حمایت از تولید بار اول؛ سرچشمه ورود سرمایه به دانشبنیانها
سپهرغرب، گروه اقتصادی - طاهره ترابی مهوش :
این در حالی است که در اقتصاد جهانی امروز، شرکتهای جدید مبتنی بر فناوری، با اختصاص سطح بالایی از تحقیق و توسعه، تولید دانش جدید و بهکارگیری دانشمندان و خبرگان حوزه فناوری، مهد تحول و منبع اصلی نوآوری، ستون فقرات اقتصاد، موتور محرک رشد اقتصادی و توسعه پایدار کشورها محسوب میشوند و در رشد و توسعه، ارتقای نوآوری و فناوریهای نوین، صنایع و بازارها و ایجاد مشاغل جدید و تقویت بازار کار، سهم بسزایی دارند؛ بنابراین با توجه به شعار سال و توجه به حوزه سرمایهگذاری در مسیر تولید، پرداختن به چگونگی جلب سرمایهگذار به فعالیتهای دانشبنیانی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این خصوص با دانشآموخته دکتری اقتصاد و نیز کارشناس سیاستگذاری اقتصادی گفتوگویی ترتیب دهیم که در ادامه میخوانید:
مهدی هاشمزاده با بیان اینکه یکی از چالشهای اصلی این شرکتها، تأمین مالی و سرمایه است و با توجه به شعار سال، باید جذب سرمایهگذاری در مسیر تولید، بهطور جدی دنبال شود، گفت: در این مسیر، لازم است روشهای متداولی که در سطح جهانی برای جذب سرمایه در این حوزهها وجود دارد، بررسی شود، همچنین، نیاز داریم ضعفها و چالشهای کشورمان را شناسایی و برطرف کنیم.
وی اظهار کرد: سرمایهگذاری در حوزه دانش و فناوری با خطرات بالایی همراه است، به همین دلیل سرمایهگذاران خطرپذیر (VCها) نقش مهمی در تأمین مالی این شرکتها دارند. ما باید سازوکار سرمایهگذاری خطرپذیر را تقویت کنیم. از طرف دیگر، مسئلهای جدی وجود دارد و آن هم ضرورت نیازسنجی در بخش صنعت است.
وی با بیان اینکه هماکنون صنعت ما حدود 30 تا 40 میلیارد دلار واردات تجهیزات فناوری ازجمله ماشینآلات، مجوزها، دانش فنی و امثال آن دارد؛ اظهار کرد: اگرچه نمیتوان همه آنها را بومیسازی کرد، اما بخش قابل توجهی از آنها با نیازسنجی دقیق، قابل تولید در داخل است، این موضوع نیازمند سازوکاری مشخص مثل حمایت از «طرح تولید بار اول» برای شرکتهای دانشبنیان است زیرا این شرکتها بهتنهایی نمیتوانند از پس این امر برآیند و حتماً نیاز به حمایت دارند.
این سیاستگذار اقتصادی با تأکید بر اینکه در این مسیر، معاونت علمی باید بهعنوان تنظیمگر (رگولاتور) میان صنعت و شرکتهای دانشبنیان حضور فعال داشته باشد، تصریح کرد: از طرف دیگر، اگر نیازسنجی بهدرستی انجام شود، صنعت نیز میتواند تأمین مالی کند، بهخصوص در شرایط تحریمی که منابع خارجی محدود هستند.
هاشمزاده خاطرنشان کرد: علاوه بر این، در قانون برنامه هفتم توسعه، مشوقهایی مانند اعتبار مالیاتی برای تحقیق و توسعه پیشبینی شده که شرکتهایی که در حوزه علم و فناوری فعال هستند یا با دانشبنیانها همکاری دارند، میتوانند از این مزایا بهره ببرند، این امتیازات میتواند نقش مهمی در گسترش سرمایهگذاری در حوزه علم و فناوری داشته باشد.
وی با بیان اینکه در مورد بانکها، با توجه به خطر بالای سرمایهگذاری در این حوزه، آنها معمولاً وارد این عرصه نمیشوند اذعان کرد: در حال حاضر تنها نهادی که در این زمینه نقشآفرینی کرده، صندوق نوآوری و شکوفایی است، البته این صندوق نیز با چالشهایی مواجه بوده، چراکه منابع کافی به آن اختصاص نیافته است.
این کارشناس اقتصاد ادامه داد: در قانون بودجه 1404، مقرر شده که 50 درصد درآمدهای حاصل از مالیات شرکتها صرف افزایش سرمایه صندوق نوآوری شود، اما تاکنون بهطور جدی محقق نشده به همین دلیل میزان تسهیلات ارائهشده توسط صندوق کاهش یافته که نیاز به اصلاح دارد، در بودجه سال 1404، برای این موضوع هشت هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده که میتواند مستقیماً صرف حمایت از شرکتهای دانشبنیان شود و با نرخ مصوب صندوق، در قالب تسهیلات بازپرداختپذیر به این شرکتها تعلق گیرد.
