استاد و صاحبنظرحوزه کشاورزی و گیاهان دارویی؛
ضرورت تولید محصولات با کیفیت بالا و استاندارد
مستلزم برنامهریزی، تشکیل اتحادیههای تخصصی و تأمین بذرهای اصلاحشده
استاد و صاحب نظرحوزه کشاورزی و گیاهان دارویی گفت: برای بهرهبرداری از ظرفیت اقتصادی گیاهان دارویی، باید به تولید محصولات با کیفیت و استاندارد توجه کرد. تحقق این هدف نیازمند برنامهریزی، تشکیل اتحادیههای تخصصی و تأمین بذرهای اصلاحشده و استاندارد است. استفاده از بذرهای نامرغوب با قوه نامیه پایین یا ناخالص، میتواند باعث کاهش عملکرد تولیدکنندگان و ایجاد خسارتهای جدی شود.
همدان، استانی با پیشینهای کهن و جایگاهی ویژه در جغرافیای ایران، بهدلیل تنوع اقلیمی و خاک حاصلخیز خود، بهعنوان یکی از قطبهای بالقوه کشت گیاهان دارویی در کشور شناخته میشود. این استان که از دیرباز به نامهای «هگمتانه» و «همدان» در متون تاریخی ذکر شده، امروز علاوه بر جایگاه فرهنگی و تاریخی، ظرفیتهای گستردهای در حوزه کشاورزی نوین و صنایع وابسته دارد.
بر اساس گزارشها، شرایط آبوهوایی همدان، شامل زمستانهای سرد، تابستانهای معتدل و بارندگیهای نسبتاً مناسب، بستری ایدهآل برای رویش گونههای مختلف گیاهان دارویی فراهم کرده. کارشناسان حوزه کشاورزی میگویند؛ خاک غنی، ارتفاع از سطح دریا و دسترسی به منابع آبی، همدان را به یکی از مستعدترین مناطق برای توسعه کشت گیاهان دارویی تبدیل کرده است.
در سالهای اخیر، سیاستهای کلان کشاورزی و تأکید بر اقتصاد مقاومتی باعث توجه ویژه به گیاهان دارویی شده است. این محصولات بهدلیل ارزش افزوده بالا، نیاز کم به آب و کاربرد گسترده در صنایع دارویی، غذایی و آرایشی، بهعنوان یکی از محورهای توسعه پایدار در همدان مطرح شدهاند.
طبق اعلام مسئولان جهاد کشاورزی استان، برنامهریزیها برای افزایش سطح زیرکشت گیاهانی مانند گلمحمدی، نعناع، آویشن و کاسنی در دستور کار قرار دارد. همچنین اجرای طرحهای آموزشی برای کشاورزان، حمایت از زنجیره تأمین و ایجاد صنایع فرآوری ازجمله اقداماتی است که میتواند آیندهای روشن برای این حوزه رقم بزند. با توجه به رشد بازار جهانی گیاهان دارویی و افزایش تقاضا برای محصولات ارگانیک، کارشناسان معتقدند همدان میتواند با سرمایهگذاری هدفمند و ایجاد ویژندهای معتبر، جایگاه خود را بهعنوان «پایتخت گیاهان دارویی غرب کشور» تثبیت کند.
با توجه به اهمیت موضوع با رئیس هیئتمدیره شرکت «آریا تاک همدان» که با مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی همکاری میکنند و در حوزه تولیدات کشاورزی فعال هستند، به گفتوگو پرداختیم که در ادامه میخوانید؛
دکتر قاسم اسدیان در مصاحبه با خبرنگار سپهرغرب به تنوع ترکیبات موجود در اندامهای مختلف گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: این اندامها میتوانند شامل ریشه، ساقه، برگ، گل، میوه، صمغ یا ترکیباتی از این بخشها باشند. معمولاً تعداد این ترکیبات بین 600 تا 650 نوع متغیر است.
وی با اشاره به تأثیر شرایط محیطی بر میزان مواد مؤثره گیاهان دارویی اظهار کرد: مقدار ترکیبات در اندامهای گیاه بسته به شرایط محیطی تغییر پیدا میکند. برای نمونه، گیاه بومادران در ارتفاع کمتر از 100 متر نسبت به سطح دریا، تا ارتفاع تقریبی یک متر و 10 سانت رشد میکند، اما اگر در ارتفاعات استان همدان باشد، بلندای آن به حدود 30 تا 35 سانت و در باغهای همدان به 50 تا 60 سانت میرسد.
این فعال حوزه کشاورزی به نقش شرایط محیطی در تفاوتهای رشد و ترکیبات گیاهان اشاره کرد و گفت: عواملی نظیر ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت آن، سرما و گرما، شرایط آب و هوایی، نحوه آبرسانی، آبیاری و نوع خاک ازجمله موارد تأثیرگذار هستند.
اسدیان افزود: هر چه تنشهای محیطی مانند کمآبی، تابش زیاد آفتاب و وجود مواد غذایی خاص در خاک افزایش یابد، گیاه مقاومت بیشتری برای رشد از خود نشان داده و در نتیجه مواد مؤثر آن نیز متفاوت میشود.
وی در پاسخ به پرسشی درباره مزیت استان همدان برای رشد گیاهان دارویی، به کوهستانی بودن اغلب مناطق استان اشاره کرد و گفت: 9 دشت داریم که عمدتاً برای کشت محصولات زراعی اختصاص یافتهاند، داخل درهها و روی دامنهها نیز بخاطر میزان آب موجود در آنها به باغها اختصاص داده شده است. تمامی دامنهها و ارتفاعات مختص مراتع هستند. قسمتی هم جنگل طبیعی در گاماسیاب اطراف نهاوند داریم.
این استاد بازنشسته با اشاره به وجود 900 هزار هکتار طبیعت در استان همدان توضیح داد: طبیعت محلی است که علاوه بر تأمین علوفه دام، محل رویش گیاهان دارویی نیز هست.
اسدیان به تشریح تفاوتهای جغرافیایی استان پرداخت و گفت: پستترین قسمت استان، رودخانهای است که از گاماسیاب خارج میشود و بهطور متوسط هزار و 146متر ارتفاع دارد و بالاترین نقطه نیز به ارتفاع سه هزار و 800 متر میرسد. در این مناطق میزان بارش سالانه استان بهطور متوسط 310 میلیمتر و دمای روز در برخی اوقات تا 40 درجه سانتیگراد افزایش مییابد.
وی افزود: در گذشته بهطور متوسط 150 روزِ سال یخبندان داشتیم، اما هماکنون این عدد به حدود 60 روز با دمای زیر صفر کاهش یافته است. بسیاری از گیاهان تحمل رشد در چنین شرایطی را ندارند و همین تنشهای آب و هوایی موجب شده ترکیبات خاصی در برخی گیاهان تولید شود.
وی با اشاره به وجود هشت هزار گونه گیاهی در کشور بیان کرد: شرایط آبی، اقلیمی، خاک، ارتفاع از سطح دریا، جهت شیب و توپوگرافی زمین سبب ایجاد سایتهای بومشناختی شده، بهطوری که در استان همدان هزار و 658 گونه گیاهی شناسایی شده که بیش از 315 گونه از آنها گیاه دارویی هستند. ممکن است حدود 20 گونه از سایر مناطق یا کشورهای دیگر وارد شده باشد، اما بیشتر این گونهها بهطور طبیعی در استان رویش دارند.
این فعال حوزه کشاورزی یادآور شد: این شرایط باعث میشود مناطق همدان تنوع بالایی در ارتفاع و جهت شیب داشته باشد که این امر، مانع توسعه و گسترش آفات و بیماریهای گیاهی، تخریب خاک و پایداری برخی بیماریها در زمین طی سالهای متمادی میشود.
اسدیان ساماندهی محصولات را مشروط به ساماندهی شرایط دانست و تصریح کرد: اگر تجهیزات و سرمایهگذاری لازم در مناطق مختلف وجود داشته باشد، امکان ایجاد یک چرخه کامل تولید از مرحله کاشت و داشت تا برداشت، بستهبندی، عصارهگیری و حتی عرقگیری وجود خواهد داشت. همچنین سایر ترکیبات مانند عطر، طعم و اسانس طبیعی به دست مصرفکنندگان یا کارخانههایی که از این مواد در کارگاههای مختلف استفاده میکنند، خواهد رسید.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه میزان بهرهبرداری اقتصادی از این ظرفیتها تا چه اندازه است؟ گفت: مسئله بسیار مهم در بهرهوری این است که کار درست را به شکل صحیح انجام دهیم و بیشترین استفاده را از کمترین امکانات داشته باشیم. باید بررسی کنیم، چه عواملی موجب افزایش بهرهوری، بهبود عملکرد، رشد تولید و افزایش ارزش افزوده میشود.
وی با اشاره به نقش بازار خرید در موفقیت مارکتینگ افزود: تولیدکننده پیش از تولید محصول، باید بازار هدف خود را مشخص کند؛ موضوعی که در کشور جدی گرفته نمیشود. اگر بازار هدف، مصرف داخلی است، لازم است استانداردها، آزمایشگاه، کیفیت، سلامت محصول و فرآیند پاکسازی بهدرستی رعایت شود، اما متأسفانه این موارد دیده نمیشود و محصولات بدون توجه کافی به این نکات به دست مصرفکننده میرسد.
رئیس هیئتمدیره شرکت آریا تاک همدان افزود: اگر هدف بازار خارج از کشور است و قرار بر صادرات محصول باشد، چون استانداردهای اولیه هر کشوری متفاوت است، باید استانداردها و شاخصهای مورد تأیید هر کشور مقصد رعایت شود.
اسدیان با تأکید بر ضرورت سازماندهی تولید محصولات کشاورزی اظهار کرد: اگر این سازماندهی صورت بگیرد، بهتبع آن محصولات نیز سامان خواهند یافت و تجهیزات متناسب با نیاز هر منطقه مستقر خواهد شد.
