پژوهشگر جمعیت، گفت: نرخ رشد جمعیت در استان همدان به‌دلیل مهاجرت گسترده به استان‌های صنعتی و کمبود فرصت‌های شغلی در این استان، منفی شده، چراکه بخشی از جمعیت استان همدان برای تأمین زندگی بهتر و یافتن شغل مناسب، از استان خارج می‌شوند و این روند باعث کاهش جمعیت و سالمندی روزافزون استان شده است.

در سال‌های اخیر، استان همدان با چالشی جدی و بی‌سابقه در حوزه جمعیت مواجه شده که می‌تواند آینده اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این منطقه را تحت تأثیر قرار دهد. کاهش مداوم نرخ رشد جمعیت، ب‌ویژه به‌دلیل مهاجرت گسترده جوانان به استان‌های صنعتی و پررونق کشور، استان همدان را در آستانه بحران سالمندی قرار داده؛ بحرانی که پیامدهای آن فراتر از کاهش عددی جمعیت بوده و ساختارهای بنیادین جامعه را دچار تغییرات عمیق و گاه آسیب‌زا می‌کند. در چنین شرایطی، پژوهشگر برجسته جمعیت و مؤلف کتاب «جنگ جهانی جمعیت»، ضمن بررسی دقیق عوامل مؤثر بر کاهش جمعیت استان، پیامدهای این روند را به‌طور مفصل تشریح کرده و راهکارهای عملی و فرهنگی را برای بازگشت تعادل جمعیتی و ارتقای کیفیت زندگی در این استان ارائه می‌دهد. گفت‌وگوی پیش رو، تصویری جامع و روشنگرانه از وضعیت فعلی و آینده احتمالی جمعیت استان همدان به‌دست می‌دهد و ضرورت اقدام‌های فوری و هماهنگ را برجسته می‌سازد.

صالح قاسمی، ضمن تشریح وضعیت جمعیتی استان همدان اظهار کرد: استان همدان در شرایطی قرار گرفته که نرخ رشد جمعیت آن منفی است؛ به این معنا که جمعیت کلی استان سال به سال کاهش پیدا می‌کند. این روند نه‌تنها یک آمار بلکه زنگ خطری جدی برای آینده اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان است.

وی افزود: مهم‌ترین علت کاهش جمعیت در همدان، مهاجرت گسترده است. بخش قابل توجهی از جمعیت استان به‌دلیل مشکلات اقتصادی و جست‌وجوی فرصت‌های شغلی بهتر، از این منطقه مهاجرت می‌کنند. نبود صنایع بزرگ و تنوع شغلی در همدان و همسایگی با استان‌های صنعتی نیز موجب تشدید خروج جوانان و نیروی کار شده است.

پژوهشگر برجسته جمعیت ادامه داد: این روند باعث شده همدان به یکی از مهاجرفرست‌ترین استان‌های کشور بدل شود و مهاجرت گسترده، کاهش نرخ رشد جمعیت را به‌دنبال داشته باشد.

قاسمی با اشاره به پیامدهای این روند گفت: یکی از تبعات مهم کاهش جمعیت، افزایش سن میانگین جمعیت و سالمندی است. استان همدان هم‌اکنون در بین پنج استان نخست کشور از نظر درصد سالمندان قرار دارد که این مسئله چالش‌های متعددی را پیش‌رو می‌گذارد.

وی توضیح داد: سالمندی جمعیت به معنای تغییرات ساختاری در جامعه است؛ کاهش نیروی کار فعال باعث افت تولید می‌شود و سالمندان به‌دلیل محدودیت‌های فیزیکی و جسمانی نمی‌توانند در مشاغل مختلف فعال باشند. این مسئله منجر به تغییر الگوهای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی خانوادگی خواهد شد.

مؤلف کتاب «جنگ جهانی جمعیت»، با اشاره به تغییر در الگوهای مصرف، نظام خانواده و روابط اجتماعی تصریح کرد: وقوع چنین تغییراتی می‌تواند موجب بروز پدیده‌های اجتماعی ناهمگون با فرهنگ اصیل استان همدان شود؛ به‌عنوان نمونه، سالمندان رهاشده و بدون حمایت اجتماعی، ممکن است با مشکلاتی چون افسردگی مزمن و تنهایی مواجه شوند.

قاسمی افزود: این روند باعث وارد آمدن فشار سنگینی بر نظام بهداشت و درمان استان می‌شود، زیرا هزینه مراقبت از سالمندان چندین برابر جوانان است و این امر بار مالی قابل‌توجهی بر صندوق‌های بیمه و شبکه خدمات درمانی تحمیل می‌کند.

وی به ضرورت اقدامات فوری برای مقابله با این بحران تأکید کرد و گفت: ابتدا باید هویت و عرق بومی استان همدان تقویت شود. زبان، فرهنگ، آداب و سنن محلی و مشاغل سنتی استان باید برجسته و به‌عنوان منبع افتخار جوانان مطرح شوند تا آن‌ها احساس تعلق و عشق به زادگاه خود داشته باشند.

