف به دبیرخانه جایزه ارسال شد، ابراز کرد: با پیگیریهای ارزشمند آقای دکتر علی محمدی بهعنوان دبیر علمی جایزه و زحمات هیئت داوران محترم، 10 اثر انتخاب شد و درنهایت به سه اثر (یک برگزیده و دو اثر شایسته تقدیر) رسیدیم. همچنین تصمیم گرفته شد از دانشجویانی که پایاننامههای ارزشمندی در حوزه همدانشناسی داشته و دفاع کردهاند نیز تقدیر به عمل آید که دو رساله برجسته انتخاب شده و امروز از این عزیزان تقدیر خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه به نظر من مراسم اهدای جایزه مرحوم اذکایی فرصت مغتنمی بود برای یادبود کسی که بیش از 40 اثر تألیفی و حدود 300-500 مقاله در حوزههای مختلف فرهنگ و تمدن از خود به یادگار گذاشته است، افزود: جامعه ما سخت نیازمند احیای سنتهای حسنهای مانند وقف است که مقالات ارزشمند استاد بهویژه مقالهای که درباره «وقف در ایران باستان» نگاشتهاند، نشان میدهد ایشان خود از پایهگذاران این سنت نیکو بودهاند.
رئیس هیئت امنای جایزه دوسالانه زندهیاد پرویز اذکایی با بیان اینکه موضوع بعدی سخن من ایرانمحوری و ایراندوستی مرحوم پرویز اذکایی است که میخواهم بهطور گذرا به آن اشاره کنم، گفت: متأسفانه گاهی در کشور ما جریانهایی ایجاد و موجب نگرانی میشوند؛ ما که در حوزه فرهنگ فعالیت داریم و تأثیرگذار هستیم، وظیفه داریم با همگرایی و آگاهیبخشی، این نگرانیها را خنثی کنیم. برای مثال قانون اساسی اصل 15 به تدریس ادبیات زبانهای محلی اشاره دارد، اما اخیراً شاهد تفسیرهای نادرستی از این اصل هستیم! برخی میخواهند آینده ایران را براساس تقسیمبندی قومی و زبانی برنامهریزی کنند، درحالی که زبان فارسی، زبان مشترک و میراث تاریخی ملت ایران است. در همین حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی، مرحوم اذکایی آثار ارزشمندی دارند.
ایرانی با اشاره به اینکه دغدغه ایشان نسبت به زبان فارسی در کتابی که درباره «کمال پاشازاده» (دانشمند ترک عثمانی) نوشتهاند مشهود است، اذعان کرد: در آثار مرحوم اذکایی بازیابی و بازسازی هویت ایرانی و ملی بهوضوح دیده میشود.
وی با بیان اینکه ایشان فهرست کتب دوره باستان را تهیه کردهاند، گفت: مرحوم اذکایی همچنین در معرفی فرهنگ و تمدن دوره اسلامی نیز آثار بسیاری تصحیح و تألیف کردهاند.
ادیب و پژوهشگر برجسته کشور نیز با بیان اینکه به نام آنکه ایران را آفرید، این سرزمین سپند و ورجاوند بیمانند را، گفت: سخن گفتن برای من از دو جهت اندکی دشوار شده است؛ نخست آنکه آنچه را میبایست درباره روانشاد دکتر پرویز اذکایی گفته شود، دیگران به نیکی بیان کردند و دوم اینکه در این فرصت کوتاه نمیتوان با نگاهی ژرف و دانشورانه، به یادگارهای ارزشمند این بزرگمرد پرداخت.
میرجلالالدین کزازی با اشاره به اینکه ناچارم به زمینههای دیگری از ارزشها و والاییهای این فرهیخته بپردازم، افزود: من او را بسیار اندک دیدار کردم، اما همین دیدارهای معدود برایم بس بود تا شناختی ژرف از او بیابم؛ شناختی که پیوندی ناگسستنی میان ما پدید آورد. نخستینبار او را در یکی از مراکز فرهنگی همدان دیدم، در کنارم نشست و اندکی با هم سخن گفتیم، آن گفتوگو بر دلم نشست. باورم این است که نخستین دیدار میتواند بنیانی استوار برای پیوندی پایدار میان دو تن باشد.