وی افزود: سرمایهگذاران میتوانند وارد این حوزه شده و با فراهم کردن زیرساختهای لازم، چرخه کامل تولید را از کاشت، داشت و برداشت تا بستهبندی، عصارهگیری و حتی عرقگیری فراهم کرده و محصول نهایی را به مصرفکنندگان یا کارخانههای تولید عطر، طعم و اسانس طبیعی ارائه دهند.
این محقق حوزه کشاورزی نخستین موضوع اساسی در تولید را تعیین بازار هدف دانست و تأکید کرد: تولیدکننده پیش از آغاز تولید باید مشخص کند بازار هدف کجاست؛ آیا محصول برای مصرف داخلی تولید میشود یا صادرات؟ اگر برای صادرات باشد، رعایت استانداردهای مورد نظر هر کشور ضروری است چراکه این معیارها در هر کشور متفاوت است و تولید باید بر اساس نیاز بازار مقصد سامان یابد.
اسدیان با اشاره به تولید گسترده برخی محصولات در استان همدان گفت: بیش از 60 تا 70 درصد گشنیز و رازیانه کشور، در شهرستانهای نهاوند و رزن تولید و 85 تا 90 درصد آن به کشورهای دیگر صادر میشود؛ بنابراین باید با مکانیزه کردن کشت و کار، هزینه تولید را کاهش داده و با رعایت استانداردهای لازم، محصول را به قیمت مطلوب به بازارهای خارجی رساند تا سود کافی نصیب کشاورزان شود.
وی ادامه داد: مسئله بعدی، شناخت خریدار و نیاز بازار است. برای هر محصول باید بدانیم چه کسی خریدار آن است، قیمت و هزینههای استاندارد تولید چقدر است و سپس تصمیمگیری کنیم.
رئیس هیئتمدیره شرکت آریا تاک همدان در بخش دیگری از سخنان خود بر نقش اتحادیهها و تعاونیهای کشاورزی اشاره کرد و گفت: اتحادیهها با گردهم آوردن اعضا و برگزاری جلسات مشترک، وضعیت بازار استان، کشور و حتی جهان را بررسی میکنند. بهعنوان نمونه، خاک شیر استان همدان و فارس تفاوتهای قابل توجهی دارند؛ خاک شیر فارس درشتتر بوده و در هنگام خشکشدن ریزش پیدا نمیکند، در حالی که خاک شیر همدان ریزتر است و با ضربه خرد میشود. این تفاوتها باید در برنامهریزیها مد نظر قرار گیرد.
اسدیان افزود: کار فردی در این حوزه کافی نیست. اتحادیهها و تعاونیها با تفکر جمعی و مدیریت مشترک میتوانند در بخش فنی، اقتصادی، تولیدی و صنعتی برنامه مطلوبی ارائه کنند. آنها مشکلات و مزایا را به همه اعضا اطلاع میدهند و در نهایت به خرد جمعی میرسند.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به کاهش بارندگیها و نزدیکشدن استان همدان به خشکسالی، میتوان با مدیریت صحیح و برنامهریزی جمعی، الگوی کشت را تغییر داد و محصولاتی متناسب با شرایط جدید جایگزین کرد. مهمترین اصل در این مسیر، توجه به بازاریابی و تعیین بازار هدف است تا تولید، اقتصادی و پایدار بماند.
وی با اشاره به ویژگیهای منحصر بهفرد اقلیمی و بومشناختی استان همدان اظهار کرد: شیب زمین، گوناگونی سنگ بستر و نوع خاک در نقاط مختلف استان، شرایط متنوعی را ایجاد کرده، حتی میزان ریزش نزولات آسمانی ارتباط مستقیمی با ارتفاع از سطح دریا دارد؛ بهگونهای که بارشها در بخشهای جنوبی استان بالغ بر 400 میلیمتر و در بخشهای شرقی کمتر از 260 تا 270 میلیمتر است. این تفاوتها باعث شکلگیری یک منطقه بومشناختی ویژه در استان همدان شده که در آن نقاط خاصی به نام «نیچ» یا «کنج بومشناسی» وجود دارد و شرایطی را برای رشد گونههای خاص گیاهی فراهم کرده است.
این فعال حوزه کشاورزی با بیان اینکه برخی گیاهان تنها بومی استان همدان هستند و تحت تأثیر این تفاوتهای بومشناختی رشد میکنند اظهار کرد: پستی و بلندیهای زمین، شیب و جهت آن، نوع خاک و ریزش باران، همه در شکلگیری یک زیستبوم مؤثرند. زیستبوم به سادهترین تعریف شامل موجودات زنده بههمراه محیط اطراف آنهاست که گیاهان متنوعی در آن رشد میکنند، همین تنوع باعث میشود کیفیت گیاهان در نقاط مختلف متفاوت باشد. برای مثال، وقتی عنوان میشود که گیاهانی مانند چای کوهی و توکلیجه که در همدان رشد میکنند از کیفیت خاصی برخوردارند، این تفاوت به شرایط اقلیمی آن منطقه بازمیگردد.
اسدیان افزود: استان همدان از نظر شرایط بومشناختی و آبوهوایی بسیار مطلوب است و پیشینه شناخت و استفاده از گیاهان دارویی در این استان به هزاران سال قبل بازمیگردد. مردم بهصورت سنتی گیاهان را میشناختند، از خواص دارویی آنها آگاه بودند و میدانستند کدام قسمت گیاه برای چه درمانی استفاده میشود. هرچند نسل جدید کمتر با گیاهان آشناست، اما نسلهای قدیمیتر تبحر بالایی در شناسایی گیاهان، استخراج روغنها، تهیه عرقیات، خشککردن گیاهان و استفاده از آنها در درمان، خوراک و حتی تزئینات دارند. این دانش سنتی باعث شده کیفیت محصولاتی مانند گلاب یا دیگر عرقیات گیاهی در برخی مناطق بهطور محسوسی بهتر باشد.
وی درباره گیاهان دارویی بومی همدان گفت: زعفران یکی از مهمترین گیاهانی است که در استان کشت میشود. سطح زیر کشت زعفران در همدان بین 250 تا 300 هکتار بوده و کیفیت آن از نظر رنگ و عطر بسیار عالی است. زعفران با شرایط کمآبی سازگار بوده و میتواند نقش مهمی در اراضی کمبازده ایفا کند. این گیاه حتی با یک تا پنج بار آبیاری در سال نیز بهخوبی رشد میکند.
این پژوهشگر حوزه کشاورزی تصریح کرد: علاوه بر زعفران، گیاهان دیگری مانند نعناع فلفلی که برای کشت نیاز به آب بیشتری دارد نیز در استان کشت و از آن عرق نعناع تولید میشود. آویشن از دیگر گیاهان شاخص است که انواع مختلفی دارد و در سطح وسیعی کشت و از برگ آن استفاده میشود. همچنین انواع گل محمدی برای تولید گلاب، گل گاوزبان که در ماههای ابتدایی سال مخصوصاً اردیبهشت گل میدهد، بادرنجبویه و بومادران نیز در همدان کشت میشوند. در کنار اینها، گونههای محلی دیگری مثل توکلیجه یا به زبان محلی «گلکفته» نیز وجود دارد که بخشی از هویت گیاهی استان همدان را تشکیل میدهند.
اسدیان تأکید کرد: این ظرفیتهای غنی گیاهی همدان، نتیجه ترکیب عوامل طبیعی و دانش بومی است که از گذشته تاکنون منتقل شده و همچنان میتواند در توسعه کشت گیاهان دارویی، صنایع تبدیلی و بهرهبرداری اقتصادی و دارویی نقش کلیدی ایفا کند.
وی با تأکید بر اهمیت بازاریابی و مدیریت بازار برای محصولات گیاهان دارویی گفت: اگر صرفاً به تولید گیاهان دارویی بپردازیم اما قادر به عرضه مطلوب و مناسب این محصولات در بازار نباشیم، با مشکل انباشت و مازاد محصول مواجه خواهیم شد. حداکثر مدت زمان نگهداری گیاهان دارویی حتی در بهترین شرایط، 24 ماه است اما معمولاً پیشنهاد میشود این محصولات بیش از یک سال انبار نشوند، زیرا نگهداری طولانیمدت موجب کاهش کیفیت، از بین رفتن مواد مؤثره، تغییر رنگ و عطر و حتی فساد محصول خواهد شد.
وی افزود: بازار باید بهگونهای باشد که بلافاصله بعد از تولید، محصول به دست مصرفکننده برسد؛ به شکلی که آفتزده یا بیمار نشود. متأسفانه در استان همدان زنجیره ارزش گیاهان دارویی از تولید تا فرآوری و بازار کامل نشده. اکنون تنها در برخی محصولات مانند رازیانه و گشنیز بهصورت محلی اقداماتی انجام شده، اما تولید انبوه و سازمانیافته این محصولات هنوز تحقق نیافته است.
این محقق حوزه کشاورزی با اشاره به ضعف در سازماندهی این حوزه گفت: در سازمان جهاد کشاورزی واحدی برای گیاهان دارویی وجود دارد و در مرکز تحقیقات نیز بخشی به این موضوع پرداخته، اما منظور من سازماندهی جدیتر است. تولیدکنندگان باید با کمک دولت تعاونیها و اتحادیههایی تشکیل دهند، روی چند محصول با ارزش اقتصادی بالا متمرکز شوند و حتی به مرحله استخراج مواد مؤثره برسند. خامفروشی سود چندانی ندارد؛ سود اصلی در فرآوری و استحصال مواد مؤثره است.