هاشمزاده با بیان اینکه درنهایت، اگر بخواهیم صنعت کشور را به دانشگاه و شرکتهای دانشبنیان نزدیک کنیم، باید نیازسنجی دقیق انجام شود تا ارتباط میان آنها برقرار شود ابراز کرد: مشکل اصلی این است که صنایع هنوز احساس نیاز جدی به فناوریهای داخلی ندارند و ترجیح میدهند تجهیزات و دانش فنی را وارد کنند.
وی با اشاره به اینکه بخشی از این مشکل به این برمیگردد که فناوریهای داخلی ما هنوز بهطور کامل بومیسازی نشدهاند، تشریح کرد: البته قانونی برای حمایت از تولید داخلی وجود دارد که در مواردی واردات را محدود میکند، مگر در موارد خاص مانند ماشینآلات صنعتی و تجهیزات معدنی.
این سیاستگذار اقتصاد با تأکید بر اینکه یکی از محورهای مهم در این زمینه، موضوع «تولید بار اول» است، خاطرنشان کرد: وقتی قرار است برای نخستینبار یک قطعه در کشور تولید شود، فرآیند آن با نمونهسازی آزمایشگاهی یا حتی صنعتی متفاوت است.
هاشمزاده با اشاره به نکتهای که درباره نیاز صنعت ما وجود دارد، این است که بخش بسیار مهمی از آن به موفقیت در تولید بار نخست بازمیگردد گفت: قطعهای که بهعنوان تولید بار نخست ساخته میشود، به این معناست که پیش از آن در کشور تولید نشده و حالا برای نخستینبار در حال ساخت است.
وی عنوان کرد: در اینجا نقش معاونت علمی بسیار پررنگ و تعیینکننده میشود؛ چراکه باید سازوکاری مشخص برای حمایت از این نوع تولیدات تعریف کرد.
وی ادامه داد: از سال 1400 تا 1401 قراردادهای متعددی برای تولید بار اول منعقد شدهاند که بعضاً نتایج آنها در سالهای بعد (مثلاً از 1402 به بعد) مشخص خواهد شد.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه فرآیند تولید بار اول، زمانبر است؛ چراکه تا پیش از تصویب قانون جهش تولید دانشبنیان، روند قانونی آن از طریق مصوبه شورای عالی امنیت ملی انجام میشد و بهصورت عمومی و در دسترس همه دستگاهها نبود، تشریح کرد: با این وجود از زمانی که این فرآیند عمومی شد (تقریباً از سال 1401)، شاهد امضای قراردادهای مثبتی در این حوزه بودیم؛ البته تحقق کامل نتایج این قراردادها ممکن است تا سال 1406 یا 1407 زمان ببرد.
هاشمزاده با بیان اینکه صنایع کشور اکنون با استفاده از مشوقهای مالیاتی و نیز از طریق حمایتهایی که در حوزه تولید بار اول صورت میگیرد، در حال حرکت به سمت بهرهبرداری از توان دانشبنیانها هستند خاطرنشان کرد: بخشی از نقش رگولاتوری این فرآیند بر عهده معاونت علمی است اما نباید تنها به همین مقدار بسنده کرد.
وی ادامه داد: نکته مهم دیگر، مسئله واردات است بدین معنا که برخی شرکتها نمایندگانی را به سفرهای خارجی میفرستند، یا از رانتهای ارزی برخوردارند و این خود مانعی جدی برای توسعه داخلی بهشمار میآید؛ بنابراین در مسیر تعالی شرکتهای دانشبنیان این موضوع باید تا حد امکان مدیریت و کنترل شود.
این اقتصاددان با ابراز اینکه در این بین ذکر این نکته ضروری است که باید بپذیریم که نمیتوان تمام نیازها را بهطور کامل در داخل تأمین کرد، چراکه برخی فناوریها هزینه تمامشده بسیار بالایی در داخل دارند تشریح کرد: بهعنوان مثال، چین در حوزه صفحات خورشیدی همکاری خوبی با ما داشته و از طریق فروش نفت، واردات این صفحات برای بانکها و دستگاههای دولتی تسهیل شده است.
هاشمزاده خاطرنشان کرد: بنابراین، تا جایی که امکان دارد باید به سمت توسعه فناوری در داخل کشور حرکت کنیم، اما در مواردی که فناوری خارجی بسیار پیشرفتهتر است و تولید داخلی هزینه بالاتری دارد، منطقیتر آن است که با نگاه تسهیلگر وارد عمل شویم و از فرصت واردات استفاده کنیم.
وی تأکید کرد: در مجموع، مشاهده میشود که برخی صنایع، بهویژه صنایع بزرگ و صادراتمحور، بهتدریج در حال حرکت به سمت استفاده از ظرفیتهای داخلی و فناوریهای دانشبنیان هستند.
