سپهرغرب، گروه جامعه- سمیرا گمار: در جهانی که هر روز مرزهای فناوری گسترده‌تر می‌شود و سرعت زندگی شتابان‌تر، نیاز انسان به برقراری ارتباط‌های واقعی و معنادار همچنان حیاتی و انکارناپذیر باقی مانده. تعاملات اجتماعی، به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی حیات جمعی، در کنار نقش مهمی که در شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی ایفا می‌کند، بسترساز رشد فرهنگی، توسعه اقتصادی و افزایش کیفیت زندگی نیز به‌شمار می‌رود.

کاهش تعاملات واقعی و سازنده، پیامدهایی چون گسترش انزواطلبی، کاهش تاب‌آوری اجتماعی، از بین رفتن حس همدلی و افزایش سوءتفاهم‌های اجتماعی را به‌دنبال دارد؛ چالشی که اگر به‌موقع مورد توجه قرار نگیرد، می‌تواند زیربناهای یک جامعه پویا و سالم را تهدید کند.

در چنین شرایطی، بازاندیشی درباره ضرورت تقویت روابط اجتماعی و ارائه راهکارهای عملی برای ارتقای کیفیت و کمیت تعاملات انسانی، اهمیتی دوچندان یافته؛ ضرورتی که بدون درک علمی، آسیب‌شناسی دقیق و برنامه‌ریزی هوشمندانه، نمی‌توان به تحقق آن امید بست.

در همین راستا و به‌منظور واکاوی ابعاد گوناگون این مسئله، خبرنگار روزنامه سپهرغرب، با دکتر محمداسماعیل ابراهیمی، روان‌شناس برجسته و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان گفت‌وگویی انجام داده است.

وی در این مصاحبه، با رویکردی تحلیلی، به بررسی دلایل تضعیف تعاملات اجتماعی پرداخته و ضمن تبیین پیامدهای فردی و جمعی این روند، راهکارهایی کاربردی برای ارتقای سطح ارتباطات انسانی ارائه داده‌. مشروح این گفت‌وگو که به بررسی ضرورت‌ها و راهکارهای تقویت کمی و کیفی تعامل مردم با یکدیگر می‌پردازد، در ادامه تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود.

*مهم‌ترین عامل خوشبختی انسان‌ها، کیفیت روابط آن‌ها با دیگران است

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان در ابتدای سخنان خود درباره ضرورت ارتباط میان انسان‌ها بیان کرد: بر اساس تحقیقات روان‌شناسان در رویکردهای مختلف، یکی از نیازهای اساسی انسان، عشق و تعلق است که از طریق برقراری رابطه تأمین می‌شود. ویلیام گلاسر نیز در نظریه پنج نیاز اساسی خود، بر اهمیت این موضوع تأکید دارد و بسیاری از روان‌شناسان دیگر نیز به این مسئله پرداخته‌اند.

ابراهیمی در ادامه به یکی از معتبرترین تحقیقات علمی اشاره کرد و گفت: از سال 1930 در دانشگاه هاروارد تحقیقی بر روی حدود دو هزار و 670 نفر آغاز شده، این افراد شامل دو گروه بودند؛ گروهی از جوانان فقیر مناطق نیویورک و گروهی از دانشجویان دانشگاه هاروارد. این پژوهش همچنان ادامه دارد و هر دو سال یک‌بار، مصاحبه و آزمایش‌هایی بر روی این افراد انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه هدف این تحقیق، بررسی عوامل مؤثر بر شادکامی و خوشبختی انسان‌ها بود، افزود: دکتر والدینگر، رئیس فعلی این پروژه که پس از درگذشت رؤسای قبلی مسئولیت کار را برعهده گرفته، اعلام کرده که اگرچه عوامل متعددی شناسایی شد، اما مهم‌ترین عامل خوشبختی انسان‌ها، کیفیت روابط آن‌ها با دیگران است.