اسدیان ادامه داد: برای نمونه، از صمغ کتیرای تولیدی در جهان بیش از 12 هزار نوع ترکیب، استخراج میشود، اما در ایران به اندازه انگشتان یک دست هم استخراج نمیکنیم. اگر صنعت، فناوری و دستگاههای نوین به حوزه فرآوری گیاهان دارویی ورود پیدا کند، امکان تولید با کیفیت بالاتر و حضور مؤثر در بازارهای جهانی فراهم خواهد شد؛ اما در صورت تداوم روشهای سنتی، همچنان در همان سطح ابتدایی باقی خواهیم ماند.
وی در تشریح مهمترین چالشهای کشاورزان و بهرهبرداران در استان همدان تأکید کرد: نخستین مسئله بازار خرید است. دولت باید حمایت کند و ما باید به سمت توسعه کشت گیاهان دارویی حرکت کنیم. این محصولات هزینه تولید کمتر و قیمت بالایی در بازار دارند و عملکرد بالاتری ارائه میدهند. برای نمونه در چین بیش از 100 میلیون نفر در زمینه گیاهان دارویی فعالیت میکنند و در هند نیز همین روند برقرار است. چرا در کشور ما این اتفاق نمیافتد؟ این موضوع به برنامهریزی و حمایت دولت وابسته است.
وی با اشاره به اهمیت تسهیلات بانکی برای کشاورزان تصریح کرد: وامها باید بهگونهای پرداخت شود که کشاورزان بدون دغدغه بتوانند از آنها بهرهمند شوند. در حال حاضر، کشاورزان برای دریافت وام با مشکلات زیادی مانند ضمانتهای سنگین و نامهنگاریهای اداری و بانکی روبهرو هستند. بیش از 78 درصد تولیدکنندگان کشور کمتر از یک هکتار زمین دارند و بسیاری از آنها حتی سند رسمی برای زمین خود ندارند؛ بنابراین، دولت باید با جدیت زمینه تأمین و پرداخت تسهیلات مناسب را فراهم کند.
این کارشناس حوزه گیاهان دارویی خاطرنشان کرد: سازماندهی تولیدکنندگان باید با محوریت دولت اما با مدیریت خود کشاورزان انجام شود. اگر این سازماندهی اتفاق نیفتد، اقدامات تنها در حد شعار باقی خواهد ماند. باید مجموعههایی در روستاها راهاندازی شود تا افراد را ساماندهی کرده و مناطق مناسب برای کشت هر محصول مشخص شود. نمونه موفق این موضوع را میتوان در قمصر کاشان دید که با تولید گلاب، در سطح جهان و کشور شناخته شده است. این مدل میتواند در حوزه گیاهان دارویی همدان نیز پیادهسازی شود و به توسعه اقتصادی، گردشگری و ایجاد درآمد پایدار منجر شود.
اسدیان اظهار کرد: در استان همدان از میان 315 گونه گیاهی که شناساییشده، تنها حدود 25 تا 30 گونه بهصورت گسترده کشت میشوند. گونههایی همچون مریمگلی و زنیان ازجمله گیاهانی هستند که به شکل زراعی تولید میشوند، اما بخش عمده گیاهان دارویی استان بهصورت طبیعی از مراتع و رویشگاههای بومی برداشت میشوند.
وی افزود: گونههایی مانند خارشتر، انواع پونهها و گزنهها در طبیعت رشد میکنند و نیازی به کشت ندارند. بخشی از گیاهان نیز تنها اندامهای خاصشان مورد استفاده قرار میگیرد؛ مانند برگ، پوست و حتی میوه گردو که در صنایع مختلف بهکار میرود. همچنین، در میان گیاهان مرتعی، گونههای متنوعی از خانواده گونها شناسایی شده است؛ بهطوری که از میان سههزار گونه گون شناختهشده در جهان، 84 گونه در ایران وجود دارد و در استان همدان نیز انواعی چون گون سفید (پنبهای) و گون زرد رویش دارند که صمغ آنها بهصورت صنعتی برداشت و با قیمتهای بالا عرضه میشود.
وی تصریح کرد: برخی گیاهان خاردار مانند گونها، مقاومت بالایی در برابر شرایط سخت آبوهوایی دارند. علاوه بر این، گیاهانی مانند چوبک نیز در نقاط مختلف استان یافت میشوند. در کنار گیاهان دارویی ارزشمند، گونههای سمی همچون سیاهبنگ، فرفیونها و شیرسگها نیز در منطقه وجود دارند که هرچند در مقادیر کم برداشت میشوند، اما دارای خواص دارویی هستند. حتی برخی از این گیاهان در حاشیه جادهها یا مناطق رهاشده رشد کرده و باید به دقت شناسایی شوند.
کارشناس منابع طبیعی و گیاهان دارویی با اشاره به اهمیت گیاهان کشتشده افزود: در استان همدان حدود 30 گونه بهصورت تجاری کشت میشوند. این انتخاب بهدلیل ارزش اقتصادی بالای آنهاست. برای مثال، گیاهانی نظیر اسطوخودوس، رزماری و آلوئهورا هرچند بومی ایران نیستند، اما بهخوبی در این استان رشد کرده و بهصورت گسترده کشت و برداشت میشوند. همچنین، گیاهانی مثل ورون یا بهلیمو که منشأ اروپایی دارند، در همدان پرورش یافته و بستهبندی میشوند. خاکشیر و برخی گونههای دیگر نیز بهصورت طبیعی در استان یافت میشوند و مصرف بالایی دارند.
اسدیان تأکید کرد: اگر بخواهیم از ظرفیت اقتصادی گیاهان دارویی استفاده کنیم، باید به تولید محصولاتی با کیفیت بالا و استاندارد توجه شود. تحقق این هدف مستلزم برنامهریزی دقیق، تشکیل اتحادیههای تخصصی و استفاده از بذرهای اصلاحشده و استاندارد است. بذرهای نامرغوب که از نظر قوه نامیه ضعیف هستند یا دارای ناخالصیاند، ممکن است موجب کاهش بهرهوری و خسارت جدی به تولیدکنندگان شوند.
وی ادامه داد: در فرآیند کشت گیاهان دارویی نباید از سموم و کودهای شیمیایی استفاده شود، چراکه این محصولات علاوه بر مصرف داخلی، به بازارهای خارجی نیز صادر میشوند و در آنجا تحت آزمایشهای دقیق قرار میگیرند. وی افزود: وجود هرگونه بقایای شیمیایی در محصول، باعث رد شدن آن در بازارهای جهانی خواهد شد.
وی با اشاره به ضرورت سازماندهی در تولید افزود: سازمان جهاد کشاورزی باید در این زمینه برنامهریزی دقیقی انجام دهد و اتحادیههای کشاورزی نیز باید فعال شوند تا روند تولید و برداشت سامان یابد. مهمترین بخش، جمعآوری بذرها و نهالهای سالم و تأییدشده است. حتی در گیاهانی مانند زعفران که از غده برای کشت استفاده میشود، باید دقت کرد تا غدههای آلوده به آفات و بیماری از سایر استانها منتقل نشود. این بذرها و غدهها باید در مراکز معتبر بررسی شده و گواهی سلامت دریافت کنند تا کشاورزان بتوانند با اطمینان از کیفیت، نسبت به کشت و تولید اقدام کنند.
این کارشناس منابع طبیعی با تأکید بر ضرورت ایجاد انگیزه در بخش تولید اظهار کرد: باید نقاط عطف و خاصی را شناسایی کنیم تا در هر استان و منطقه بازگشت سرمایه مطلوب حاصل شود. این امر تنها به محصولات گیاهان دارویی محدود نیست؛ بلکه باید جشنوارههای برداشت محصولات مختلف مانند زعفران برگزار شود، مقالات تخصصی ارائه گردد و کشاورزان موفق تجربیات خود را به اشتراک بگذارند تا همگان از رازهای موفقیت آگاه شوند.
اسدیان افزود: این رویکرد باعث شکلگیری صنایع وابسته خواهد شد و تولیدکنندگان نیز آگاه میشوند که چه محصولی و با چه کیفیتی مورد نیاز بازار است. برای تحقق این هدف باید شور و انگیزهای در بخش تولید ایجاد کرد و مهمترین عامل در این زمینه، تأمین نیازهای مالی و ارائه تسهیلات مناسب به تولیدکنندگان است. اگر این شرایط فراهم شود، افراد بیشتری وارد عرصه تولید شده و مسیر درست را انتخاب میکنند و به موفقیت میرسند؛ در غیر این صورت بازار به دست واسطههایی میافتد که تنها بهدنبال سود هستند و کشاورز از تولید خود بهرهای نمیبرد و دچار مشکلات متعدد میشود.
وی تأکید کرد: دولت بهعنوان متولی و کشاورزان بهعنوان مجریان اصلی باید همزمان وارد عرصه شوند تا روند تولید گیاهان دارویی به شکل پایدار استمرار پیدا کند.
این محقق حوزه کشاورزی در ادامه به ظرفیتهای استان برای توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری پرداخت و گفت: صنایع تبدیلی شامل فرآوری محصولات کشاورزی و گیاهان دارویی میشود. در استان همدان کمتر از 40 درصد تولیدات به صنایع میرسد؛ در حالیکه در کشورهای پیشرفته 80 تا 90 درصد محصولات کشاورزی بهصورت صنعتی فرآوری شده و تنها 20 درصد به مصرف تازهخوری اختصاص مییابد.
اسدیان با بیان اینکه ما در تمام محصولات کشاورزی ظرفیت لازم برای فرآوری، نگهداری و تبدیل را داریم، خاطرنشان کرد: استفاده از صنایع غذایی متنوع داخلی امکانپذیر است، اما تحقق این هدف مستلزم تسهیلات مالی اولیه، حمایتهای ارزی و واردات تجهیزات مدرن است. نمیتوان با فناوری دستچندم کشورها به سراغ تولید رفت؛ زیرا تجهیزات بیکیفیت منجر به خروجی نامطلوب و غیرقابل رقابت خواهد شد.