این جمعیت‌شناس ادامه داد: دومین نکته مهم ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان است تا انگیزه مهاجرت کاهش یابد. رونق دادن به مشاغل خرد و متوسط، مانند صنایع دستی و تولیدی‌های محلی نظیر چوب و مبل، کوزه‌گری و سفال‌گری می‌تواند ظرفیت اشتغال‌زایی بالایی داشته باشد.

قاسمی تصریح کرد: با برندینگ و بازاریابی درست این صنایع، می‌توان جوانان را جذب و به تولید و اشتغال پایدار در استان کمک کرد.

وی همچنین به نقش رسانه‌ها در ترویج ارزش‌های ازدواج، خانواده و فرزندآوری تأکید کرد و گفت: باید ازدواج و فرزندآوری به‌عنوان ارزش‌های اجتماعی برجسته و در برنامه‌های فرهنگی و هنری به‌صورت جدی دنبال شوند. این موضوع به‌عنوان پیوست فرهنگی و هنری بسیاری از سیاست‌ها و برنامه‌ها باید دیده شود.

این پژوهشگر جمعیت یکی از راهکارهای کلیدی را حمایت از گروه‌های مردمی فعال در حوزه خانواده، ازدواج و جمعیت دانست و افزود: استانداری، شهرداری، فرمانداری و رسانه‌ها باید کمر همت بسته و از این گروه‌ها حمایت کنند. این گروه‌ها به‌دلیل دغدغه‌مندی و نگاه غیرسودمحور، به‌صورت داوطلبانه فعالیت می‌کنند و می‌توانند نقش بسیار تأثیرگذاری داشته باشند.

قاسمی تأکید کرد: الگوسازی و معرفی این گروه‌ها می‌تواند مشارکت مردمی را تقویت کرده و زمینه شکل‌گیری یک جنبش اجتماعی برای بهبود وضعیت جمعیتی استان را فراهم کند.

وی پیشنهاد داد: برگزاری نشست‌های نخبگانی، کارشناسی و اندیشه‌ورزانه برای هم‌افزایی ایده‌ها و تدوین راهکارهای عملی، از دیگر ضروریات است تا بتوان راه‌حل‌های مؤثر و فوری را در دستور کار قرار داد.

مؤلف کتاب «جنگ جهانی جمعیت» ضمن ابراز امیدواری نسبت به موفقیت استان همدان در اصلاح شاخص‌های جمعیتی تأکید کرد: با توجه به فرهنگ خانواده‌دوست و فرزنددوست همدان، این استان می‌تواند به‌عنوان پایلوت کشوری در بهبود نرخ رشد جمعیت مطرح شود و آینده روشنی در این زمینه داشته باشد.

قاسمی در پایان گفت: با همراهی همه بخش‌ها و اجرای برنامه‌های مدون، مطمئناً وضعیت جمعیتی استان همدان بهبود خواهد یافت و شاخص‌های جمعیتی آن به سمت مثبت حرکت خواهند کرد.

چشم‌انداز روشن و ضرورت هم‌افزایی برای بازسازی جمعیت استان همدان

در پایان باید گفت؛ وضعیت جمعیتی استان همدان، نشانه‌ای روشن از تحولات عمیق و پیچیده‌ای است که بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این منطقه را تحت تأثیر قرار داده است. کاهش مستمر نرخ رشد جمعیت و افزایش سهم سالمندان، اگر بدون برنامه و اقدام مؤثر باقی بماند، پیامدهایی گسترده و طولانی‌مدت بر معیشت خانواده‌ها، بازار کار، سیستم بهداشت و درمان و انسجام اجتماعی استان خواهد داشت. این مسئله فراتر از یک چالش آماری است و می‌تواند ساختار بنیادین جامعه همدان را دچار دگرگونی‌های عمیق کند.

اما همان‌طور که صالح قاسمی، پژوهشگر برجسته جمعیت، به‌درستی اشاره کرد، این بحران پیچیده تنها با برنامه‌ریزی‌های جامع، نگاه چندجانبه و مشارکت فعال همه اقشار جامعه قابل حل است. تقویت عِرق و هویت بومی، احیای فرهنگ، زبان و مشاغل محلی، ایجاد فرصت‌های شغلی واقعی و پایدار برای جوانان، به‌ویژه ترویج فرهنگ خانواده، ازدواج و فرزندآوری، پایه‌های اصلی هر راهکار موفقی هستند.

علاوه بر این، حمایت جدی از گروه‌های مردمی فعال در حوزه خانواده و جمعیت، نقش کلیدی در تبدیل این دغدغه به یک جنبش اجتماعی و فرهنگی خواهد داشت. مسئولان استان، نخبگان و رسانه‌ها باید در کنار مردم قرار گیرند و با همدلی و هم‌افزایی، گفتمانی نوین برای آینده جمعیتی استان همدان شکل دهند.

اکنون زمان آن رسیده که با عزمی ملی، برنامه‌ریزی هوشمندانه و اقدام‌های هماهنگ، این روند نگران‌کننده تغییر کند و همدان به جای مهاجر فرست بودن، به استانی جوان، پویا و سرشار از امید تبدیل شود. آینده‌ای که در آن فرصت‌های شغلی، آرامش خانوادگی و رشد جمعیت، به همراه شکوفایی فرهنگی و اجتماعی، چراغ راه پیشرفت و توسعه استان باشد.

سمیرا گمار