وی در تکمیل توضیحات خود عنوان کرد: در این تحقیق طولانی‌مدت مشخص شد افرادی که در زندگی‌شان روابط عمیق‌تر، گرم‌تر و معنادارتری داشتند، در پایان عمر خود احساس خوشبختی بیشتری را تجربه کرده‌اند. به طوری که در پاسخ به سؤال از دستاوردهای مهم زندگی‌شان، به موفقیت‌های مالی یا جایگاه‌های شغلی اشاره‌ای نداشتند، بلکه بیشتر به نقش خود به‌عنوان پدر، مادر، معلم یا مدیر خوب افتخار می‌کردند؛ بنابراین، بر اساس این پژوهش معتبر، رابطه انسانی اصلی‌ترین فاکتور در تجربه خوشبختی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان در ادامه صحبت‌های خود به یکی دیگر از تحقیقات علمی اشاره و اظهار کرد: پژوهشی که حدود 50 تا 60 سال پیش در آمریکا انجام شد، روی گروهی از کودکان 12 ساله در مقطع پنجم ابتدایی صورت گرفت. در این تحقیق از کودکان خواسته شد میزان کیفیت رابطه خود با والدینشان را از یک تا 10 ارزیابی کنند. پس از گذشت 50 سال، پژوهشگران توانستند این افراد را مجدداً پیدا کنند، بررسی‌های جدید نشان داد که افرادی که در کودکی روابط خوب و مطلوبی با والدین خود داشتند، در بزرگ‌سالی از نظر جسمانی نیز به‌طور معناداری سالم‌تر از سایرین بودند.

ابراهیمی افزود: تحقیقات علمی تأکید دارد که روابط مثبت و سالم انسانی می‌تواند به افزایش طول عمر منجر شود و فرد را در برابر فشارهای روانی و استرس حمایت کند؛ زیرا ارتباط مؤثر موجب ایجاد حمایت اجتماعی می‌شود. مغز انسان به گونه‌ای طراحی شده که در شرایط استرس و فشار، به‌صورت طبیعی نیاز به حضور در جمع و کنار دیگران دارد.

وی با اشاره به شرایط امروز جامعه تصریح کرد: این یافته‌ها پاسخ روشنی به پرسش دوم شما نیز می‌دهد که چرا امروز بیش از هر زمان دیگری به روابط انسانی نیاز داریم؟ فشارهای اقتصادی، جنگ‌های بین‌المللی، تورم و مشکلات جهانی، به‌ویژه شرایط خاص کشور ما، ضرورت شفقت‌ورزی و ارتباطات انسانی را برای سلامت روان بیش از پیش برجسته کرده. خوشبختانه مردم ایران به‌طور نسبی از حس محبت و همدلی برخوردارند، اما نکته مهم دیگری وجود دارد و آن ضعف در «سواد رابطه» است.

وی ادامه داد: آموزش مهارت‌های ارتباطی در مدارس، رسانه‌ها، نهادهای مسئول و حتی دانشگاه‌ها بسیار ضعیف است. این ضعف آموزشی اثرات خود را به شکل ملموسی نشان داده؛ به‌عنوان مثال افزایش بی‌سابقه درخواست‌های طلاق، رشد آمار افسردگی و اضطراب و افزایش خودکشی در گروه سنی 15 تا 25 سال که متأسفانه سومین عامل مرگ‌ومیر در این گروه سنی محسوب می‌شود.

این پژوهشگر حوزه روان‌شناسی با اشاره به یک پژوهش میدانی در استان همدان اظهار کرد: یکی از همکاران ما، آقای حدادی، بر روی 600 پرونده خودکشی‌هایی که منجر به مرگ نشده بود بررسی‌ای انجام داد. در مصاحبه‌ای با این افراد، بیش از 90 درصد آنان اظهار کردند که کسی نبوده تا حرف‌هایشان را بشنود یا با آنان همدلی کند. این آمار به روشنی نشان می‌دهد که کیفیت روابط در خانواده‌ها تا چه حد دچار بحران شده است.

ابراهیمی تأکید کرد: بخش زیادی از شکایت‌ها، اختلافات خانوادگی و حتی پرونده‌های قضائی ناشی از ضعف روابط انسانی است. در کشور ما نمی‌توان همه این آسیب‌ها را صرفاً به عوامل اقتصادی نسبت داد. گرچه مشکلات اقتصادی بی‌تردید تأثیرگذارند، اما کمبود مهارت‌های ارتباطی و نادیده گرفتن اهمیت روابط انسانی، به‌ویژه پس از همه‌گیری کرونا، این بحران را تشدید کرده است.

