کشاورزی از دیرباز به‌عنوان یکی از ارکان اساسی اقتصاد ایران شناخته شده و همواره سهم مهمی در تأمین معیشت و امنیت غذایی کشور داشته است. به دیگر سخن ایران بنا به موقعیت استراتژیک خوب در منطقه (خاورمیانه)، دارای ظرفیت بسیار زیاد برای انجام فعالیت‌های کشاورزی است؛ به‌طوری که با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده، ایران در میان هفت کشور برتر در زمینه تولید محصولات کشاورزی در جهان قرار دارد و در تولید میوه نیز در بین 10 کشور برتر دنیا بوده و به‌دلیل داشتن شرایط جوی گوناگون و تنوع توپوگرافی، میوه‌ها و محصولات کشاورزی فراوانی دارد. به‌واقع می‌توان انواع میوه‌های گرمسیری و سردسیری را در ایران به بهره‌برداری رساند.
از سوی دیگر در سال‌های اخیر با تحولات فناوری و ظهور مدل‌های کسب‌وکار دانش‌بنیان، مزیت‌های نسبی این بخش بیش‌ازپیش برجسته شده‌اند؛ چراکه با دارا بودن منابع طبیعی غنی، نیروی کار بومی و ارزان، اقلیم‌های متنوع و تجربیات تاریخی در حوزه کشاورزی، زمینه‌ای مناسب برای توسعه سرمایه‌گذاری در این بخش فراهم شده است، اما مشکل این بوده که در کشور ما بخش کشاورزی به‌دلیل ماهیت سنتی خود که متأثر از شرایط جوی است، یک بخش تولیدی با خطر بالا به‌شمار می‌آید؛ بااین‌حال سرمایه‌گذاری در این بخش به‌دلیل ارزآوری، حفظ امنیت غذایی و توسعه، از اهمیت زیادی برخوردار است.
با این‌ وجود آمارها نشان می‌دهند سرمایه‌گذاری در این بخش طی سال‌های گذشته کاهش داشته و سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی از یک روند ثابت تبعیت نمی‌کنند و نوسانات زیادی دارند.
با توجه به تأکید مسئولان امر درخصوص اولویت‌دار بودن موضوع سرمایه‌گذاری در این بخش، پیدا کردن راهکارهایی برای حل مشکل سرمایه‌گذاری که بخش کشاورزی از آن رنج می‌برد، ضروری به‌ نظر می‌رسد؛ بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع، بر آن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با محمدعلی‌ جعفری، دانش‌آموخته دکترای اقتصاد و استادیار مهندسی کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
این دانش‌آموخته دکترای اقتصاد کشاورزی ضمن تحلیل الزامات زیرساختی برای جذب سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و وضعیت آن در ایران، گفت: جذب سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی نیازمند بسترسازی زیرساختی مناسب است. با توجه به محدودیت‌های منابع تولید مانند آب و خاک، به‌ویژه در برخی استان‌های ایران همچون همدان، ضرورت توجه به زیرساخت‌های فیزیکی، فناورانه و نهادی، بیش‌ازپیش آشکار می‌شود.
محمدعلی جعفری با اشاره به لزوم فراهم بودن الزامات زیرساختی کلیدی همچون شبکه حمل‌ونقل جاده‌ای، راه‌آهن و فرودگاه، ابراز کرد: در راستای سرمایه‌گذاری و تسهیل در جذب سرمایه‌گذار، دسترسی به بازارهای داخلی و بین‌المللی از طریق جاده‌های مناسب و راه‌آهن برای صادرات محصولات کشاورزی، حیاتی است.
وی با تأکید بر اینکه این زیرساخت در برخی استان‌ها همچون همدان از دسترسی نسبی به بازارها برخوردار بوده اما ضعف در پروازهای فرودگاه‌ها ممکن است محدودیت ایجاد کند، خاطرنشان کرد: یکی از ظرفیت‌های ویژه در عرصه سرمایه‌گذاری با توجه به بحران آب در ایران، سرمایه‌گذاری در سیستم‌های آبیاری تحت فشار یا هوشمند جهت افزایش بهره‌وری آب است.
جعفری افزود: آنچه مسلم است اینکه امروز کمبود آب به چالش و مانعی در عرصه سرمایه‌گذاری بدل شده؛ بنابراین ورود به سرمایه‌گذاری‌های پایه در حوزه کشاورزی مثل پروژه‌های نوین آبیاری، لازم است.
این دانش‌آموخته دکترای اقتصاد کشاورزی با تأکید بر لزوم فراهم بودن زیرساخت‌های فناورانه و دانش‌بنیان در راستای جذب سرمایه‌گذار، ابراز کرد: استفاده از ابزار کشاورزی دقیق، بذرهای مقاوم و سیستم‌های مانیتورینگ منابع آب و خاک، ازجمله این زیرساخت‌ها است که در این زمینه رشد شرکت‌های دانش‌بنیان امیدوارکننده بوده، اما نیاز به گسترش بیشتر دارد.
وی یکی دیگر از الزامات سرمایه‌گذاری را دسترسی به اینترنت و خدمات دیجیتال دانست و اظهار کرد: پوشش اینترنت در بسیاری از مناطق روستایی وجود دارد، اما متأسفانه کیفیت خدمات ممکن است نابرابر باشد.
