در عصر تحول دیجیتال و رقابت جهانی، شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان پیشرانان اقتصاد نوآوری، نقش اساسی در توسعه پایدار، اشتغال‌زایی تخصصی و ارتقای بهره‌وری ملی ایفا می‌کنند. این شرکت‌ها با تکیه بر دانش تخصصی، تحقیق و توسعه (R&D) و استفاده از ظرفیت‌های دانشگاهی، توانسته‌اند جایگزین مناسبی برای اقتصاد نفت‌محور باشند و مسیر گذار به اقتصاد دانش‌بنیان را هموار کرده‌اند.
کارکرد اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان، تبدیل ایده‌های فناورانه به محصولات تجاری‌سازی‌شده است؛ فرآیندی که ضمن افزایش ارزش‌افزوده داخلی، وابستگی به منابع خام را کاهش می‌دهد و زمینه‌ساز صادرات محصولات با فناوری بالا می‌شود. علاوه‌بر آن، این شرکت‌ها در خلق فرصت‌های شغلی نوین، ارتقای سطح مهارت نیروی کار و تقویت زیرساخت‌های فناورانه کشور نیز سهم چشمگیری دارند.
با توجه به تأکید سند چشم‌انداز 1404 و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی بر توسعه فناوری‌های بومی و حمایت از تولید دانش‌محور، حمایت هدفمند از شرکت‌های دانش‌بنیان نه‌تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک اولویت راهبردی برای تحقق استقلال علمی و اقتصادی کشور به‌شمار می‌آید.
در همین زمینه، در گفت‌وگو با مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه طراحی و ساخت ماشین‌آلات صنعتی، به بررسی روند شکل‌گیری، توسعه و چالش‌های این مجموعه پرداخته‌ایم؛ در ادامه روایت کامل این مسیر را می‌خوانید:
علی‌اصغر جوادی در مصاحبه با خبرنگار سپهرغرب به تشریح سابقه تحصیلی و تخصص خود پرداخت و اظهار کرد: مدرک کارشناسی را در رشته ریاضیات محض از دانشگاه صنعتی شریف دریافت کردم، پس از اتمام تحصیلات در مقطع کارشناسی، برای ادامه تحصیل راهی اروپا شدم و در دانشگاهی معتبر در هلند، مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا را در رشته مکاترونیک به پایان رساندم و سپس به مدت 6 سال به‌عنوان مدیر ارشد در شرکت بین‌المللی «شلم‌برگر» در کشور هلند مشغول به کار شدم؛ هم‌زمان در دانشگاه نیز تدریس می‌کردم.
وی ادامه داد: پیش از عزیمت به اروپا نیز حدود یک‌ونیم سال در شرکت «تجارت بین‌المللی ثابت» در کیش فعالیت داشتم؛ پس از بازگشت به ایران، با تکیه بر دانش فنی، تجربه مدیریتی و شناخت بازارهای بین‌المللی، طی کردن مسیر تأسیس شرکت فعلی را در سال 1391 آغاز کردم.
* شروع بدون وام؛ رشد با سرمایه شخصی
جوادی با تأکید بر خوداتکایی شرکت، گفت: ما روند تأسیس شرکت را با سرمایه شخصی آغاز کردیم. نه وامی گرفتیم، نه قرضی کردیم و نه حتی از چک برای خرید استفاده کردیم؛ از همان ابتدا تلاش کردیم استقلال مالی داشته باشیم.
رئیس هیئت‌ مدیره شرکت دانش‌بنیان کارا صنعت فراگیر (کاراژین) با اشاره به اینکه نگرش مذکور موجب شد شرکت در مسیر توسعه بر اصول پایداری و بهره‌وری تمرکز کند و از اتلاف منابع جلوگیری شود، بیان کرد: بسیاری از جوانان تصور می‌کنند ایده بدون سرمایه کافی راه به‌ جایی نمی‌برد، اما تجربه این شرکت خلاف ادعای نامبرده را اثبات می‌کند.
وی یادآوری کرد: شرکت به‌صورت خانوادگی مدیریت می‌شود و هیچ سرمایه‌گذار یا شریک خارجی در ترکیب مالکیتی شرکت حضور ندارد.