وی متذکر شد: متأسفانه در دوران کرونا، بسیاری از افراد به این برداشت غلط رسیدند که دوری از جمع مشکلی ایجاد نمی‌کند. این وضعیت درست مانند تغذیه ناسالم یا ترک ورزش است که در ابتدا اثرات مخربی آشکار نمی‌شود، اما با گذشت زمان، آثار آن به‌وضوح ظاهر خواهد شد. امروز نشانه‌های آسیب ناشی از کمبود ارتباطات انسانی در جامعه ما به‌تدریج خود را نشان داده است.

این استاد دانشگاه در ادامه این گفت‌وگو درباره راهکارهای ارتقای کمیت و کیفیت تعاملات انسانی اعلام کرد: یکی از مهم‌ترین راهکارها این است که تا جای ممکن انسان‌ها را دور هم جمع کنیم و در این گردهمایی‌ها آموزش‌های شاد و اثربخش ارائه دهیم. نکته کلیدی در این میان، تأکید بر آموزش شاد است. من خودم همواره تلاش می‌کنم که کلاس‌ها، سخنرانی‌ها و حتی محیط‌های خانوادگی و دوستانه‌ای که در آن‌ها حضور دارم، سرشار از شادی باشد، زیرا شادی ذهن را برای یادگیری بهتر آماده می‌کند.

ابراهیمی ادامه داد: یادگیری واقعی زمانی اتفاق می‌افتد که در فضایی همراه با نشاط شکل بگیرد. به قول فردوسی بزرگ که به‌زودی سالروز تولدش را در اواخر اردیبهشت گرامی خواهیم داشت؛ «چو شادی بکاهد، بکاهد روان»؛ یعنی کاهش شادی، موجب تحلیل روان انسان می‌شود. یکی از عواملی که باعث کاهش شادی می‌شود، کمبود یا ضعف در روابط انسانی است.

وی اضافه کرد: با صرف هزینه اندک می‌توانیم مردم را، به‌صورت حضوری و در صورت ضرورت، به‌صورت برخط، گرد هم آورده و به آنان آموزش‌های لازم، ازجمله سواد رابطه را به شیوه‌ای شاد و جذاب ارائه دهیم. تدریس این مهارت‌ها باید به نحوی باشد که همزمان با آموزش، روحیه‌ شادی و ارتباط میان افراد نیز تقویت شود.

این محقق روان‌شناسی یکی دیگر از ابزارهای مؤثر را آموزش‌های رسانه‌ای دانست و گفت: ما باید از ظرفیت دانشگاه‌ها، مدارس و رسانه‌ها برای آموزش اهمیت رابطه‌های انسانی بهره ببریم. تحقیقات به‌وضوح نشان داده که افراد زمانی که مطمئن شوند یک رفتار به نفع سلامتی روانی و جسمی آن‌هاست، به سمت آن گرایش پیدا می‌کنند.

ابراهیمی با اشاره به نتایج یکی از پژوهش‌های اجتماعی ابراز کرد: در یکی از تحقیقات، از افراد پرسیده شد که اگر نیمه‌شب حالتان بد شود، چند نفر را دارید که بتوانید به آن‌ها زنگ بزنید. نتایج نشان داد حتی افرادی که فقط یک نفر را برای چنین مواقعی داشتند، از نظر روانی وضعیت بهتری نسبت به کسانی داشتند که هیچ همراهی نداشتند.

وی به مقایسه‌ای بین وضعیت کشورهای مختلف پرداخت و گفت: در ایالات متحده، از هر پنج نفر دو نفر گزارش دادند که هیچ‌کس را ندارند که در مواقع بحران با او تماس بگیرند. این تنهایی گسترده تا حدی باعث شده که روزانه بیش از 250 میلیون عدد فلوکستین (داروی ضد افسردگی) مصرف شود. با این حال، روابط در آمریکا هنوز نسبت به برخی کشورهای اروپای شمالی بهتر است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: در برخی از کشورهای شمال اروپا، با وجود سطح بالای رفاه اقتصادی، میزان افسردگی و خودکشی نسبتاً بالاست، یکی از دلایل اصلی آن، فردگرایی شدید در این جوامع محسوب می‌شود. همچنین در کشورهای شرقی مانند ژاپن و کره جنوبی که پیش‌تر فرهنگ‌های جمع‌گرا داشتند، با گرایش به سوی فردگرایی و تمرکز بیش از حد بر کار، نرخ خودکشی به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است.