این استاد اقتصاد کشاورزی با اشاره به زیرساخت‌های نهادی و قانونی مورد نیاز، اذعان کرد: خدمات گمرکی و تسهیل تجارت، تسهیل فرآیندهای صادرات و واردات نهاده‌های کشاورزی، ازجمله این نیازها است.
جعفری با بیان اینکه متأسفانه امروز گمرکات ایران با چالش‌های کاغذبازی اداری مواجه هستند، عنوان کرد: تضمین سرمایه‌گذاری از طریق بیمه محصولات و اعطای تسهیلات کم‌بهره نیز از دیگر الزاماتی است که باید در مسیر جذب سرمایه‌گذاری مورد توجه قرار گیرد.
این کارشناس کشاورزی با تأکید بر محدودیت‌های منابع آبی و خاکی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی سرمایه‌گذاری بر زارعت دیم و آبی، اظهار کرد: وابستگی شدید بخش زراعت دیم به بارندگی‌های نامطمئن و فرسایش زیاد خاک، اُفت سطح سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش کیفیت خاک به‌دلیل کشت‌های سنتی و درنهایت مصرف زیاد سموم و کودهای شیمیایی، از دیگر موانع هستند.
جعفری با تأکید بر اینکه زیربخش‌های کشاورزی بیشترین ظرفیت جذب سرمایه‌گذاری امروز را دارند، عنوان کرد: با توجه به کمبود آب و حساسیت زیست‌محیطی، کشت‌های متراکم و دانش‌بنیان همچون کشت گلخانه‌ای و سیستم‌های کشت بدون خاک (هیدروپونیک و ایروپونیک)، بهترین گزینه هستند.
این استاد مرکز تحقیقات کشاورزی در استان همدان با بیان اینکه یکی دیگر از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی توجه به بخش دامداری است، ابراز کرد: توجه به بخش خدمات پشتیبان نیز یکی از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی است.
جعفری ورود به عرصه سرمایه‌گذاری در بخش صنایع فرآوری و بسته‌بندی را از دیگر ظرفیت‌های حائز اهمیت در جذب سرمایه‌گذار دانست و افزود: این مهم علاوه‌بر جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی، منجر به ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر خواهد شد.
وی با تأکید بر اینکه امروز بخش خدمات کشاورزی حلقه مفقوده جذب سرمایه در راستای حمایت از تولید است، خاطرنشان کرد: در این زمینه ورود به زنجیره تأمین و بازرگانی نیازها همچون ایجاد مراکز توزیع نهاده‌های کشاورزی مانند بذر، کود، سموم استاندارد، سرمایه‌گذاری در حوزه توسعه پلتفرم‌های دیجیتال برای خریدوفروش محصولات و مشاوره فنی و آموزشی، ازجمله این ظرفیت‌ها است.
این استادیار مهندسی کشاورزی با اشاره به راهکارهای کلیدی برای تغییر نگرش کشاورزان سنتی در مسیر پذیرش سرمایه‌گذاری در عرصه فناوری‌های نوین، اظهار کرد: الگوسازی موفق یعنی حمایت از کشاورزان پیشرو برای نمایش نتایج ملموس (برای مثال یک گلخانه نمونه با بازدهی بالا)، تشویق مالی یا اعطای یارانه به کشاورزانی که به روش‌های نوین مهاجرت می‌کنند و درنهایت استفاده از مروجین کشاورزی محلی برای انتقال دانش به روش غیر مستقیم، ازجمله این راهکارها است.
مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، رویکرد بسیاری از کشور‌ها در دنیا افزایش سرمایه در بخش کشاورزی است و به‌جای اینکه از منابع آب و خاک و نیروی کار بیشتری استفاده کنند، از طریق سرمایه، بهره‌وری آب و خاک و نیروی کار را افزایش می‌دهند.
مهم‌ترین رویکرد در دنیا افزایش سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی است که می‌تواند کمبود منابع آب و خاک را نیز تا حد بسیار زیادی جبران کند.
در ایران به بخش کشاورزی توجه زیادی شده است، به‌طوری که حدود 18 درصد شاغلین در این بخش هستند و حدود 10 درصد تولید ناخالص داخلی در بخش کشاورزی بوده؛ بنابراین در ایران به بخش کشاورزی به‌دلیل ارزآوری و امنیت غذایی، توجه ویژه‌ای شده است.
بنابراین باید سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی هدفمند، دقیق و با برنامه باشد تا اتلاف منابع سرمایه نیز صورت نگیرد.
حال آنکه درحال حاضر سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی بسیار کم است که میانگین آن حدود چهار الی پنج درصد کل سرمایه‌گذاری انجام‌شده در کشور است؛ بنابراین با چهار الی پنج درصد سرمایه‌گذاری سالانه نمی‌توانیم مشکلاتی ازجمله خشک‌سالی، تخریب منابع پایه و غیره را برطرف کنیم.
بر اساس نظرات کارشناسی حداقل باید 20 درصد سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی انجام شود تا مشکلات موجود این بخش از بین بروند که توسعه مد نظر محقق شود.

طاهره ترابی مهوش