جوادی به تشریح محور فعالیت شرکت پرداخت و گفت: تولید ماشین‌آلات پیشرفته برای صنایع پایین‌دستی پتروشیمی و انرژی را داریم؛ همچنین در حوزه ماشین‌آلات راهسازی نیز فعالیت‌هایی صورت گرفته است. این شرکت «سلوشن‌محور» (solution-oriented) بوده؛ بدین معنا که بر طراحی و تولید ماشین‌آلاتی تمرکز دارد که بتوانند پاسخ‌گوی نیازهای خاص صنعتی باشند.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه مزیت محصول شما چیست؟ عنوان کرد: یکی از مزیت‌های مهم این شرکت، ارائه خدمات کامل از طراحی اولیه، نمونه‌سازی (پروتوتایپ)، ساخت صنعتی تا بهره‌برداری نهایی ماشین‌آلات است. در برخی موارد، ماشین‌آلات تولیدی در خطوط تولید داخلی شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرند و در برخی دیگر، به‌صورت سفارشی به سرمایه‌گذاران دیگر واگذار می‌شوند.
* نوآوری در بسته‌بندی؛ از ظروف غذایی تا روغن صنعتی
جوادی تولید ظروف صنعتی تا حجم 80 لیتر را از جمله محصولات شاخص این شرکت برشمرد و گفت: این ظروف برخلاف ظروف یک‌بار مصرف، برای نگهداری مواد غذایی مانند خیارشور، مایعات شوینده مانند صابون و مایع ظرفشویی و حتی روغن موتور، طراحی می‌شوند.
رئیس هیئت‌ مدیره شرکت دانش‌بنیان کارا صنعت فراگیر (کاراژین) تأکید کرد: یکی از دلایل انتخاب این حوزه، خلأ جدی در زیرساخت‌های صنایع بسته‌بندی کشور بوده است؛ اگر بخواهیم در صنایع غذایی، پتروشیمی یا حتی صادرات صنایع‌ دستی رشد کنیم، به بسته‌بندی استاندارد و مدرن نیاز داریم؛ اما متأسفانه این حوزه مورد غفلت قرار گرفته است.
* مزیت رقابتی در مصرف برق و صادرات به اروپا
وی با تأکید بر اینکه مصرف بسیار پایین برق یکی از ویژگی‌های برجسته ماشین‌آلات تولیدی این شرکت نسبت به نمونه‌های چینی یا حتی اروپایی است، گفت: برای نمونه، دستگاهی که مشابه چینی آن 100 آمپر برق مصرف می‌کند، در مدل تولید داخل تنها 20 آمپر نیاز دارد.
جوادی ادامه داد: این تفاوت چشمگیر موجب شده شرکت بتواند ماشین‌آلات خود را به کشورهای اروپایی مانند آلمان، یونان، ایتالیا و همچنین کشورهای منطقه شامل ترکیه، عراق، افغانستان، تاجیکستان و گرجستان صادر کند؛ حتی در بازارهای رقابتی مانند آلمان، توانسته رقیب شرکت‌های بزرگی نظیر Erma شود.
* جای خالی تولید محتوا در صنعت
رئیس هیئت‌ مدیره شرکت دانش‌بنیان کارا صنعت فراگیر (کاراژین) با انتقاد از کم‌کاری رسانه‌ها در حوزه صنعت، تأکید کرد: در زمینه‌هایی مانند فرهنگ، سیاست و امنیت، تولید محتوای گسترده‌ای داریم؛ اما در حوزه جهاد اقتصادی که بنا به فرمایش رهبر انقلاب خط مقدم کشور است، محتوای مؤثر و حرفه‌ای کمتر تولید می‌شود.
وی گفت: فعالان رسانه‌ای باید توجه بیشتری به معرفی ظرفیت‌های صنعتی کشور داشته باشند و از ابزارهای نوین مانند شبکه‌های اجتماعی، پادکست‌ها و پلتفرم‌های چندرسانه‌ای برای ترویج مفاهیم صنعت‌محور بهره ببرند.