ابراهیمی در ادامه گفت‌وگو درباره اهمیت ارتقای کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی به نقش بنیادین آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: یکی از اصلی‌ترین راهکارهای بلندمدت، آغاز آموزش تعامل و مهارت‌های ارتباطی از دوره‌های پیش‌دبستانی و مدارس ابتدایی است. تحقیقات نشان داده‌اند که محتوای اصلی کتاب‌های داستانی که در سنین کودکی آموزش داده می‌شود، حدود 20 سال بعد آثار خود را در جامعه نمایان می‌کند. برای نمونه، در کشورهایی مانند آلمان و هند، زمانی که در تحلیل محتوای کتاب‌های کودکان، انگیزه‌ پیشرفت به‌عنوان محور اصلی مطرح شد، حدود 20 سال بعد شاهد رشد چشمگیر اقتصادی و اجتماعی این کشورها بودیم.

وی خاطرنشان کرد: امروزه بسیاری از کشورها مانند چین و حتی آلمان که زمانی با کاهش میزان تعاملات اجتماعی روبه‌رو بودند، بر آموزش مهارت‌های ارتباطی و پرورش شفقت‌ورزی در مدارس متمرکز شده‌اند. در مقابل، تحلیل محتوای کتاب‌های درسی ما نشان می‌دهد که تأکید بیش از حد بر فرمانبرداری بی‌چون و چرا، بدون توجه به پرورش مهارت‌های تعامل و تفکر نقادانه، صورت گرفته است؛ رویکردی که با ویژگی‌های نسل جوان امروز، به‌ویژه نسل Z، که ویژگی بارزشان پرسشگری و عدم تبعیت کورکورانه از سنت‌های کهنه است، همخوانی ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان در ادامه با اشاره به نقش دانشگاه‌ها بیان کرد: دانشگاه‌ها می‌توانند نقش کلیدی در ارتقای تعاملات اجتماعی ایفا کنند، اما متأسفانه در بسیاری از موارد، ارتباط آن‌ها با جامعه بسیار ضعیف است. فعالیت‌هایی نظیر ایجاد مدارس مهارت و برگزاری برنامه‌های انجمن‌های علمی، با هدف بردن دانشگاه به میان مردم و آوردن مردم به فضای دانشگاه، باید گسترش یابد. نگارش مقاله صرف برای ارتقای مرتبه‌ علمی، بدون تأثیرگذاری واقعی در جامعه، نمی‌تواند به بهبود تعاملات اجتماعی کمکی کند.

ابراهیمی به نقش رسانه‌های جدید نیز اشاره کرد و گفت: امروز که هر فرد به نوعی خود یک رسانه است، باید از این فرصت برای آموزش عشق‌ورزی، مهربانی و ترویج فرهنگ شفقت استفاده کنیم. خوشبختانه فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی ما در این زمینه ظرفیت‌های بی‌نظیری دارد. در ادبیات ما و اشعار شاعران بزرگ، از سعدی و فردوسی، حافظ و مولانا، بارها بر اهمیت خدمت به دیگران و شفقت‌ورزی تأکید شده. برای نمونه، سعدی می‌فرماید: «عبادت به جز خدمت خلق نیست.»

وی توضیح داد: حتی فیلسوفان بزرگی همچون ابن‌سینا و فارابی نیز بر اهمیت تعاملات انسانی و زندگی اجتماعی تأکید داشتند. فرهنگ‌های شرقی به‌طور ذاتی جمع‌گرا هستند و این ویژگی مثبت باید حفظ و تقویت شود. در مقابل، فرهنگ فردگرای غربی، با وجود پیشرفت‌های فناورانه، مشکلاتی چون نرخ بالای افسردگی و خودکشی را به همراه آورده. ما باید مراقب باشیم که از گسترش بی‌رویه فرهنگ فردگرایی جلوگیری کرده و ارزش‌های اصیل خود را حفظ کنیم.