وی با اشاره به مشکلات ارزی تولیدکنندگان افزود: نوسانات نرخ ارز موجب نگرانی جدی در بخش تولید و صنایع تبدیلی شده. تولیدکننده نمیداند با چه قیمتی محصول نهایی را عرضه خواهد کرد. وقتی مواد اولیه بیکیفیت وارد میشود، کیفیت محصول پایین آمده، بستهبندی دچار مشکل میشود و حتی شاهد فساد یا خرابی محصولات میشویم. برای استفاده از مواد اولیه باکیفیت باید ارتباطات بینالمللی تقویت شود و موانع واردات کاهش یابد؛ اما تحریمها و محدودیتهای دیگر خطر تولید را افزایش دادهاند و برخی تولیدکنندگان را از ورود به این حوزه منصرف کردهاند.
این کارشناس گیاهان دارویی اضافه کرد: بسیاری از کارخانهها با ظرفیت کمتر از 40 درصد فعالیت میکنند و 50 تا 60 درصد ظرفیت خالی دارند؛ زیرا نگران بازار، قیمتها و فروش محصولاتشان هستند. تولیدکنندهای که بخواهد محصول باکیفیت ارائه دهد، مجبور است قیمت بالاتری تعیین کند و همین موضوع باعث میشود یا خریدار پیدا نکند یا با تعیین قیمت دستوری و مسائل تعزیراتی مواجه شود.
اسدیان تأکید کرد: امروزه تولید تنها برای بازار محلی کافی نیست. محصولات باید در سطح جهانی عرضه شوند تا رشد واقعی حاصل شود. ایران ظرفیتهای عظیمی برای حضور در بازارهای جهانی دارد، اما باید برنامهریزی علمی و هوشمندانه داشته باشیم؛ از منابع آبی و خاکی بهینه استفاده کنیم و از انرژیهای تجدیدپذیر مانند برق و باد بهره بگیریم. این امر نیازمند نگاه اندیشمندانه و برنامهریزی دقیق است، نه برخورد سطحی و مقطعی.
وی با تأکید بر ضرورت رفع مشکلات موجود در حوزه تحقیقات و ارتباط آن با بخشهای اجرایی و تولیدی گفت: اکنون بیشتر اقدامات، صرفاً برای رفع مسئولیت و شانه خالی کردن است. این اقدامات مقطعی و کوتاهمدت بوده و آثار آن نیز فقط در همین بازه دیده میشود. بسیاری از افرادی که درباره برنامههای 10 ساله یا آیندهنگری صحبت میکنند، در واقع سخنانشان با واقعیت فاصله بسیاری دارد و مبتنی بر دادههای واقعی، منطق میدانی و مطالعات عملی نیست؛ به همین دلیل نتایج مطلوبی هم حاصل نمیشود.
وی در ارزیابی نقش مراکز علمی، دانشگاهی و تحقیقاتی استان در حمایت از حوزه تحقیقات و تولید دانش افزود: باید بپذیریم تحقیقات، حوزهای هزینهبر است. لازم است افراد متخصص جذب شوند و امکانات و اعتبارات مناسب در اختیار آنها قرار گیرد تا بتوانند کار علمی انجام دهند. در دانشگاهها، بهویژه دانشگاههای علوم، تحقیقات و فناوری، پایاننامههای زیادی اجرا میشود، اما درصد بسیار ناچیزی، شاید تنها دو تا سه درصد، متناسب با نیازهای ارگانها و بخشهای مختلف است، حتی همان تعداد محدود هم اغلب پس از اجرا رها میشود. اغلب پایاننامهها و رسالههای دکتری به موضوعاتی میپردازند که هیچ ارتباطی با مسائل کشور ندارند و بعد از اتمام، دیگر کسی به نتایج آنها توجهی نمیکند.
این کارشناس گیاهان دارویی با اشاره به هزینههای بالای آموزش عالی گفت: چرا دانشگاههای ما، اعم از دانشگاههای آزاد و پیام نور که دانشجویان شهریه پرداخت میکنند و دانشگاههای دولتی که از بودجه عمومی ارتزاق میکنند، نباید بهطور جدی در خدمت تولید علم و حل مسائل جامعه قرار گیرند؟
اسدیان با انتقاد از فاصله بین دانشگاه و جامعه افزود: در بسیاری از موارد حتی برخی اساتید دانشگاه آگاهی کاملی نسبت به مشکلات منطقهای ندارند. بارها در جلسات مختلف مطرح کردهام که دانشگاهها و پژوهشکدهها نباید فقط خود را متولی آموزش بدانند؛ زیرا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری همانطور که از عنوان آن مشخص است، باید به بخش تحقیقات هم توجه ویژه داشته باشد.
وی با مقایسه جایگاه تحقیقات در ایران و سایر کشورها تأکید کرد: در تمام جهان دانشگاهها مسائل کشور خود را حل میکنند و تحقیقات آنها هدفمند است، اما در کشور ما تحقیقات بیهدف است و هر کس در هر جهتی که بخواهد فعالیت میکند. در مراکز تحقیقاتی هم وضعیت نامناسب است؛ بودجه تحقیقات پایین، جذب نیرو کم و این مراکز روزبهروز در حال تحلیل رفتن و محدود شدن هستند. اگر این روند ادامه پیدا کند، آرامآرام حذف خواهند شد.
این محقق با بیان اینکه تحقیقات باید نیازهای جامعه را پاسخ دهد، ادامه داد: تحقیقات بنیادی در دانشگاهها و تحقیقات کاربردی در وزارتخانهها و مراکز تحقیقاتی باید متناسب با مسائل واقعی مانند آفات، بیماریها، سیستمهای آبیاری و تغذیه گیاهی باشد، نه اینکه با سختی کاری انجام دهند که در نهایت هم نتیجهای نداشته باشد. در حال حاضر هیچ ارتباط مطلوبی بین دانشگاهها و بخشهای تولیدی، اداری و اجرایی نمیبینم. هرکدام کار خودشان را میکنند و این جدایی باعث از بین رفتن انگیزه دانشجویان شده؛ بهطوریکه فقط به گرفتن یک مدرک فکر میکنند.
اسدیان به چالشهای موجود در نظام دانشگاهی اشاره کرد و گفت: متأسفانه برخی واسطهها وارد عرصه تحقیقات شدهاند که به جای تولید داده واقعی، دادهسازی و دادهبازی میکنند. این کار علم را به سخره گرفته، در حالی که امروز جهان به سمت تحلیل دادههای کلان حرکت کرده و به جای بررسیهای جزئی و پراکنده، اطلاعات را در مقیاس وسیع تحلیل و جمعبندی میکند، اما دانشگاههای ما در این حوزه فعالیت کافی ندارند.
وی درباره نقش اساتید دانشگاهها افزود: بعد از انقلاب، کشور با کمبود استاد مواجه بود و بیشتر اعضای هیئت علمی در سطح استادیار بودند. امروز خوشبختانه تعداد اساتید بسیار زیاد است، اما مهم این است که این اساتید چقدر در حل مشکلات مناطق خود نقش دارند و چقدر جدی و با بصیرت عمل میکنند؟
وی در پاسخ به پرسشی درباره پیشنهادهای لازم برای برنامهریزی کلان در توسعه پایدار و اقتصاد گیاهان دارویی در استان همدان اظهار کرد: یکی از محورهای مهم، تجزیه و تحلیل دادههای گستردهای است که تاکنون در سطح منطقه، کشور و جهان تولید شدهاند. بدون چنین تحلیلهای جامعی، امکان برنامهریزی دقیق و مؤثر برای آینده این حوزه وجود نخواهد داشت.
این کارشناس گیاهان دارویی با تأکید بر ضرورت انسجام در تحقیقات علمی و پژوهشی گفت: باید یک جمعبندی و تجزیه و تحلیل دقیق داشته باشیم تا مشخص شود فعالان این حوزه به چه دستاوردی رسیدهاند و محور اصلی تحقیقات چیست؟ نخستین گام این است که از نظر تحقیقات نظری به وحدت رویه و یک مسیر درست برسیم.
اسدیان با تأکید بر ضرورت تشکیل کارگروههای علمی و پژوهشی در استانها گفت: این کارگروهها باید با جدیت بیشتری وارد عمل شوند. دانشگاهها و اساتیدی که واقعاً فعالیت علمی دارند و خروجی ملموس ارائه میدهند، باید بهعنوان رهبران تحقیقاتی شناخته شوند و دانشجویان نیز با همراهی آنها، نیازهای استان را بهصورت هدفمند و تدریجی دنبال کنند.
وی تصریح کرد: مشکل اصلی این است که در ایران هیچگاه برای انجام نشدن کارهای علمی خسارت دریافت نمیکنیم. پژوهشگر پروژهای را اجرا نمیکند اما هیچ پیامدی برای او ندارد. اگر قرار باشد کسی کاری را انجام دهد، باید جدیتر باشد و بداند در صورت بیتوجهی، پایه علمی، جایگاه دانشگاهی، حقوق و مزایایش را از دست میدهد. در این صورت است که کارها منتج به نتیجه خواهد شد.
این محقق منابع طبیعی همچنین درباره نقش تشکلها گفت: اتحادیهها باید قدرت بگیرند و برنامهریزی داشته باشند. باید اجازه داد مردم، اتحادیهها و تعاونیها را خودشان سازماندهی کنند تا برنامههایشان پیش برود. این موضوع در حوزه صادرات نیز اهمیت دارد. نباید شرایط بهگونهای باشد که یک روز صادرات محصولی آزاد و روز بعد ممنوع شود. این تصمیمات ناپایدار، زندگی تولیدکنندگان را نابود میکند.