جوادی با اشاره به اینکه نمایشگاه‌های دیجیتال جایگزین نمایشگاه‌های فیزیکی شده‌اند، افزود: ما ترجیح دادیم به‌جای هزینه‌های زیاد غرفه‌سازی و حمل‌ونقل، تمرکز خود را بر نمایشگاه دیجیتال بگذاریم؛ با استفاده از سایت شرکت به زبان‌های مختلف، تولید محتوا و فعالیت مستمر در شبکه‌های اجتماعی داریم تا حضور مستمر و مؤثری در بازارهای داخلی و خارجی داشته باشیم.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه شرکت چه تعداد اشتغال‌زایی داشته است؟ گفت: این شرکت 300 نفر نیروی مستقیم دارد و اشتغال غیر مستقیم آن حدود سه هزار نفر برآورد می‌شود؛ توانایی افزایش اشتغال مستقیم تا سه هزار نفر نیز وجود دارد، اما مشکل اصلی، کمبود فضای فیزیکی و زمین برای توسعه است.
رئیس هیئت‌ مدیره شرکت دانش‌بنیان کارا صنعت فراگیر (کاراژین) با انتقاد از سیاست‌های محدودکننده در استان همدان، اظهار کرد: در همدان شرایط به‌گونه‌ای شده که گویی به ما می‌گویند همین که هستید کافی است، توسعه ندهید!
* مافیای زمین و سخت‌گیری‌های مضاعف در همدان
جوادی با ابراز تأسف از اینکه در استان همدان موانع جدی برای تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی به صنعتی وجود دارد، اذعان کرد: این مهم حتی در مواردی که تولیدکنندگان درخواست قانونی دارند نیز دیده می‌شود. به‌دلیل نگاه سلبی و سخت‌گیرانه برخی نهادها مانند جهاد کشاورزی، توسعه صنعتی در این استان با چالش‌های جدی مواجه شده است.
وی یادآوری کرد: در اصفهان و کاشان به‌راحتی زمین صنعتی در اختیار ما قرار گرفت؛ اما در همدان، گویا مافیای زمین اجازه توسعه نمی‌دهد. قانون که سخت‌گیر است، اما اجرای آن در همدان شدیدتر از سایر نقاط کشور است.
* موفقیت بدون شکست یا کلیشه‌های رایج
رئیس هیئت‌ مدیره شرکت دانش‌بنیان کارا صنعت فراگیر (کاراژین) در پاسخ به پرسشی درباره شکست‌ها و دستاوردها، با صراحت گفت: شکست، شکست است؛ نمی‌توان آن را صرفاً مقدمه پیروزی دانست. ما در مسیرمان توقف داشته‌ایم، مسیر را عوض کرده‌ایم و یا شتاب گرفته‌ایم، اما دچار شکست واقعی نشده‌ایم.
وی ادامه داد: مسیر حرکت همانند رانندگی در خیابان است که گاهی نیاز به اصلاح مسیر دارد، اما این اصلاح مسیر، شکست محسوب نمی‌شود؛ اگر اهداف درست تعریف شوند و استراتژی روشن باشد، می‌توان از شکست‌های جدی جلوگیری کرد.
* حمایت معنوی به جای حمایت مالی
جوادی با اشاره به اینکه بسیاری از شرکت‌های نوپا به‌ دنبال حمایت مالی هستند، عنوان کرد: این مجموعه از همان ابتدا بر استقلال مالی تأکید داشته و تنها از حمایت‌های معنوی بهره برده است؛ پارک علم و فناوری را یکی از محیط‌هایی می‌دانم که بیشترین تأثیر را در رشد شرکت داشته است.
وی افزود: پارک علم و فناوری فضایی علمی، رقابتی و حمایتی ایجاد کرده بود. چون ما کمک مالی نخواستیم، هیچ‌وقت با مانع هم مواجه نشدیم؛ اگر کسی بلد باشد کار کند، ایران یکی از بهترین کشورها برای رشد است.