این روان‌شناس در پایان این بخش از گفت‌وگو با اشاره به تعالیم دینی اسلام تصریح کرد: «فرهنگ دینی» ما نیز بر اهمیت روابط اجتماعی تأکید بسیاری دارد؛ صله رحم به‌عنوان یک واجب توصیه شده است. پیامبر اسلام (ص) و ائمه‌ اطهار (ع) بارها بر ضرورت دیدار و ارتباط با یکدیگر تأکید کرده‌اند. این آموزه‌ها می‌توانند پشتوانه‌ای قوی برای تقویت تعاملات اجتماعی در جامعه امروز ما باشند.

ابراهیمی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به نقش نهادهای مدنی و اجتماعی در ارتقای تعاملات اشاره کرد و گفت: نهادهای مدنی می‌توانند نقشی بسیار مؤثر در بهبود کمی و کیفی تعاملات اجتماعی ایفا کنند، به‌ویژه زمانی که قوانین و مقررات، جایگاه مشخصی برای ترویج تعاملات انسانی در نظر بگیرند. در سطح قوانین کشوری و آیین‌نامه‌ها و مقررات داخلی سازمان‌ها، اگر زمینه‌ای برای تسهیل و تقویت ارتباطات انسانی فراهم شود، شاهد رشد کیفیت روابط خواهیم بود.

وی عنوان کرد: در برخی سازمان‌ها، مشاهده شده که چند نفر از کارکنان در زمان استراحت ناهار، به‌جای انزوا یا فعالیت‌های فردی، دور هم جمع شده و بازی‌های گروهی سالم مانند دارت انجام می‌دادند. این نوع فعالیت‌های اجتماعی سالم که در عین رعایت اصول اخلاقی و شرعی انجام می‌شد، نه‌تنها نباید محدود شود، بلکه باید مورد حمایت قرار گیرد. متأسفانه در برخی موارد، به اینگونه فعالیت‌های گروهی به‌عنوان تخلف نگریسته و جلوی آن گرفته شده؛ در حالی که سازمان‌های سالم و پویایی که در آن‌ها شادی، تفریح و تعامل مثبت وجود دارد، از نظر سلامت روان و بهره‌وری کاری، در سطح بالاتری قرار دارند.

وی با اشاره به تجربه‌های موفق در سایر کشورها توضیح داد: برای نمونه، در شهر ایروان پایتخت ارمنستان، فضاهای عمومی متعددی برای ورزش‌های شاد گروهی ایجاد شده. از صبح تا غروب، گروه‌های سنی مختلف به‌طور طبیعی جمع می‌شوند و ورزش می‌کنند؛ بدون نیاز به تشریفات یا هزینه‌های سنگین. این نمونه‌ای موفق از چگونگی نهادینه کردن تعامل اجتماعی از طریق ورزش است.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: بازی و ورزش گروهی، بهترین ابزار برای تقویت روابط انسانی هستند؛ بنابراین، ما باید فرهنگ ورزش‌های گروهی را در مدارس، دانشگاه‌ها، سازمان‌ها و فضاهای عمومی جامعه تقویت کنیم. ورزش همراه با شادی و تعامل، می‌تواند به‌طور قابل توجهی از بروز بسیاری از بیماری‌های جسمانی و روانی جلوگیری کند و سلامت روان جامعه را ارتقا دهد.

ابراهیمی در ادامه‌ درباره‌ نقش فضای مجازی در تعاملات اجتماعی گفت: در گذشته، دیدگاه‌هایی وجود داشت که فضای مجازی را دشمن روابط انسانی می‌دانستند، همانطور که در کتاب‌هایی مثل «موج سوم» هم به این موضوع اشاره شده بود اما امروز باید با نگاهی دقیق‌تر دید که فضای مجازی، همچون هر ابزار دیگری، بسته به نحوه استفاده، می‌تواند بسیار مفید باشد.

وی توضیح داد: هم‌اکنون بسیاری از مادران شاغل از طریق دوربین‌های مداربسته در مهدکودک‌ها می‌توانند بر رفتار فرزندانشان نظارت داشته باشند یا والدینی که پرستار کودک در خانه دارند، می‌توانند اطمینان حاصل کنند که فرزندشان در امنیت کامل است. در مقیاسی گسترده‌تر، افرادی مثل خود من که بستگانشان در دیگر شهرها یا کشورهای دور زندگی می‌کنند، می‌توانند با کمک تماس‌های تصویری ارتباط خود را حفظ کنند. این امکان پیش از گسترش فضای مجازی وجود نداشت.