وی با بیان اینکه من هرچند پیوندی دیرینه با روانشاد نداشتم اما همان دیدار نخستین و سه دیدار پسین آن (که گاه به درازا میکشید) این پیوند را ژرفا و استواری بخشید، ابراز کرد: بهگونهای که هرگاه به همدان میآمدم و یا در هر کجای دیگر که فرصت دیداری دست میداد، این پیوند تازه میشد.
*** شیفتگی مرحوم اذکایی به ایران ریشه در دانش و آگاهی ژرف داشت
کزازی با اشاره به اینکه اگر بپرسید چه ویژگیهایی در آن روانشاد بود که نخستین دیدار را چنین ماندگار و پربار ساخت میگویم نخستین و بنیادیترین انگیزه، ایراندوستی عمیق او بود، اذعان کرد: دکتر اذکایی بهراستی ایران را گرامی میداشت. شیفتگی او به ایران از جنس شیفتگیهای سطحی نبود، شیفتگیاش ریشه در دانش و آگاهی ژرف داشت؛ شیفتگی پسینی که از شناخت برمیخیزد و همواره پایدار میماند. همین همسویی و همگرایی در عشق به ایران بود که مرا و روانشاد اذکایی را به دوستانی نزدیک و یکدل بدل کرد.
ادیب و پژوهشگر برجسته کشور با بیان اینکه به یاد دارم در یکی از سفرهایم به همدان که برای بزرگداشت او برگزار شده بود گفتم «دکتر اذکایی خود گنجینهای است از جاذبههای جهانگردی»، اظهار کرد: اگر ایرانیان او را بشناسند، تنها برای دیدار با او به همدان خواهند آمد! ما هرگاه به هم میرسیدیم، آغاز تا پایان گفتوگویمان درباره این سرزمین سپند اهورایی بود. از دیگر ویژگیهای او، فروتنی مثالزدنیاش بود. هرگز خودستایی از او نشنیدم، نمونهای بود از آن خصلت خجسته ایرانی که ما را از دیگران ممتاز میکند؛ ایران را دوست میداشت، درباره ایران میپژوهید و میاندیشید، اما هرگز از این عشق به خودستایی نمیپرداخت.
وی با اشاره به اینکه او نهتنها به آموزش عقل که به پرورش دل نیز میپرداخت، گفت: از همین رو وقتی خبر درگذشتش را شنیدم، به راستی اندوهگین شدم؛ زیرا این پیوند بیش از آنکه داستان عقل باشد، داستان دل بود.
کزازی با بیان اینکه بهراستی میتوانم بگویم او مردی بود که نهتنها برای دانش و والاییهای بیرونیاش بلکه برای منش و والاییهای درونیاش نیز شایسته ستایش بود، افزود: جایگاه آن روانشاد اکنون در مینوی برین است.
استاندار همدان نیز با بیان اینکه از همه عزیزانی که زحمت برگزاری این مراسم مهم را پذیرفتند و امروز در همدان گِرد هم آمدهاند صمیمانه سپاسگزارم، گفت: یاد همه اندیشمندان و فرهیختگان این سرزمین، بهویژه مرحوم دکتر پرویز اذکایی را گرامی میداریم و به روح ایشان درود میفرستیم. ما مفتخریم در سرزمینی زندگی میکنیم که چنین شخصیتهای بزرگ و نامداری را پرورش داده است؛ کسانی که نهتنها برای ما، بلکه برای جهان بشریت منشأ خیرات و برکات بسیاری بودهاند.
حمید ملانوریشمسی با اشاره به اینکه همانطور که مستحضرید همدان ظرفیتهای بسیار بزرگی دارد، افزود: این استان که بهدرستی پایتخت تاریخ و تمدن ایران نام گرفته، با بیش از یکهزار و 900 جاذبه طبیعی و تاریخی، گنجینهای ارزشمند از تمدن کهن ایرانزمین را در خود جای داده است.
