همدان قطب نخست تولید سیر در کشور به‌شمار می‌رود، بااین‌حال به‌دلیل نبود تشکل و اتحادیه قوی و منسجم، عدم پشتیبانی مناسب از کشاورزان، خام‌فروشی و کمبود صنایع تبدیلی، این محصول از ارزش‌افزوده مورد انتظار برخوردار نیست و کشاورزان سیرکار استان نیز از کاشت این محصول سود لازم را به‌دست نمی‌آورند، اما واسطه‌ها از این خلأها سوء استفاده کرده و دسترنج کشاورزان را به ثمن بخس خریداری و چندین‌برابر به فروش می‌رسانند.
سیر همدان در سال 1396 به ثبت ملی و سپس در خردادماه سال 1402 نیز پس از گردوی تویسرکان، به‌عنوان دومین محصول از استان همدان به ثبت جهانی رسید.
سیر این منطقه با ویژگی‌هایی نظیر مرغوبیت بالا، طعم، بو و مزه منحصربه‌فرد، شاخص‌های تأثیرگذاری دارد که مورد قبول ذائقه مردم در سطح ملی و بین‌المللی قرار گرفته و این مهم بستر صادرات آن را فراهم کرده است.
با وجود این ویژگی‌ها، کشاورزان سیرکار همدانی سال‌ها است که با مسائل و مشکلات ریزودرشت دست‌وپنجه نرم می‌کنند، آنان همچنان در انتظار اجرای برنامه‌ها و فراهم کردن زیرساخت‌هایی هستند که براساس آن‌ها بتوان با بهره‌گیری از صنایع تبدیلی، بسته‌بندی و فرآوری، ارزش‌افزوده این محصول را دوچندان کرد؛ یکی از این زیرساخت‌ها، ایجاد شهرک سیر است که از سالیان گذشته بارها و بارها از سوی مدیران به‌عنوان یک نیاز و الزام، گوشزد شده است.
بر این اساس و پس از کش‌وقوس فراوان، سرانجام سوم آذرماه سال گذشته بود که حمیدرضا حاجی‌بابایی، نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی در آیین کلنگ‌زنی و آغاز عملیات اجرایی شهرک صنفی- صنعتی بوعلی همدان، از کلنگ‌زنی شهرک سیر همدان در آینده نزدیک خبر داد و گفت که شهرک سیر همدان قرار است در بهترین نقطه همدان (در کنار اتوبان) در زونی از شهرک صنعتی بوعلی به مساحت حدود 100 هکتار، کلنگ‌زنی شود.
وی اظهار کرده بود که شهرک سیر همدان قله کشاورزی و صنایع تبدیلی ما در منطقه خواهد بود؛ چراکه در این شهرک تنوع تولیدات همدان را خواهیم داشت.
اما با گذشت پنج ماه از این خبر، هنوز شاهد کلنگ‌زنی مجموعه مذکور نیستیم؛ بر این اساس و بنا به ضرورت اجرای پروژه، بر آن شدیم تا این‌بار به مزیت‌های اقتصادی شهرک سیر بپردازیم، پس گفت‌وگویی را با علی محمودی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی همدان ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی همدان با بیان اینکه سیر جزء محصولات استراتژیک نیست بنابراین اگر نگاه فقط محدود به بازار خوراکی و سفره مردم باشد این حجم از تولید در استان به‌لحاظ اقتصادی فاقد توجیه است، گفت: با این تفاسیر، یقیناً بنا بر مزیت‌های آن و بازارهای داخلی و خارجی‌اش، نیازمند ایجاد صنایع فرآوری، تبدیلی و بسته‌بندی سیر به‌عنوان یک محصول صادرمحور هستیم.
علی محمودی در ادامه با اشاره به مزیت‌های جغرافیایی کشت این محصول در شهر و استان همدان، عنوان کرد: به‌لحاظ اقلیم جغرافیایی، خوشبختانه سیر استان در سطح جهانی به‌خاطر مواد مؤثر موجود در آن، جزء سیر‌های کیفیت‌دار است.
وی ادامه داد: از طرفی با توجه به تنگنای آبی در همدان، کم‌آب‌بر بودن این محصول مزیت دیگری است که نباید نادیده گرفته شود.
محمودی با تأکید بر اینکه بنابراین می‌بایست در مسیر ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته‌بندی از طریق ساخت شهرک تخصصی به‌عنوان یک الزام ورود کرد، گفت: در این راستا ما به‌عنوان بخش خصوصی، 10 سالی هست که به دنبال ایجاد شهرک صنایع سیر هستیم، اما متأسفانه یا منابع طبیعی، یا جهاد کشاورزی و یا دیگر نهادهای متولی، جلوی این کار را گرفته‌اند.
وی درخصوص چرایی اهمیت ایجاد این شهرک صنایع سیر در همدان اذعان کرد: قیمت فرآوری‌شده این محصول گاهی ارزش‌افزوده‌ای 20 برابری دارد؛ به این معنا که اگر امروز قیمت هر کیلو سیر خام نیم‌دلار یا یک دلار باشد، در برخی محصولات فرآوری‌شده این عدد تا 20 برابر افزایش پیدا می‌کند.
این مقام مسئول ادامه داد: از طرفی تولید این محصول تنها مخصوص همدان نیست، برای مثال امسال طبق پیگیری‌هایی که داشتیم، متوجه شدیم در دشت مغان و شمال کشور نیز بخش اعظمی از اراضی زیر کشت این محصول رفته‌اند که نتیجه آن چیزی جز اُفت قیمت محصول در همدان نخواهد بود؛ بنابراین برای توجیه اقتصادی تولید می‌بایست بخشی از این محصول در چرخه فرآوری و تبدیل قرار گیرد تا ارزش اقتصادی آن در استان از طریق ورود به بازار صادراتی، حفظ شود.