* تولید، نیازمند تریبون است
رئیس هیئت‌ مدیره شرکت دانش‌بنیان کارا صنعت فراگیر (کاراژین) تأکید کرد: اگر قرار است کشور در مسیر رشد اقتصادی و صنعتی حرکت کند، این مهم نیازمند آن است که تولیدکنندگان در تریبون‌های رسانه‌ای دیده شوند، دغدغه‌هایشان شنیده شود و الگوسازی از موفقیت‌های صنعتی صورت گیرد.
وی با صراحت گفت: صنعت، تنها به تجهیزات نیاز ندارد؛ بلکه به دیده‌ شدن، به روایت و به محتوا نیاز دارد. اگر محتوا نباشد، انگیزه و امید هم از بین می‌رود.
گفتنی است، کاراژین بدون بهره‌گیری از وام بانکی، سرمایه‌گذار خارجی یا رانت دولتی، تنها با اتکا به سرمایه اندک خانوادگی شکل گرفت و امروز با بیش از 300 نیروی شاغل مستقیم و نزدیک به سه هزار اشتغال غیر مستقیم، جایگاه مؤثری در صنعت ماشین‌سازی کشور دارد؛ مهم‌ترین مزیت رقابتی این شرکت، تولید ماشین‌آلات کم‌مصرف و پیشرفته برای صنایع پایین‌دست پتروشیمی، بسته‌بندی مواد غذایی، شوینده‌ها و روانکارها است؛ محصولاتی که اکنون به بازارهای اروپایی و منطقه‌ای صادر می‌شوند.
نقاط قوت این شرکت دانش‌بنیان که باعث شده در شرایط اقتصادی نابه‌سامان کشور بتواند نه‌تنها در بازارهای داخلی، بلکه در رقابت‌های خارجی نیز سربلند باشد:
* نوآوری فناورانه
شرکت با کاهش مصرف برق تا یک‌پنجم نمونه‌های مشابه خارجی، جایگاه ویژه‌ای در بازار رقابتی پیدا کرده است.
* توان صادراتی بالا
صادرات موفق به کشورهای صنعتی نظیر آلمان و ایتالیا، بیانگر انطباق محصولات با استانداردهای بین‌المللی است.
* مدیریت علمی و بین‌المللی
حضور مؤسس شرکت در سطوح مدیریتی صنایع اروپایی و دارا بودن تحصیلات عالی از دانشگاه‌های معتبر دنیا، نقش تعیین‌کننده‌ای در ساختار علمی سازمان ایفا کرده است.
* عدم وابستگی مالی
حرکت بوت‌استرپ‌محور شرکت نشان‌دهنده مدل‌ موفقی از کارآفرینی مبتنی بر استقلال مالی است.
مهم‌ترین چالش فعلی شرکت، محدودیت‌های شدید در تخصیص زمین صنعتی به‌ویژه در استان همدان است. به گفته مدیرعامل این شرکت، سیاست‌های سخت‌گیرانه در شهرک‌های صنعتی و نگاه افراطی به مقوله تغییر کاربری زمین، مانعی جدی در مسیر توسعه ظرفیت اشتغال و تولید ایجاد کرده است؛ مقایسه تجربه همدان با اصفهان و کاشان، ضعف ساختار تصمیم‌گیری منطقه‌ای در حوزه صنعت را برجسته می‌کند.
از سوی دیگر، خلأ تولید محتوای حرفه‌ای در حوزه صنعت و بی‌توجهی به روایت موفقیت‌های اقتصادی در فضای رسانه‌ای کشور، موجب شده است که الگوسازی از نمونه‌هایی همچون کاراژین برای نسل جوان، کمتر اتفاق بیفتد.
کاراژین تنها یک شرکت نیست؛ نمونه‌ای قابل اتکا از یک اکوسیستم صنعتی خودساخته است که توانسته بدون حمایت‌های مالی سنتی، به دانش‌فنی، اشتغال‌زایی، صادرات و توسعه پایدار برسد. تجربه آن نشان می‌دهد اگر موانع اداری کاهش یابند و مسیر برای توسعه زیرساخت‌ها و معرفی رسانه‌ای هموار شود، می‌توان الگوی آن را به صدها شرکت دیگر تسری داد.