وی با بیان اینکه ازجمله این گنجینهها میتوان به آرامگاه بوعلیسینا، کتیبههای گنجنامه، جاذبههای طبیعی مانند آبشار گنجنامه و بسیاری دیگر از زیباییهای طبیعی و تاریخی اشاره کرد که در گوشهگوشه این استان یافت میشوند، تصریح کرد: در کنار این موارد هنرنمایی صنعتگران چیرهدست در 85 رشته صنایع دستی و فعالیتهای گسترده در بخش کشاورزی با تولیدات جهانی مانند انگور، گردو، سیر، سیب زمینی، گندم، گشنیز و رازیانه، نشان از غنای این سرزمین دارد.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه البته بزرگترین سرمایه همدان مردمان فرهیخته، متمدن، اصیل، مهربان و میهماننواز آن هستند که در طول تاریخ شخصیتهای بزرگی را پرورش دادهاند، گفت: وصف وجود ارزشمند دکتر اذکایی این انسان شریف و بزرگ، در این مجال اندک نمیگنجد؛ امیدوارم منش و رفتار و آثار بهجایمانده از ایشان، بتواند برای نسل جوان امروز الگویی ارزشمند باشد. این هویتها و اصالتها میتواند به جوانان ما در ادامه مسیر زندگی و تحقق اهداف توسعه و تعالی جامعه کمک کند.
وی در پایان سخنانش ابراز کرد: ما مفتخریم در این استان زندگی و کار میکنیم؛ استانی که علاوهبر همه ظرفیتهای خدادادی، شخصیتهای بزرگی را پرورش داده و استعدادهای درخشانی دارد که خالق آثار ارزشمندی در زمینههای مختلف هستند.
مدیرکل اسناد و کتابخانه ملی غرب کشور نیز با بیان اینکه فرصت ارزشمندی است برای گرامیداشت مردی که با زندگی و آثارش ثابت کرد علم و پژوهش نهتنها راهی برای درک بهتر گذشته، بلکه ابزاری است برای ساختن آیندهای روشنتر، گفت: در مقدمه کتاب «همداننامه» ایشان آمده است «آثار ماندگار، شناسنامههای ایرانشناسی هستند». دکتر اذکایی پژوهشگری جامعهگرا و تاریخنگاری برجسته بود که در عرصههای مختلف تاریخ، فلسفه، فرهنگ و علم آثاری ماندگار خلق کرد و از پیشگامان ایرانشناسی و تاریخنگاری معاصر بهشمار میرفت.
عاطفه زارعی با اشاره به اینکه عشق او به علم و پژوهش چنان بود که حتی از مسئولیتهای دولتی استعفا داد تا زمان بیشتری را به تحقیق اختصاص دهد، افزود: استاد اذکایی بهخوبی میدانست کتابخانهها و مراکز علمی صرفاً محل ذخیرهسازی کتاب نیستند، بلکه فضایی برای جستجو و اشتراک دانش هستند.
زارعی با بیان اینکه تفکر والای دکتر اذکایی در ایجاد زیرساختهای مطالعاتی و بهویژه در وقف فرهنگی ایشان مشهود است، اذعان کرد: ایشان علاوهبر وقف کتابهایشان، با اختصاص منزل شخصی خود به پژوهشگران و انجمنهای علمی- ادبی براساس نیت پدر بزرگوارشان میرزا کاظم، محیطی مناسب برای تحقیق و پژوهش فراهم آوردند.
وی با اشاره به مهندسی فرهنگی ایشان با ایجاد مثلث زیرساخت فرهنگی- پژوهشی (اهدای کتاب و منابع اطلاعاتی، موقوفات مالی میرزا کاظم عسکری و اساسنامه جایزه کتاب دکتر اذکایی)، اظهار کرد: این جایزه که در سال 1401 با حضور خودِ ایشان در 25 اسفندماه ایجاد شد، بهعنوان الگویی فرهنگی برای حمایت از پژوهشگران و ترویج پژوهش در حوزه همدانپژوهی طراحی شده است.
دبیر علمی جایزه دوسالانه زندهیاد پرویز اذکایی نیز با بیان اینکه امروز روزی مبارک است که به پاس قدردانی از قلم استادان بزرگ این استان گِرد هم آمدهایم، گفت: 23 سال افتخار مصاحبت با استاد اذکایی را داشتم.
علی محمدی با اشاره به اینکه از زمانی که در دانشگاه بوعلیسینا همدان بهعنوان استاد استخدام شدم به توصیه استادانم از محضر استاد اذکایی و استاد ذکاوتی بهره بردم، افزود: به خاطرهای اشاره میکنم از بیمهری برخی از مسئولان سابق دانشگاه بوعلیسینا نسبت به دکتر اذکایی و به علت ضیق وقت، از اطاله کلام پرهیز میکنم.
