رئیس مرکز تحقیقات مبارزه با گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی از افزایش چشمگیر آلودگی فلزات سنگین در گرد و غبار تالاب بین‌المللی گاوخونی خبر داد و گفت: مطابق با آخرین پایش‌ها، شاخص بار آلودگی (PLI) یا درجه سمیت گرد و غبار این منطقه 60 درصد افزایش یافته است.
احمد جلالیان افزود: مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهند غلظت فلزات سنگینی مانند کادمیوم در گرد و غبار تالاب گاوخونی سه برابر شده و غلظت فلزات روی و سرب افزایش قابل توجهی داشته است.
وی افزود: شاخص بار آلودگی (PLI) که معیاری برای سنجش درجه سمیت گرد و غبار محسوب می‌شود، نسبت به پایش‌های پیشین حدود 60 درصد افزایش یافته و از عدد 2.5 در دومین مرحله پایش‌ها به عدد چهار در مرحله سوم و آخرین پایش‌ها در سال 1400 رسیده است.
رئیس مرکز تحقیقات بیابان‌زدایی و مبارزه با گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه تالاب بین‌المللی گاوخونی در سه مرحله توسط محققان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان مورد پایش قرار گرفته، گفت: مرحله نخست از سال 1392 تا 1394 در قالب یک پروژه دکتری، مرحله دوم از 1394 تا 1396 در قالب قرارداد با اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان و مرحله سوم از 1397 تا 1400 بر اساس قرارداد جدید با همین اداره کل اجرا شده است.
به گفته جلالیان، نتایج پایش سوم نسبت به پایش دوم حاکی از پنج برابر شدن نرخ فرونشست گرد و غبار است.
وی تصریح کرد: در پایش دوم، نرخ فرونشست، 46 تن در کیلومترمربع در سال بوده اما این عدد در پایش سوم به 224 تن در کیلومترمربع در سال افزایش یافته است.
رئیس مرکز تحقیقات بیابان‌زدایی و مبارزه با گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی افزود: ذرات گرد و غبار ریزتر و درصد رُس آن‌ها افزایش یافته است که این تغییرات تهدیدی جدی برای سلامت زیست‌محیطی و عمومی مردم منطقه به شمار می‌رود.
جلالیان با اشاره به اینکه تالاب گاوخونی در حال حاضر تقریباً به‌طور کامل خشک شده است، هشدار داد: اگر حق‌آبه زیست‌محیطی تالاب تأمین نشود، در آینده‌ای نزدیک، چشمه‌های تولید ریزگردهای سمی در شرق و مَصَب تالاب فعال خواهند شد و نه‌تنها استان اصفهان، بلکه استان‌های مجاور و حتی تهران نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.
وی با بیان اینکه تالاب گاوخونی با وسعتی بالغ بر 47 هزار هکتار، اکنون خود به یکی از منابع اصلی تولید گرد و غبار در منطقه تبدیل شده، اظهار کرد: بخش‌های غربی تالاب با تپه‌های شنی و بافت سبک، بخش‌های میانی با سِله‌های نمکی چندوجهی که در مقابل عوامل فرسایش بادی مقاومت می‌کنند و بخش‌های شرقی و مصب تالاب با بافت ریزدانه و رس فراوان تشکیل شده‌اند که این شرایط تنوعی از منابع بالقوه گرد و غبار آلوده را در منطقه‌ایجاد کرده‌اند.
این مسئول با اشاره به روند افزایش گرد و غبار در کلان‌شهر اصفهان گفت: از سال 1387 هم‌زمان با آغاز دوره‌های خشک‌سالی پی‌درپی، فراوانی وقوع پدیده گرد و غبار افزایش یافته است.
به گفته جلالیان پیش‌تر اصفهان هر 10 روز یک بار شاهد پدیده گرد و غبار بود ولی اکنون هر هفته شاهد چند پدیده گرد و غبار است.
وی تصریح کرد: در 6 ماه نخست سال گذشته، تقریباً به‌طور هفتگی چندین پدیده گرد و غبار ثبت شده و شاخص کیفیت هوا در برخی روزها به عدد 500 و خطرناک رسیده است.
رئیس مرکز تحقیقات بیابان‌زدایی و مبارزه با گرد و غبار دانشگاه آزاد اسلامی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد منشأ اصلی گرد و غبار در کلان‌شهر اصفهان، منطقه شرق، شمال شرق اصفهان، تالاب بین‌المللی گاوخونی و بستر خشک شده رودخانه زاینده رود است.
جلالیان تأکید کرد: برای کنترل و کاهش گرد و غبار، سریع‌ترین و مهم‌ترین اقدام، تامین جریان دائمی و پایدار آب با دبی حداقل 10 تا 15 مترمکعب در ثانیه به سمت تالاب گاوخونی است.
آخرین بار آذر سال 1402 بود که آب از سد «رودَشتِین» به سمت تالاب بین‌المللی گاوخونی به‌منظور تأمین حقابه زیست محیطی آن جاری شد و با پیگیری‌ اداره کل حفاظت محیط زیست و مجموعه مدیریت استان اصفهان برای رسیدن آب به تالاب، سد زاینده‌رود به مدت چند روز باز شد.
استمرار جریان رودخانه به‌منظور تأمین بخشی از حقابه زیست‌محیطی تالاب گاوخونی به مدت 17 روز در آذر پارسال موجب شد تا حدود 10 میلیون مترمکعب آب به این تالاب برسد.
تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان یکی از بزرگترین و مهم‌ترین تالاب‌های ایران محسوب می‌شود و حقابه آن در سال و در شرایط معمول بارش‌ها، 176 میلیون متر مکعب است.
این تالاب پیش از آغاز خشک‌سالی‌های اخیر، علاوه بر ایجاد فضای فرحبخش در شرق اصفهان، مأمن پرندگان مهاجر و جانوران آبی و منبع درآمد و آسایش ساکنان این منطقه بود اما به‌دلیل کمبود منابع آبی و نرسیدن آب زاینده‌رود به آن در معرض خشکی قرار گرفت.
به گفته کارشناسان، ادامه این روند می‌تواند تالاب بین‌المللی گاوخونی را به کانون تولید گرد و غبار تبدیل کند و تا شعاع 500 کیلومتری خود را تحت تأثیر قرار دهد بنابراین تأمین حقابه آن ضروریست.