محمودی با تأکید بر اینکه طی این سال‌ها هم از سوی بخش دولتی و هم از سوی بخش خصوصی در بحث ایجاد صنایع تبدیلی و فرآوری این محصول شاهد قصور بوده‌ایم، ابراز کرد: بارها در مصاحبه‌هایم به این نکته اشاره کرده‌ام که چند سال پیش یک شرکت فرانسوی خواهان عصاره سیر از ما به قیمت هر کیلو 80 هزار دلار بود، اما این فرصت در نبود صنایع تبدیلی، از بین رفت؛ متأسفانه همدان فاقد صنایع و دستگاه‌های مدرن صنعتی در این بخش بود.
این فعال اقتصادی در عرصه کشاورزی استان همدان با تأکید بر اینکه حتی ایجاد خط تولید مدرن در بحث سیر خشک‌شده یا پرک که امروز به‌طور سنتی در خانه‌ها نیز انجام می‌شود می‌تواند آورده‌ای به‌مراتب بالاتر برای شهر و استان داشته باشد، خاطرنشان کرد: طبق بررسی انجام‌شده درصورت مدرن شدن این بخش، ارزش‌افزوده 6 تا 7 برابری خواهیم داشت.
وی با تأکید بر اینکه ما برای ایجاد این صنایع نیازمند همکاری بخش خصوصی و دولتی هستیم و می‌بایست این مهم از سوی استاندار به‌عنوان یک اولویت در دستور کار قرار گیرد، اذعان کرد: امروز تنها چیزی کمتر از 10 درصد محصول تولیدی در استان آن‌هم در قالب کارگاه‌های بسته‌بندی، پوست‌کنی و پرک‌کنی به کشورهایی همچون پاکستان ارسال می‌شود و این درحالی است که اگر تنها در بخش صنایع دارویی این محصول ورود کنیم، از طریق ارزش‌افزوده ایجادشده و بنا به وجود تقاضا، بخشی از اقتصاد کشاورزی استان در محصول سیر، رونق خواهد گرفت.
این مقام مسئول میزان صادرات کل محصول سیر کشور در سال گذشته را چیزی بالغ‌بر یک‌هزار تُن اعلام کرد و افزود: نکته این است که نه‌تنها اغلب این حجم از صادرات خام‌فروشی بوده، بلکه طی این سال‌ها اقدام به احداث سردخانه تخصصی محصول در استان همدان هم نشده و امروز بخش اعظمی از سیر همدان جهت نگهداری طولانی‌مدت به سردخانه‌های شهرهایی همچون تهران و کرج انتقال می‌یابد و از آنجا به‌نام همان شهرها صادر می‌شود!
وی ادامه داد: این درحالی است که ورود به عرصه صنایع تبدیلی این محصول نه‌تنها در افزایش نرخ ضریب تولید داخلی، بلکه در رفع بیکاری شهر و استان نیز تأثیرگذار خواهد بود.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه البته در بسته‌بندی محصولی همچون سیر طی چندسال اخیر تاحدودی شاهد تحولاتی بوده‌ایم و سیرهای مرغوب در سبدهایی با اندازه‌های مختلف عرضه شده‌اند و امکان ارائه آن‌ها به‌صورت مستقیم در سوپرمارکت‌ها و مراکز خرید فراهم شده است، ابراز کرد: با این وجود در بخش مذکور نیز همچنان بنا به نیاز و خواست مشتری، از برخی رقبای منطقه‌ای همچون ترکیه و چین عقب هستیم؛ چراکه آن‌ها حتی در تولید بسته‌های یک یا چندی عددی این محصول نیز بنا به خواست مشتری، ورود کرده‌اند.
مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، سالانه 50 هزار تُن سیر (معادل 86 درصد) با ماندگاری بالا و بیشترین میزان آلیسین، در همدان تولید می‌شود که حداقل 50 درصد از این میزان مازاد است و اگر از نوسان قیمت و بود و نبود بازار صادراتی بگذریم، به‌صورت خام راهی مرز‌ها می‌شود. اگرچه کارگاه‌های سنتی به سورت و بسته‌بندی و گا‌هی اسلایس می‌پردازند، اما عمده سیر تولیدی، خام از کشور خارج می‌شود.
تأسف‌بارتر اینکه هم‌زمان با صادرات این محصول بهترین بذر‌های سیر خام بدون پرتودهی و عقیم‌سازی تقدیم کشور‌های رقیب شده و رفته‌رفته از جذابیت بازار سیر همدان کم کرده است، امروز کشورهایی همچون افغانستان و پاکستان با بذری که با قیمت ناچیز از همدان خریداری کرده‌اند، به تولیدکننده سیر بدل شده‌اند.
در این میان مشکلات صادرکنندگان، همچون تعهد ارزی و پیمان‌سپاری از یک‌طرف و خام‌فروشی سیر هم از طرف دیگر، پای دلالان را به دادوستد این بازار باز کرده و عواقب فعالیت واسطه‌گران، ارزان‌فروشی محصول کشاورز و مبادله ریالی شده است.
این درحالی است که بدون تردید برای پایان یافتن رنج کشاورز، کاهش نوسان قیمت، ایجاد اشتغال چندهزارنفری، ارزآوری چندصد درصدی برای کشور و کوتاهی دست دلالان، تنها یک راه باقی می‌ماند، ایجاد صنایع تبدیلی سیر که همان کلیدواژه «جهش تولید» در قالب ایجاد شهرک تخصصی سیر است.

طاهره ترابی مهوش