این پژوهشگر روان‌شناسی افزود: بسیاری از والدین، فرزندان مهاجر یا دور از وطن دارند اما فضای مجازی باعث شده بتوانند ارتباط عاطفی خود را زنده نگه دارند. همچنین این فضا امکان اشتراک‌گذاری دانش و بینش‌های مختلف در حوزه‌هایی همچون روان‌شناسی، پزشکی، حقوق و غیره را فراهم کرده و به بستری برای تبادل ایده‌ها تبدیل شده است.

ابراهیمی در عین حال هشدار داد: البته، بهره‌گیری صحیح از فضای مجازی نیازمند سواد رسانه‌ای است. بایدها و نبایدهای استفاده از این فضا باید آموزش داده شود تا بتوان از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کرد. استفاده‌ بیش از اندازه یا نادرست، می‌تواند آسیب‌زا باشد. اما در اندازه و به‌درستی، فضای مجازی ابزاری ارزشمند برای حفظ و تقویت روابط انسانی است.

وی گفت: باید میان ارتباط حضوری و ارتباط مجازی توازن برقرار کرد. در زمانی که امکان دیدار حضوری وجود ندارد، فضای مجازی می‌تواند جایگزین خوبی باشد؛ به شرطی که هدف، حفظ ارتباط واقعی و عاطفی باشد.

*اهمیت تعاملات اجتماعی و ضرورت توجه فوری

این استاد دانشگاه در بخش پایانی مصاحبه با اشاره به نتایج بی‌توجهی به تعاملات اجتماعی گفت: همین حالا نتایج این بی‌توجهی را در آمارهای افسردگی، اضطراب، گرایش به خودکشی و اعتیاد می‌بینیم. این‌ها همه نشانه‌های ضعف در مهارت‌های ارتباطی، فرزندپروری، روابط زناشویی و مدیریت کلاس در مدارس و دانشگاه‌هاست.

ابراهیمی تأکید کرد: در فرزندپروری، آموزش و مدیریت منابع انسانی ما به‌شدت به آموزش مهارت‌های ارتباطی نیاز داریم. مثلاً در تدریس، همانطور که ویلیام گلاسر گفته، پیش از آموزش مطالب درسی، باید بتوانید کلاس را مدیریت کنید؛ یعنی ارتباط بگیرید، علاقه ایجاد و انگیزه‌ یادگیری را در دانش‌آموزان یا دانشجویان بیدار کنید.

وی ادامه داد: این ضعف‌ها در بالاترین سطوح مدیریتی هم دیده می‌شود. زمانی که یک مدیر یا وزیر نمی‌تواند درست با مردم صحبت کند و گفتار یا رفتارش در فضای مجازی باعث نارضایتی عمومی می‌شود، نتیجه‌ نبود آموزش مهارت‌های ارتباطی است. فراموش نکنیم مسئولان امانت‌داران مردم‌اند، نه صاحبان قدرت.

این روان‌شناس برجسته هشدار داد: اگر این روند اصلاح نشود، بنیان خانواده‌ها بیش از پیش آسیب خواهد دید؛ همان اتفاقی که در برخی کشورهای غربی رخ داد و حالا با هزینه‌های بسیار در حال جبران هستند. برای نمونه، کشور سوئد که بالاترین آمار خودکشی را داشت، با تقویت تعاملات اجتماعی این آمار را کاهش داد، در حالی که ما تازه در معرض همان اشتباهات گذشته‌ آن‌ها قرار گرفته‌ایم.

ابراهیمی افزود: دولت باید در زمینه‌ آموزش تعاملات اجتماعی سرمایه‌گذاری کند و از متخصصان این حوزه کمک بگیرد. پروفسور ویلیام گلاسر، بنیان‌گذار تئوری انتخاب و واقعیت درمانی، معتقد بود؛ «در تمام 50 سال مشاوره‌ من، حتی یک نفر را ندیده‌ام که حال بدی داشته ولی دست‌کم یک رابطه‌ مهم خراب نداشته باشد یا تنها نباشد.»

