ما با عناصر طبیعی کار میکنیم، اما اثر نهایی باید زاده خلاقیت باشد
لالجین، شهر کهن و نامآشنای هنر سفالگری ایران، در طول قرون متمادی همواره مهد پرورش هنرمندانی بوده که با جان و دل در مسیر حفظ و اعتلای فرهنگ و هنر ایرانی گام برداشتهاند. این شهر که در دامنههای زاگرس، در دل استان همدان جای گرفته، نهتنها بهعنوان پایتخت سفال ایران، بلکه بهعنوان یکی از کانونهای مهم تمدن و خلاقیت در عرصه صنایعدستی در سطح جهانی شناخته میشود.
هنر سفال در لالجین صرفاً یک پیشه یا صنعت نیست؛ بلکه زبان گویای فرهنگ، آیین و باور مردمیست که نسلبهنسل، خاک را به زیباترین شکل ممکن جان بخشیدهاند. در این میان، استاد ناصر خلیلیفر یکی از استادکارهای فعال در عرصه سفالگری لالجین بهشمار میرود؛ هنرمندی که با نگاه خلاق، ذوق هنری و پشتوانه فنی تحسینبرانگیز خود، سهمی ارزنده در پویایی و روزآمدسازی این هنر دیرینه دارد.
استاد خلیلیفر، با سالها تجربه در عرصه تولید، آموزش و نمایش آثار خود در سطوح ملی و بینالمللی، نهتنها بهعنوان یک استادکار، بلکه بهعنوان حامل هویت فرهنگی این سرزمین شناخته میشود.
در این مصاحبه، قصد داریم ضمن آشنایی بیشتر با زندگی و مسیر حرفهای وی، به واکاوی جایگاه هنر سفال در دنیای امروز، چالشهای هنرمندان بومی، نقش آموزش سنتی در انتقال مهارتها و آینده این هنر در لالجین و فراتر از آن بپردازیم. این گفتوگو فرصتی است برای شنیدن صدای هنری که از دل خاک برمیخیزد و در عمق روح انسان جای میگیرد.
از خاک تا هنر؛ چگونه سفالگری برای شما آغاز شد؟
این سفالگر لالجینی در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه این کار هنری را از دوران کودکی آغاز کرده، گفت: تاریخچه فعالیت من در این عرصه به سالها پیش برمیگردد. این هنر در خانواده ما بهصورت سنتی و خانوادگی وجود داشت. سال 1363 من برای نخستینبار گِل سفال را در دستم گرفتم. در کنار اساتید بزرگی کار کردم و بیشتر یادگیریهایم بهصورت تجربی و از طریق روش استاد-شاگردی بود. در سال 1370 نیز بهطور جدی و در کسوت استادکاری در این حوزه کارم را ادامه دادم.
ناصر خلیلیفر سپس خاطرنشان کرد: لالجین با خاک مناسب و شرایط ویژهای که دارد، بستری عالی برای رشد و گسترش سفالگری بوده است. بیشتر سفالگران این منطقه، مانند من، هنر را بهعنوان صنعت میبینند و هدف ما از این کار تنها هنر نیست، بلکه ایجاد فرصتهای شغلی و تولید اقتصادی است.
وی در ادامه با اشاره به شیوه کار خود اظهار کرد: روشهای تولید ما در لالجین شامل چرخکاری، دستسازی و قالبگیری است. در گذشته، این چرخها بهصورت دستی با پا میچرخیدند، اما امروز با ورود برق به کارگاهها، سرعت کار افزایش یافته و کارها آسانتر شده. در کنار این روشهای سنتی، شیوههایی مثل ریختهگری و قالبگیری نیز بهوجود آمده که در 50 سال اخیر بهطور گستردهای در این منطقه مورد استفاده قرار گرفتهاند.
وی همچنین افزود: شهر لالجین با داشتن خاک مناسب، فرصتی بینظیر برای سفالگران فراهم کرده است. با اینکه در گذشته تعداد کارگاهها محدود بود، اما امروز بیش از 400 واحد فعال در این شهر وجود دارد که همگی به تولید آثار هنری و صنایعدستی مشغول هستند.
آموزش، انتقال تجربه و نقش خلاقیت
این استادکار لالجینی درباره آموزش و انتقال تجربیات خود بیان کرد: همیشه بهعنوان یک استاد، وظیفهام این بوده که تجربیاتم را به نسلهای جدید انتقال دهم. آموزش در این صنعت بهصورت استاد-شاگردی است و این روش تا به امروز ادامه دارد.
خلیلیفر در ادامه با تأکید بر خلاقیت مطرح کرد: یک سفالگر خوب باید پشتکار داشته و خلاقیت را در آثار خود بروز دهد. اگر خلاقیت نباشد، هنر از بین خواهد رفت. سفالگر باید هر روز بهطور مستمر نوآوری داشته باشد. رنگها، طرحها و نقوش متنوع باید جزئی از کار هنرمندان این عرصه باشند.
بازار، چالشها و بازاریابی مدرن
وی در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت بازار و چالشهای موجود در عرصه فروش، ابراز کرد: بازاریابی در دنیای امروز یک هنر جدید است. استفاده از شبکههای مجازی و تبلیغات برخط ابزارهایی مهم در بازاریابی صنایع دستی هستند. ما در لالجین، با وجود شهرت جهانی، همچنان با مشکلاتی در جذب سرمایهگذاری مواجهیم؛ البته تبلیغات جهانی در افزایش شناخت مردم از این منطقه تأثیرگذار بوده است.