استاد دانشگاه بوعلیسینا همدان با بیان اینکه باری به یکی از مسئولان دانشگاه پیشنهاد دادم فضایی را برای نمایش آثار استاد اذکایی اختصاص دهند که پاسخ دادند فقط میتوانیم کتابهای ایشان را در لابهلای دیگر کتب بگذاریم! ابراز کرد: اما امروز برخلاف آن روزگاران، کار بزرگی درحال انجام است و جناب آقای مجذوبی، رئیس دانشگاه بوعلیسینا همدان یک میدان در این دانشگاه را بهنام «استاد پرویز اذکایی» نامگذاری کردهاند تا یادشان زنده بماند؛ این اقدام واقعاً قابل تقدیر است.
محمدی در پایان سخنانش گفت: بهعنوان حسن ختام شعری از مولانا را نقل میکنم که به تفاوتهای ذاتی انسانها اشاره دارد:
«گفته اینک ما بشر، ایشان بشر
ما و ایشان بسته خوابیم و خر
این ندانستند ایشان، از عمی
هست فرقی درمیان بیمنتهی
هر دو گون زنبور خوردند از محل
لیک شد زان نیش و زین دیگر عسل
هر دو گون آهو گیا خوردند و آب
زین یکی سرگین شد و زان مشک ناب
هر دو نی خوردند از یک آبخور
این یکی خالی و آن پُر از شکر
صد هزاران این چنین اشباه بین
فرقشان هفتاد ساله راه بین
این خورد گردد پلیدی زو جدا
آن خورد گردد همه نور خدا
این خورد زاید همه بخل و حسد
وآن خورد زاید همه نور احد
کار مردان روشنی و گرمی است
کار دونان حیله و بیشرمی است
کار پاکان را قیاس از خود مگیر
گرچه ماند در نبشتن شِر و شیر»
* شایان ذکر است که در پایان این مراسم برگزیدگان (نویسندگان سه کتاب و دو پایاننامه) نخستین جایزه دوسالانه زندهیاد پرویز اذکایی به این قرار معرفی شدند:
1. محمدرحیم صراف برای نوشتن کتاب از هگمتان تا هگمتانه
2. نصرالله پورجوادی و محمد سوری برای تصحیح کتاب روضهالمریدین
3. سعید کریمی برای نوشتن کتاب آیینه جانان
4. ابوالفتح مؤمن برای نوشتن رساله دکتری در زمینه همدانشناسی
5. فریبا صبوری برای نوشتن پایاننامه دکتری در زمینه همدانشناسی
همچنین به سه تن دیگر تندیس دکتر اذکایی به قرار زیر اهدا شد:
1. محمدحسین حلیمی، پیشکسوت و هنرمند برتر کشور
2. خشایار حدیدچی، کتابدار نمونه
3. مهدی بهخیال، نویسنده و کتابفروش نمونه
گفتنی است؛ همایش «اردیبهشت هگمتانه» با توجه به اینکه اردیبهشت ماهِ فردوسی، سعدی، خیام و باباطاهر است، از دوم تا چهارم اردیبهشتماه سال 1404 در شهر همدان برگزار میشود و در این همایش سهروزه حدود 60 استاد حوزه ادبیات، تاریخ، باستانشناسی و ایرانشناسی از سراسر کشور حضور دارند و برنامههای فرهنگی مختلفی اجرا میشود. نخستین برنامه دوم اردیبهشتماه در آرامگاه بوعلیسینای همدان برگزار شد که طی آن میرجلالالدین کزازی استاد دانشگاه، شاهنامهپژوه و ادیب، محمدجعفر یاحقی استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، علیرضا قیامتی شاهنامهپژوه و عرفانشناس و نصرالله پورجوادی نویسنده، عرفانپژوه و بنیانگذار و رئیس پیشین مرکز نشر دانشگاهی به ایراد سخن پرداختند.
دومین برنامه روز سوم اردیبهشتماه با حضور این اساتید و بزرگان دیگر، توأم با معرفی برگزیدگان نخستین جایزه دوسالانه زندهیاد پرویز اذکایی شد و سومین برنامه نمایش فیلم مستند «من اکبر اعتماد، اتم میشکنم» به یاد دانشمند مطرح همدانی خواهد بود که روز چهارم اردیبهشت اکران میشود.
شناسه خبر 93833