اسدیان ادامه داد: ورود و خروج بذر، تغییرات ناگهانی در سیاستهای صادراتی و نبود برنامهریزی منسجم، باعث آسیب جدی شده. اکنون وقت آن رسیده که همه مسائل با دقت و جزئیات بررسی و تصمیمات با جدیت گرفته شوند.
همدان، استانی با پیشینهای کهن و جایگاهی ویژه در جغرافیای ایران، بهدلیل تنوع اقلیمی و خاک حاصلخیز خود، بهعنوان یکی از قطبهای بالقوه کشت گیاهان دارویی در کشور شناخته میشود. این استان که از دیرباز به نامهای «هگمتانه» و «همدان» در متون تاریخی ذکر شده، امروز علاوه بر جایگاه فرهنگی و تاریخی، ظرفیتهای گستردهای در حوزه کشاورزی نوین و صنایع وابسته دارد.
بر اساس گزارشها، شرایط آبوهوایی همدان، شامل زمستانهای سرد، تابستانهای معتدل و بارندگیهای نسبتاً مناسب، بستری ایدهآل برای رویش گونههای مختلف گیاهان دارویی فراهم کرده. کارشناسان حوزه کشاورزی میگویند؛ خاک غنی، ارتفاع از سطح دریا و دسترسی به منابع آبی، همدان را به یکی از مستعدترین مناطق برای توسعه کشت گیاهان دارویی تبدیل کرده است.
در سالهای اخیر، سیاستهای کلان کشاورزی و تأکید بر اقتصاد مقاومتی باعث توجه ویژه به گیاهان دارویی شده است. این محصولات بهدلیل ارزش افزوده بالا، نیاز کم به آب و کاربرد گسترده در صنایع دارویی، غذایی و آرایشی، بهعنوان یکی از محورهای توسعه پایدار در همدان مطرح شدهاند.
طبق اعلام مسئولان جهاد کشاورزی استان، برنامهریزیها برای افزایش سطح زیرکشت گیاهانی مانند گلمحمدی، نعناع، آویشن و کاسنی در دستور کار قرار دارد. همچنین اجرای طرحهای آموزشی برای کشاورزان، حمایت از زنجیره تأمین و ایجاد صنایع فرآوری ازجمله اقداماتی است که میتواند آیندهای روشن برای این حوزه رقم بزند. با توجه به رشد بازار جهانی گیاهان دارویی و افزایش تقاضا برای محصولات ارگانیک، کارشناسان معتقدند همدان میتواند با سرمایهگذاری هدفمند و ایجاد ویژندهای معتبر، جایگاه خود را بهعنوان «پایتخت گیاهان دارویی غرب کشور» تثبیت کند.
با توجه به اهمیت موضوع با رئیس هیئتمدیره شرکت «آریا تاک همدان» که با مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی همکاری میکنند و در حوزه تولیدات کشاورزی فعال هستند، به گفتوگو پرداختیم که در ادامه میخوانید؛
دکتر قاسم اسدیان در مصاحبه با خبرنگار سپهرغرب به تنوع ترکیبات موجود در اندامهای مختلف گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: این اندامها میتوانند شامل ریشه، ساقه، برگ، گل، میوه، صمغ یا ترکیباتی از این بخشها باشند. معمولاً تعداد این ترکیبات بین 600 تا 650 نوع متغیر است.
وی با اشاره به تأثیر شرایط محیطی بر میزان مواد مؤثره گیاهان دارویی اظهار کرد: مقدار ترکیبات در اندامهای گیاه بسته به شرایط محیطی تغییر پیدا میکند. برای نمونه، گیاه بومادران در ارتفاع کمتر از 100 متر نسبت به سطح دریا، تا ارتفاع تقریبی یک متر و 10 سانت رشد میکند، اما اگر در ارتفاعات استان همدان باشد، بلندای آن به حدود 30 تا 35 سانت و در باغهای همدان به 50 تا 60 سانت میرسد.
این فعال حوزه کشاورزی به نقش شرایط محیطی در تفاوتهای رشد و ترکیبات گیاهان اشاره کرد و گفت: عواملی نظیر ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت آن، سرما و گرما، شرایط آب و هوایی، نحوه آبرسانی، آبیاری و نوع خاک ازجمله موارد تأثیرگذار هستند.
اسدیان افزود: هر چه تنشهای محیطی مانند کمآبی، تابش زیاد آفتاب و وجود مواد غذایی خاص در خاک افزایش یابد، گیاه مقاومت بیشتری برای رشد از خود نشان داده و در نتیجه مواد مؤثر آن نیز متفاوت میشود.
وی در پاسخ به پرسشی درباره مزیت استان همدان برای رشد گیاهان دارویی، به کوهستانی بودن اغلب مناطق استان اشاره کرد و گفت: 9 دشت داریم که عمدتاً برای کشت محصولات زراعی اختصاص یافتهاند، داخل درهها و روی دامنهها نیز بخاطر میزان آب موجود در آنها به باغها اختصاص داده شده است. تمامی دامنهها و ارتفاعات مختص مراتع هستند. قسمتی هم جنگل طبیعی در گاماسیاب اطراف نهاوند داریم.
این استاد بازنشسته با اشاره به وجود 900 هزار هکتار طبیعت در استان همدان توضیح داد: طبیعت محلی است که علاوه بر تأمین علوفه دام، محل رویش گیاهان دارویی نیز هست.
اسدیان به تشریح تفاوتهای جغرافیایی استان پرداخت و گفت: پستترین قسمت استان، رودخانهای است که از گاماسیاب خارج میشود و بهطور متوسط هزار و 146متر ارتفاع دارد و بالاترین نقطه نیز به ارتفاع سه هزار و 800 متر میرسد. در این مناطق میزان بارش سالانه استان بهطور متوسط 310 میلیمتر و دمای روز در برخی اوقات تا 40 درجه سانتیگراد افزایش مییابد.
وی افزود: در گذشته بهطور متوسط 150 روزِ سال یخبندان داشتیم، اما هماکنون این عدد به حدود 60 روز با دمای زیر صفر کاهش یافته است. بسیاری از گیاهان تحمل رشد در چنین شرایطی را ندارند و همین تنشهای آب و هوایی موجب شده ترکیبات خاصی در برخی گیاهان تولید شود.
وی با اشاره به وجود هشت هزار گونه گیاهی در کشور بیان کرد: شرایط آبی، اقلیمی، خاک، ارتفاع از سطح دریا، جهت شیب و توپوگرافی زمین سبب ایجاد سایتهای بومشناختی شده، بهطوری که در استان همدان هزار و 658 گونه گیاهی شناسایی شده که بیش از 315 گونه از آنها گیاه دارویی هستند. ممکن است حدود 20 گونه از سایر مناطق یا کشورهای دیگر وارد شده باشد، اما بیشتر این گونهها بهطور طبیعی در استان رویش دارند.
این فعال حوزه کشاورزی یادآور شد: این شرایط باعث میشود مناطق همدان تنوع بالایی در ارتفاع و جهت شیب داشته باشد که این امر، مانع توسعه و گسترش آفات و بیماریهای گیاهی، تخریب خاک و پایداری برخی بیماریها در زمین طی سالهای متمادی میشود.
اسدیان ساماندهی محصولات را مشروط به ساماندهی شرایط دانست و تصریح کرد: اگر تجهیزات و سرمایهگذاری لازم در مناطق مختلف وجود داشته باشد، امکان ایجاد یک چرخه کامل تولید از مرحله کاشت و داشت تا برداشت، بستهبندی، عصارهگیری و حتی عرقگیری وجود خواهد داشت. همچنین سایر ترکیبات مانند عطر، طعم و اسانس طبیعی به دست مصرفکنندگان یا کارخانههایی که از این مواد در کارگاههای مختلف استفاده میکنند، خواهد رسید.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه میزان بهرهبرداری اقتصادی از این ظرفیتها تا چه اندازه است؟ گفت: مسئله بسیار مهم در بهرهوری این است که کار درست را به شکل صحیح انجام دهیم و بیشترین استفاده را از کمترین امکانات داشته باشیم. باید بررسی کنیم، چه عواملی موجب افزایش بهرهوری، بهبود عملکرد، رشد تولید و افزایش ارزش افزوده میشود.
وی با اشاره به نقش بازار خرید در موفقیت مارکتینگ افزود: تولیدکننده پیش از تولید محصول، باید بازار هدف خود را مشخص کند؛ موضوعی که در کشور جدی گرفته نمیشود. اگر بازار هدف، مصرف داخلی است، لازم است استانداردها، آزمایشگاه، کیفیت، سلامت محصول و فرآیند پاکسازی بهدرستی رعایت شود، اما متأسفانه این موارد دیده نمیشود و محصولات بدون توجه کافی به این نکات به دست مصرفکننده میرسد.
رئیس هیئتمدیره شرکت آریا تاک همدان افزود: اگر هدف بازار خارج از کشور است و قرار بر صادرات محصول باشد، چون استانداردهای اولیه هر کشوری متفاوت است، باید استانداردها و شاخصهای مورد تأیید هر کشور مقصد رعایت شود.
اسدیان با تأکید بر ضرورت سازماندهی تولید محصولات کشاورزی اظهار کرد: اگر این سازماندهی صورت بگیرد، بهتبع آن محصولات نیز سامان خواهند یافت و تجهیزات متناسب با نیاز هر منطقه مستقر خواهد شد.
وی افزود: سرمایهگذاران میتوانند وارد این حوزه شده و با فراهم کردن زیرساختهای لازم، چرخه کامل تولید را از کاشت، داشت و برداشت تا بستهبندی، عصارهگیری و حتی عرقگیری فراهم کرده و محصول نهایی را به مصرفکنندگان یا کارخانههای تولید عطر، طعم و اسانس طبیعی ارائه دهند.