وی در ادامه به آموزه‌های پروفسور اروین یالوم، یکی از بزرگ‌ترین روان‌درمانگران معاصر، نیز اشاره کرد: ما در رابطه به دنیا می‌آییم، در رابطه رشد می‌کنیم، در رابطه بیمار می‌شویم و در رابطه درمان می‌شویم. مشاوره و روان‌درمانی خود رابطه است.

این استاد دانشگاه، با ابراز نگرانی جدی گفت: بی‌توجهی به خانواده و تعاملات خانوادگی می‌تواند ما را به مرحله‌ نهایی خشونت برساند، جایی که پدر، فرزند خود را می‌کشد یا بالعکس؛ پدیده‌ای که از دیدگاه ژنتیکی کاملاً غیرطبیعی است و نشان‌دهنده‌ اوج تخریب روابط انسانی است.

ابراهیمی در پایان سخنان با اشاره به گسترش هوش مصنوعی خاطرنشان کرد: اگر نتوانیم فضای واقعی زندگی را مدیریت و تعامل انسانی را حفظ کنیم، فضای مجازی که باید در خدمت واقعیت باشد، به دشمن آن تبدیل می‌شود و انسان‌ها به جزیره‌های جدا از هم تبدیل خواهند شد؛ طعمه‌ای آسان برای کسانی که هدفشان مدیریت انسانی و الهی نیست، بلکه استثمار انسان‌هاست.

*تقویت تعاملات اجتماعی؛ راهی به سوی جامعه‌ای همدل و توسعه‌یافته

در خاتمه‌ باید گفت؛ تعامل مؤثر و گسترده میان مردم، ستون فقرات هر جامعه پویا و رو به توسعه است. در دورانی که پیچیدگی‌های اجتماعی و فاصله‌های فرهنگی یا اقتصادی می‌تواند شکاف‌هایی ایجاد کند، تقویت ارتباطات انسانی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی انکارناپذیر است. تعامل کمی، به معنای افزایش ارتباطات و گفت‌وگوهای مردمی و تعامل کیفی، به معنای ارتقای سطح فهم، همدلی و همکاری در این روابط، هر دو باید همزمان مورد توجه قرار گیرد.

از دیدگاه کارشناسان، برای رسیدن به این هدف، چند راهکار کلیدی پیشنهاد می‌شود. نخست تقویت فرهنگ گفت‌وگو؛ ترویج فرهنگ شنیدن فعال و احترام به نظرات گوناگون می‌تواند بسیاری از سوءتفاهم‌ها را از بین ببرد. دیگری، افزایش برنامه‌های مشارکتی؛ ایجاد فضاهایی چون انجمن‌های محلی، نشست‌های هم‌اندیشی و کارگاه‌های آموزشی، فرصت تعامل رو در رو را فراهم می‌آورد. مورد سوم بهره‌گیری از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی؛ استفاده هدفمند از رسانه‌ها برای برجسته کردن نمونه‌های موفق تعامل مردمی و فرهنگ‌سازی درباره اهمیت آن ضروری است. مورد بعدی آموزش مهارت‌های ارتباطی از کودکی؛ نظام آموزشی باید به گونه‌ای بازنگری شود که مهارت‌های اجتماعی همچون همدلی، مذاکره و کار گروهی، بخش جدایی‌ناپذیر آن باشد و در نهایت تقویت حس مسئولیت اجتماعی؛ وقتی افراد باور کنند که سرنوشت فردی و جمعی‌شان به هم گره خورده، انگیزه بیشتری برای تعامل مسئولانه خواهند داشت.

سخن پایانی اینکه اگر تعاملات انسانی به‌درستی هدایت و حمایت شود، جامعه‌ای خواهیم داشت که نه‌تنها در برابر چالش‌ها مقاوم‌تر است، بلکه ظرفیت‌های پنهان خود را نیز شکوفا خواهد کرد. امروز بیش از همیشه، نیازمند بازتعریف پیوندهای انسانی هستیم؛ پیوندهایی که سرمایه اجتماعی را افزایش داده و راه را برای توسعه پایدار هموار می‌کند.

سمیرا گمار