وی افزود: بازاریابی در عصر جدید نیازمند استفاده از ابزارهای مدرن است. اگرچه لالجین بهعنوان یک شهر صنایعدستی شناخته میشود، اما باید این ویژند در سطح جهانی بیشتر معرفی شود. مشکلات اقتصادی و تورم تأثیر بسیاری بر قیمتها و هزینههای تولید گذاشته. با این حال، همچنان بازار خوبی برای محصولات ما در داخل کشور و حتی خارج از آن وجود دارد.
طراح و سازنده سفال خاکاب لالجین متذکر شد: در حال حاضر، با وجود رکود اقتصادی و افزایش هزینههای تولید، همچنان تولید سفال در لالجین ادامه دارد. مواد اولیه ما تا 50 برابر افزایش قیمت داشتهاند، اما توانایی افزایش قیمت محصولات بهدلیل شرایط بازار وجود ندارد.
نوآوری و نگاه به آینده
خلیلیفر درخصوص برنامههای آینده خود گفت: برنامهام بیشتر بر طراحی و نوآوری متمرکز است. ما در کارگاه خود تلاش میکنیم تا با استفاده از روشهای سنتی و جدید، سفالهایی تولید کنیم که هم زیبایی هنری داشته و هم کاربردی باشند.
وی این را هم اضافه کرد که در کنار توسعه و نوآوری در طراحی، هدف نهاییام حفظ و ترویج هنر سفالگری بهعنوان یک شغل پایدار برای نسلهای آینده است. امیدوارم جوانان امروز از تجربیات ما بهره برده و در کنار تحصیل، به این هنر علاقهمند شوند.
*توصیه به جوانان و ارتباط صنایع دستی با گردشگری
این هنرمند برجسته در توصیهای به جوانان علاقهمند گفت: جوانانی که میخواهند وارد دنیای سفالگری شوند، باید در رشتههای مرتبط با صنایع دستی و میراث فرهنگی تحصیلات دانشگاهی داشته باشند. لازم به ذکر است که کار در کارگاههای سنتی همراه با تحصیل، از بهترین راهها برای یادگیری بهشمار میرود.
خلیلیفر در پایان همچنین درباره ارتباط صنایعدستی با گردشگری اظهار کرد: صنایعدستی و گردشگری ارتباط نزدیکی دارند. گردشگری میتواند به رونق صنایعدستی کمک کند. متأسفانه در شرایط اقتصادی فعلی، مردم بیشتر به نیازهای روزمره خود میپردازند و خرید صنایعدستی برای بسیاری از افراد در اولویت نیست. با این حال، اگر شرایط اقتصادی بهبود یابد، صنایعدستی میتواند در عرصه گردشگری نقش مهمی ایفا کند.
سفال لالجین؛ هنری ریشهدار که با خلاقیت، آموزش و نگاهی جهانی، آیندهای روشن در پیش دارد
در خاتمه با نگاهی به روند و وضعیت هنر سفالگری در لالجین بهویژه در ویژند «خاکاب»، میتوان دریافت که این صنعت، در عین اینکه ریشه در تاریخ و فرهنگ عمیق ایران دارد، همزمان با چالشهای دنیای مدرن مواجه است.
در واقع، هنر سفالگری لالجین با قدمت هزارساله، اکنون در شرایطی قرار دارد که نیازمند تحول و انطباق با تغییرات جدید است. استاد ناصر خلیلیفر، بهعنوان یکی از فعالان برجسته این عرصه، نماد تلاش و پشتکار در این مسیر است.
یکی از ویژگیهای قابلتوجه در صحبتهای وی، تأکید بر تلفیق سنت و نوآوری است. این نکته حائز اهمیت است که در دنیای امروز، هنری همچون سفالگری برای حفظ جایگاه خود، باید بتواند با فناوری و روشهای نوین، بهویژه در زمینه بازاریابی و فروش ارتباط برقرار کند.
لالجین بهعنوان یک قطب سفالگری، نیازمند توجه بیشتر به مقوله صادرات و بازارهای جهانی است. اگرچه در داخل کشور این هنر شناخته شده، اما هنوز تا رسیدن به جایگاهی جهانی و بهرهبرداری بهینه از ظرفیتهای این صنعت راهی در پیش است.
در این راستا، بازاریابی مناسب و تبلیغات هدفمند نقش بسیار مهمی در شناساندن ویژندهایی مانند «خاکاب» در سطح جهانی دارد. فضای دیجیتال و رسانههای اجتماعی امروز فرصتی فراهم کردهاند تا این محصولات، بهراحتی به گوش مخاطبان جهانی برسند.
از سوی دیگر، چالشهای اقتصادی نظیر تورم و گرانی، فشار بسیاری بر هنرمندان و تولیدکنندگان، تحمیل کرده. توجه به هزینههای تولید و استفاده هوشمندانه از منابع موجود، میتواند به پایداری این صنعت کمک کند.
در نهایت، هنر سفالگری لالجین نیازمند مدیریتی مدرن و رویکردهایی نوین برای مواجهه با چالشهای اقتصادی و بازارهای جهانی است. اگر توجه بیشتری به بهبود فرآیندهای تولید، بازاریابی و شناساندن لالجین بهعنوان قطب سفالگری ایران و حتی جهان شود، میتوان امیدوار بود که این هنر اصیل ایرانی همچنان شکوفا باقی بماند و حتی گامهای بلندتری در عرصههای بینالمللی بردارد.