این محقق حوزه کشاورزی نخستین موضوع اساسی در تولید را تعیین بازار هدف دانست و تأکید کرد: تولیدکننده پیش از آغاز تولید باید مشخص کند بازار هدف کجاست؛ آیا محصول برای مصرف داخلی تولید میشود یا صادرات؟ اگر برای صادرات باشد، رعایت استانداردهای مورد نظر هر کشور ضروری است چراکه این معیارها در هر کشور متفاوت است و تولید باید بر اساس نیاز بازار مقصد سامان یابد.
اسدیان با اشاره به تولید گسترده برخی محصولات در استان همدان گفت: بیش از 60 تا 70 درصد گشنیز و رازیانه کشور، در شهرستانهای نهاوند و رزن تولید و 85 تا 90 درصد آن به کشورهای دیگر صادر میشود؛ بنابراین باید با مکانیزه کردن کشت و کار، هزینه تولید را کاهش داده و با رعایت استانداردهای لازم، محصول را به قیمت مطلوب به بازارهای خارجی رساند تا سود کافی نصیب کشاورزان شود.
وی ادامه داد: مسئله بعدی، شناخت خریدار و نیاز بازار است. برای هر محصول باید بدانیم چه کسی خریدار آن است، قیمت و هزینههای استاندارد تولید چقدر است و سپس تصمیمگیری کنیم.
رئیس هیئتمدیره شرکت آریا تاک همدان در بخش دیگری از سخنان خود بر نقش اتحادیهها و تعاونیهای کشاورزی اشاره کرد و گفت: اتحادیهها با گردهم آوردن اعضا و برگزاری جلسات مشترک، وضعیت بازار استان، کشور و حتی جهان را بررسی میکنند. بهعنوان نمونه، خاک شیر استان همدان و فارس تفاوتهای قابل توجهی دارند؛ خاک شیر فارس درشتتر بوده و در هنگام خشکشدن ریزش پیدا نمیکند، در حالی که خاک شیر همدان ریزتر است و با ضربه خرد میشود. این تفاوتها باید در برنامهریزیها مد نظر قرار گیرد.
اسدیان افزود: کار فردی در این حوزه کافی نیست. اتحادیهها و تعاونیها با تفکر جمعی و مدیریت مشترک میتوانند در بخش فنی، اقتصادی، تولیدی و صنعتی برنامه مطلوبی ارائه کنند. آنها مشکلات و مزایا را به همه اعضا اطلاع میدهند و در نهایت به خرد جمعی میرسند.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به کاهش بارندگیها و نزدیکشدن استان همدان به خشکسالی، میتوان با مدیریت صحیح و برنامهریزی جمعی، الگوی کشت را تغییر داد و محصولاتی متناسب با شرایط جدید جایگزین کرد. مهمترین اصل در این مسیر، توجه به بازاریابی و تعیین بازار هدف است تا تولید، اقتصادی و پایدار بماند.
وی با اشاره به ویژگیهای منحصر بهفرد اقلیمی و بومشناختی استان همدان اظهار کرد: شیب زمین، گوناگونی سنگ بستر و نوع خاک در نقاط مختلف استان، شرایط متنوعی را ایجاد کرده، حتی میزان ریزش نزولات آسمانی ارتباط مستقیمی با ارتفاع از سطح دریا دارد؛ بهگونهای که بارشها در بخشهای جنوبی استان بالغ بر 400 میلیمتر و در بخشهای شرقی کمتر از 260 تا 270 میلیمتر است. این تفاوتها باعث شکلگیری یک منطقه بومشناختی ویژه در استان همدان شده که در آن نقاط خاصی به نام «نیچ» یا «کنج بومشناسی» وجود دارد و شرایطی را برای رشد گونههای خاص گیاهی فراهم کرده است.
این فعال حوزه کشاورزی با بیان اینکه برخی گیاهان تنها بومی استان همدان هستند و تحت تأثیر این تفاوتهای بومشناختی رشد میکنند اظهار کرد: پستی و بلندیهای زمین، شیب و جهت آن، نوع خاک و ریزش باران، همه در شکلگیری یک زیستبوم مؤثرند. زیستبوم به سادهترین تعریف شامل موجودات زنده بههمراه محیط اطراف آنهاست که گیاهان متنوعی در آن رشد میکنند، همین تنوع باعث میشود کیفیت گیاهان در نقاط مختلف متفاوت باشد. برای مثال، وقتی عنوان میشود که گیاهانی مانند چای کوهی و توکلیجه که در همدان رشد میکنند از کیفیت خاصی برخوردارند، این تفاوت به شرایط اقلیمی آن منطقه بازمیگردد.
اسدیان افزود: استان همدان از نظر شرایط بومشناختی و آبوهوایی بسیار مطلوب است و پیشینه شناخت و استفاده از گیاهان دارویی در این استان به هزاران سال قبل بازمیگردد. مردم بهصورت سنتی گیاهان را میشناختند، از خواص دارویی آنها آگاه بودند و میدانستند کدام قسمت گیاه برای چه درمانی استفاده میشود. هرچند نسل جدید کمتر با گیاهان آشناست، اما نسلهای قدیمیتر تبحر بالایی در شناسایی گیاهان، استخراج روغنها، تهیه عرقیات، خشککردن گیاهان و استفاده از آنها در درمان، خوراک و حتی تزئینات دارند. این دانش سنتی باعث شده کیفیت محصولاتی مانند گلاب یا دیگر عرقیات گیاهی در برخی مناطق بهطور محسوسی بهتر باشد.
وی درباره گیاهان دارویی بومی همدان گفت: زعفران یکی از مهمترین گیاهانی است که در استان کشت میشود. سطح زیر کشت زعفران در همدان بین 250 تا 300 هکتار بوده و کیفیت آن از نظر رنگ و عطر بسیار عالی است. زعفران با شرایط کمآبی سازگار بوده و میتواند نقش مهمی در اراضی کمبازده ایفا کند. این گیاه حتی با یک تا پنج بار آبیاری در سال نیز بهخوبی رشد میکند.
این پژوهشگر حوزه کشاورزی تصریح کرد: علاوه بر زعفران، گیاهان دیگری مانند نعناع فلفلی که برای کشت نیاز به آب بیشتری دارد نیز در استان کشت و از آن عرق نعناع تولید میشود. آویشن از دیگر گیاهان شاخص است که انواع مختلفی دارد و در سطح وسیعی کشت و از برگ آن استفاده میشود. همچنین انواع گل محمدی برای تولید گلاب، گل گاوزبان که در ماههای ابتدایی سال مخصوصاً اردیبهشت گل میدهد، بادرنجبویه و بومادران نیز در همدان کشت میشوند. در کنار اینها، گونههای محلی دیگری مثل توکلیجه یا به زبان محلی «گلکفته» نیز وجود دارد که بخشی از هویت گیاهی استان همدان را تشکیل میدهند.
اسدیان تأکید کرد: این ظرفیتهای غنی گیاهی همدان، نتیجه ترکیب عوامل طبیعی و دانش بومی است که از گذشته تاکنون منتقل شده و همچنان میتواند در توسعه کشت گیاهان دارویی، صنایع تبدیلی و بهرهبرداری اقتصادی و دارویی نقش کلیدی ایفا کند.
وی با تأکید بر اهمیت بازاریابی و مدیریت بازار برای محصولات گیاهان دارویی گفت: اگر صرفاً به تولید گیاهان دارویی بپردازیم اما قادر به عرضه مطلوب و مناسب این محصولات در بازار نباشیم، با مشکل انباشت و مازاد محصول مواجه خواهیم شد. حداکثر مدت زمان نگهداری گیاهان دارویی حتی در بهترین شرایط، 24 ماه است اما معمولاً پیشنهاد میشود این محصولات بیش از یک سال انبار نشوند، زیرا نگهداری طولانیمدت موجب کاهش کیفیت، از بین رفتن مواد مؤثره، تغییر رنگ و عطر و حتی فساد محصول خواهد شد.
وی افزود: بازار باید بهگونهای باشد که بلافاصله بعد از تولید، محصول به دست مصرفکننده برسد؛ به شکلی که آفتزده یا بیمار نشود. متأسفانه در استان همدان زنجیره ارزش گیاهان دارویی از تولید تا فرآوری و بازار کامل نشده. اکنون تنها در برخی محصولات مانند رازیانه و گشنیز بهصورت محلی اقداماتی انجام شده، اما تولید انبوه و سازمانیافته این محصولات هنوز تحقق نیافته است.
این محقق حوزه کشاورزی با اشاره به ضعف در سازماندهی این حوزه گفت: در سازمان جهاد کشاورزی واحدی برای گیاهان دارویی وجود دارد و در مرکز تحقیقات نیز بخشی به این موضوع پرداخته، اما منظور من سازماندهی جدیتر است. تولیدکنندگان باید با کمک دولت تعاونیها و اتحادیههایی تشکیل دهند، روی چند محصول با ارزش اقتصادی بالا متمرکز شوند و حتی به مرحله استخراج مواد مؤثره برسند. خامفروشی سود چندانی ندارد؛ سود اصلی در فرآوری و استحصال مواد مؤثره است.
اسدیان ادامه داد: برای نمونه، از صمغ کتیرای تولیدی در جهان بیش از 12 هزار نوع ترکیب، استخراج میشود، اما در ایران به اندازه انگشتان یک دست هم استخراج نمیکنیم. اگر صنعت، فناوری و دستگاههای نوین به حوزه فرآوری گیاهان دارویی ورود پیدا کند، امکان تولید با کیفیت بالاتر و حضور مؤثر در بازارهای جهانی فراهم خواهد شد؛ اما در صورت تداوم روشهای سنتی، همچنان در همان سطح ابتدایی باقی خواهیم ماند.
وی در تشریح مهمترین چالشهای کشاورزان و بهرهبرداران در استان همدان تأکید کرد: نخستین مسئله بازار خرید است. دولت باید حمایت کند و ما باید به سمت توسعه کشت گیاهان دارویی حرکت کنیم. این محصولات هزینه تولید کمتر و قیمت بالایی در بازار دارند و عملکرد بالاتری ارائه میدهند. برای نمونه در چین بیش از 100 میلیون نفر در زمینه گیاهان دارویی فعالیت میکنند و در هند نیز همین روند برقرار است. چرا در کشور ما این اتفاق نمیافتد؟ این موضوع به برنامهریزی و حمایت دولت وابسته است.
وی با اشاره به اهمیت تسهیلات بانکی برای کشاورزان تصریح کرد: وامها باید بهگونهای پرداخت شود که کشاورزان بدون دغدغه بتوانند از آنها بهرهمند شوند. در حال حاضر، کشاورزان برای دریافت وام با مشکلات زیادی مانند ضمانتهای سنگین و نامهنگاریهای اداری و بانکی روبهرو هستند. بیش از 78 درصد تولیدکنندگان کشور کمتر از یک هکتار زمین دارند و بسیاری از آنها حتی سند رسمی برای زمین خود ندارند؛ بنابراین، دولت باید با جدیت زمینه تأمین و پرداخت تسهیلات مناسب را فراهم کند.
این کارشناس حوزه گیاهان دارویی خاطرنشان کرد: سازماندهی تولیدکنندگان باید با محوریت دولت اما با مدیریت خود کشاورزان انجام شود. اگر این سازماندهی اتفاق نیفتد، اقدامات تنها در حد شعار باقی خواهد ماند. باید مجموعههایی در روستاها راهاندازی شود تا افراد را ساماندهی کرده و مناطق مناسب برای کشت هر محصول مشخص شود. نمونه موفق این موضوع را میتوان در قمصر کاشان دید که با تولید گلاب، در سطح جهان و کشور شناخته شده است. این مدل میتواند در حوزه گیاهان دارویی همدان نیز پیادهسازی شود و به توسعه اقتصادی، گردشگری و ایجاد درآمد پایدار منجر شود.
اسدیان اظهار کرد: در استان همدان از میان 315 گونه گیاهی که شناساییشده، تنها حدود 25 تا 30 گونه بهصورت گسترده کشت میشوند. گونههایی همچون مریمگلی و زنیان ازجمله گیاهانی هستند که به شکل زراعی تولید میشوند، اما بخش عمده گیاهان دارویی استان بهصورت طبیعی از مراتع و رویشگاههای بومی برداشت میشوند.
وی افزود: گونههایی مانند خارشتر، انواع پونهها و گزنهها در طبیعت رشد میکنند و نیازی به کشت ندارند. بخشی از گیاهان نیز تنها اندامهای خاصشان مورد استفاده قرار میگیرد؛ مانند برگ، پوست و حتی میوه گردو که در صنایع مختلف بهکار میرود. همچنین، در میان گیاهان مرتعی، گونههای متنوعی از خانواده گونها شناسایی شده است؛ بهطوری که از میان سههزار گونه گون شناختهشده در جهان، 84 گونه در ایران وجود دارد و در استان همدان نیز انواعی چون گون سفید (پنبهای) و گون زرد رویش دارند که صمغ آنها بهصورت صنعتی برداشت و با قیمتهای بالا عرضه میشود.
وی تصریح کرد: برخی گیاهان خاردار مانند گونها، مقاومت بالایی در برابر شرایط سخت آبوهوایی دارند. علاوه بر این، گیاهانی مانند چوبک نیز در نقاط مختلف استان یافت میشوند. در کنار گیاهان دارویی ارزشمند، گونههای سمی همچون سیاهبنگ، فرفیونها و شیرسگها نیز در منطقه وجود دارند که هرچند در مقادیر کم برداشت میشوند، اما دارای خواص دارویی هستند. حتی برخی از این گیاهان در حاشیه جادهها یا مناطق رهاشده رشد کرده و باید به دقت شناسایی شوند.
کارشناس منابع طبیعی و گیاهان دارویی با اشاره به اهمیت گیاهان کشتشده افزود: در استان همدان حدود 30 گونه بهصورت تجاری کشت میشوند. این انتخاب بهدلیل ارزش اقتصادی بالای آنهاست. برای مثال، گیاهانی نظیر اسطوخودوس، رزماری و آلوئهورا هرچند بومی ایران نیستند، اما بهخوبی در این استان رشد کرده و بهصورت گسترده کشت و برداشت میشوند. همچنین، گیاهانی مثل ورون یا بهلیمو که منشأ اروپایی دارند، در همدان پرورش یافته و بستهبندی میشوند. خاکشیر و برخی گونههای دیگر نیز بهصورت طبیعی در استان یافت میشوند و مصرف بالایی دارند.
اسدیان تأکید کرد: اگر بخواهیم از ظرفیت اقتصادی گیاهان دارویی استفاده کنیم، باید به تولید محصولاتی با کیفیت بالا و استاندارد توجه شود. تحقق این هدف مستلزم برنامهریزی دقیق، تشکیل اتحادیههای تخصصی و استفاده از بذرهای اصلاحشده و استاندارد است. بذرهای نامرغوب که از نظر قوه نامیه ضعیف هستند یا دارای ناخالصیاند، ممکن است موجب کاهش بهرهوری و خسارت جدی به تولیدکنندگان شوند.
وی ادامه داد: در فرآیند کشت گیاهان دارویی نباید از سموم و کودهای شیمیایی استفاده شود، چراکه این محصولات علاوه بر مصرف داخلی، به بازارهای خارجی نیز صادر میشوند و در آنجا تحت آزمایشهای دقیق قرار میگیرند. وی افزود: وجود هرگونه بقایای شیمیایی در محصول، باعث رد شدن آن در بازارهای جهانی خواهد شد.
وی با اشاره به ضرورت سازماندهی در تولید افزود: سازمان جهاد کشاورزی باید در این زمینه برنامهریزی دقیقی انجام دهد و اتحادیههای کشاورزی نیز باید فعال شوند تا روند تولید و برداشت سامان یابد. مهمترین بخش، جمعآوری بذرها و نهالهای سالم و تأییدشده است. حتی در گیاهانی مانند زعفران که از غده برای کشت استفاده میشود، باید دقت کرد تا غدههای آلوده به آفات و بیماری از سایر استانها منتقل نشود. این بذرها و غدهها باید در مراکز معتبر بررسی شده و گواهی سلامت دریافت کنند تا کشاورزان بتوانند با اطمینان از کیفیت، نسبت به کشت و تولید اقدام کنند.
این کارشناس منابع طبیعی با تأکید بر ضرورت ایجاد انگیزه در بخش تولید اظهار کرد: باید نقاط عطف و خاصی را شناسایی کنیم تا در هر استان و منطقه بازگشت سرمایه مطلوب حاصل شود. این امر تنها به محصولات گیاهان دارویی محدود نیست؛ بلکه باید جشنوارههای برداشت محصولات مختلف مانند زعفران برگزار شود، مقالات تخصصی ارائه گردد و کشاورزان موفق تجربیات خود را به اشتراک بگذارند تا همگان از رازهای موفقیت آگاه شوند.
اسدیان افزود: این رویکرد باعث شکلگیری صنایع وابسته خواهد شد و تولیدکنندگان نیز آگاه میشوند که چه محصولی و با چه کیفیتی مورد نیاز بازار است. برای تحقق این هدف باید شور و انگیزهای در بخش تولید ایجاد کرد و مهمترین عامل در این زمینه، تأمین نیازهای مالی و ارائه تسهیلات مناسب به تولیدکنندگان است. اگر این شرایط فراهم شود، افراد بیشتری وارد عرصه تولید شده و مسیر درست را انتخاب میکنند و به موفقیت میرسند؛ در غیر این صورت بازار به دست واسطههایی میافتد که تنها بهدنبال سود هستند و کشاورز از تولید خود بهرهای نمیبرد و دچار مشکلات متعدد میشود.
وی تأکید کرد: دولت بهعنوان متولی و کشاورزان بهعنوان مجریان اصلی باید همزمان وارد عرصه شوند تا روند تولید گیاهان دارویی به شکل پایدار استمرار پیدا کند.
این محقق حوزه کشاورزی در ادامه به ظرفیتهای استان برای توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری پرداخت و گفت: صنایع تبدیلی شامل فرآوری محصولات کشاورزی و گیاهان دارویی میشود. در استان همدان کمتر از 40 درصد تولیدات به صنایع میرسد؛ در حالیکه در کشورهای پیشرفته 80 تا 90 درصد محصولات کشاورزی بهصورت صنعتی فرآوری شده و تنها 20 درصد به مصرف تازهخوری اختصاص مییابد.
اسدیان با بیان اینکه ما در تمام محصولات کشاورزی ظرفیت لازم برای فرآوری، نگهداری و تبدیل را داریم، خاطرنشان کرد: استفاده از صنایع غذایی متنوع داخلی امکانپذیر است، اما تحقق این هدف مستلزم تسهیلات مالی اولیه، حمایتهای ارزی و واردات تجهیزات مدرن است. نمیتوان با فناوری دستچندم کشورها به سراغ تولید رفت؛ زیرا تجهیزات بیکیفیت منجر به خروجی نامطلوب و غیرقابل رقابت خواهد شد.
وی با اشاره به مشکلات ارزی تولیدکنندگان افزود: نوسانات نرخ ارز موجب نگرانی جدی در بخش تولید و صنایع تبدیلی شده. تولیدکننده نمیداند با چه قیمتی محصول نهایی را عرضه خواهد کرد. وقتی مواد اولیه بیکیفیت وارد میشود، کیفیت محصول پایین آمده، بستهبندی دچار مشکل میشود و حتی شاهد فساد یا خرابی محصولات میشویم. برای استفاده از مواد اولیه باکیفیت باید ارتباطات بینالمللی تقویت شود و موانع واردات کاهش یابد؛ اما تحریمها و محدودیتهای دیگر خطر تولید را افزایش دادهاند و برخی تولیدکنندگان را از ورود به این حوزه منصرف کردهاند.
این کارشناس گیاهان دارویی اضافه کرد: بسیاری از کارخانهها با ظرفیت کمتر از 40 درصد فعالیت میکنند و 50 تا 60 درصد ظرفیت خالی دارند؛ زیرا نگران بازار، قیمتها و فروش محصولاتشان هستند. تولیدکنندهای که بخواهد محصول باکیفیت ارائه دهد، مجبور است قیمت بالاتری تعیین کند و همین موضوع باعث میشود یا خریدار پیدا نکند یا با تعیین قیمت دستوری و مسائل تعزیراتی مواجه شود.
اسدیان تأکید کرد: امروزه تولید تنها برای بازار محلی کافی نیست. محصولات باید در سطح جهانی عرضه شوند تا رشد واقعی حاصل شود. ایران ظرفیتهای عظیمی برای حضور در بازارهای جهانی دارد، اما باید برنامهریزی علمی و هوشمندانه داشته باشیم؛ از منابع آبی و خاکی بهینه استفاده کنیم و از انرژیهای تجدیدپذیر مانند برق و باد بهره بگیریم. این امر نیازمند نگاه اندیشمندانه و برنامهریزی دقیق است، نه برخورد سطحی و مقطعی.
وی با تأکید بر ضرورت رفع مشکلات موجود در حوزه تحقیقات و ارتباط آن با بخشهای اجرایی و تولیدی گفت: اکنون بیشتر اقدامات، صرفاً برای رفع مسئولیت و شانه خالی کردن است. این اقدامات مقطعی و کوتاهمدت بوده و آثار آن نیز فقط در همین بازه دیده میشود. بسیاری از افرادی که درباره برنامههای 10 ساله یا آیندهنگری صحبت میکنند، در واقع سخنانشان با واقعیت فاصله بسیاری دارد و مبتنی بر دادههای واقعی، منطق میدانی و مطالعات عملی نیست؛ به همین دلیل نتایج مطلوبی هم حاصل نمیشود.
وی در ارزیابی نقش مراکز علمی، دانشگاهی و تحقیقاتی استان در حمایت از حوزه تحقیقات و تولید دانش افزود: باید بپذیریم تحقیقات، حوزهای هزینهبر است. لازم است افراد متخصص جذب شوند و امکانات و اعتبارات مناسب در اختیار آنها قرار گیرد تا بتوانند کار علمی انجام دهند. در دانشگاهها، بهویژه دانشگاههای علوم، تحقیقات و فناوری، پایاننامههای زیادی اجرا میشود، اما درصد بسیار ناچیزی، شاید تنها دو تا سه درصد، متناسب با نیازهای ارگانها و بخشهای مختلف است، حتی همان تعداد محدود هم اغلب پس از اجرا رها میشود. اغلب پایاننامهها و رسالههای دکتری به موضوعاتی میپردازند که هیچ ارتباطی با مسائل کشور ندارند و بعد از اتمام، دیگر کسی به نتایج آنها توجهی نمیکند.
این کارشناس گیاهان دارویی با اشاره به هزینههای بالای آموزش عالی گفت: چرا دانشگاههای ما، اعم از دانشگاههای آزاد و پیام نور که دانشجویان شهریه پرداخت میکنند و دانشگاههای دولتی که از بودجه عمومی ارتزاق میکنند، نباید بهطور جدی در خدمت تولید علم و حل مسائل جامعه قرار گیرند؟
اسدیان با انتقاد از فاصله بین دانشگاه و جامعه افزود: در بسیاری از موارد حتی برخی اساتید دانشگاه آگاهی کاملی نسبت به مشکلات منطقهای ندارند. بارها در جلسات مختلف مطرح کردهام که دانشگاهها و پژوهشکدهها نباید فقط خود را متولی آموزش بدانند؛ زیرا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری همانطور که از عنوان آن مشخص است، باید به بخش تحقیقات هم توجه ویژه داشته باشد.
وی با مقایسه جایگاه تحقیقات در ایران و سایر کشورها تأکید کرد: در تمام جهان دانشگاهها مسائل کشور خود را حل میکنند و تحقیقات آنها هدفمند است، اما در کشور ما تحقیقات بیهدف است و هر کس در هر جهتی که بخواهد فعالیت میکند. در مراکز تحقیقاتی هم وضعیت نامناسب است؛ بودجه تحقیقات پایین، جذب نیرو کم و این مراکز روزبهروز در حال تحلیل رفتن و محدود شدن هستند. اگر این روند ادامه پیدا کند، آرامآرام حذف خواهند شد.
این محقق با بیان اینکه تحقیقات باید نیازهای جامعه را پاسخ دهد، ادامه داد: تحقیقات بنیادی در دانشگاهها و تحقیقات کاربردی در وزارتخانهها و مراکز تحقیقاتی باید متناسب با مسائل واقعی مانند آفات، بیماریها، سیستمهای آبیاری و تغذیه گیاهی باشد، نه اینکه با سختی کاری انجام دهند که در نهایت هم نتیجهای نداشته باشد. در حال حاضر هیچ ارتباط مطلوبی بین دانشگاهها و بخشهای تولیدی، اداری و اجرایی نمیبینم. هرکدام کار خودشان را میکنند و این جدایی باعث از بین رفتن انگیزه دانشجویان شده؛ بهطوریکه فقط به گرفتن یک مدرک فکر میکنند.
اسدیان به چالشهای موجود در نظام دانشگاهی اشاره کرد و گفت: متأسفانه برخی واسطهها وارد عرصه تحقیقات شدهاند که به جای تولید داده واقعی، دادهسازی و دادهبازی میکنند. این کار علم را به سخره گرفته، در حالی که امروز جهان به سمت تحلیل دادههای کلان حرکت کرده و به جای بررسیهای جزئی و پراکنده، اطلاعات را در مقیاس وسیع تحلیل و جمعبندی میکند، اما دانشگاههای ما در این حوزه فعالیت کافی ندارند.
وی درباره نقش اساتید دانشگاهها افزود: بعد از انقلاب، کشور با کمبود استاد مواجه بود و بیشتر اعضای هیئت علمی در سطح استادیار بودند. امروز خوشبختانه تعداد اساتید بسیار زیاد است، اما مهم این است که این اساتید چقدر در حل مشکلات مناطق خود نقش دارند و چقدر جدی و با بصیرت عمل میکنند؟
وی در پاسخ به پرسشی درباره پیشنهادهای لازم برای برنامهریزی کلان در توسعه پایدار و اقتصاد گیاهان دارویی در استان همدان اظهار کرد: یکی از محورهای مهم، تجزیه و تحلیل دادههای گستردهای است که تاکنون در سطح منطقه، کشور و جهان تولید شدهاند. بدون چنین تحلیلهای جامعی، امکان برنامهریزی دقیق و مؤثر برای آینده این حوزه وجود نخواهد داشت.
این کارشناس گیاهان دارویی با تأکید بر ضرورت انسجام در تحقیقات علمی و پژوهشی گفت: باید یک جمعبندی و تجزیه و تحلیل دقیق داشته باشیم تا مشخص شود فعالان این حوزه به چه دستاوردی رسیدهاند و محور اصلی تحقیقات چیست؟ نخستین گام این است که از نظر تحقیقات نظری به وحدت رویه و یک مسیر درست برسیم.
اسدیان با تأکید بر ضرورت تشکیل کارگروههای علمی و پژوهشی در استانها گفت: این کارگروهها باید با جدیت بیشتری وارد عمل شوند. دانشگاهها و اساتیدی که واقعاً فعالیت علمی دارند و خروجی ملموس ارائه میدهند، باید بهعنوان رهبران تحقیقاتی شناخته شوند و دانشجویان نیز با همراهی آنها، نیازهای استان را بهصورت هدفمند و تدریجی دنبال کنند.
وی تصریح کرد: مشکل اصلی این است که در ایران هیچگاه برای انجام نشدن کارهای علمی خسارت دریافت نمیکنیم. پژوهشگر پروژهای را اجرا نمیکند اما هیچ پیامدی برای او ندارد. اگر قرار باشد کسی کاری را انجام دهد، باید جدیتر باشد و بداند در صورت بیتوجهی، پایه علمی، جایگاه دانشگاهی، حقوق و مزایایش را از دست میدهد. در این صورت است که کارها منتج به نتیجه خواهد شد.
این محقق منابع طبیعی همچنین درباره نقش تشکلها گفت: اتحادیهها باید قدرت بگیرند و برنامهریزی داشته باشند. باید اجازه داد مردم، اتحادیهها و تعاونیها را خودشان سازماندهی کنند تا برنامههایشان پیش برود. این موضوع در حوزه صادرات نیز اهمیت دارد. نباید شرایط بهگونهای باشد که یک روز صادرات محصولی آزاد و روز بعد ممنوع شود. این تصمیمات ناپایدار، زندگی تولیدکنندگان را نابود میکند.
اسدیان ادامه داد: ورود و خروج بذر، تغییرات ناگهانی در سیاستهای صادراتی و نبود برنامهریزی منسجم، باعث آسیب جدی شده. اکنون وقت آن رسیده که همه مسائل با دقت و جزئیات بررسی و تصمیمات با جدیت گرفته شوند.
ارسال
نظر
*شرایط و مقررات*
کلمه امنیتی را بصورت حروف فارسی وارد
نمایید
بعنوان مثال : پایتخت ارمنستان ؟ ایروان
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین
(فینگیلیش) خودداری نمايید.
توصیه می شود به جای ارسال نظرات مشابه با نظرات منتشر
شده، از مثبت یا منفی استفاده فرمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای
نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابهی دارند، انتشار نمی یابد.