شهرک صنعتی صنایع غذایی بهار، به‌عنوان یکی از مراکز مهم تولید محصولات غذایی در استان، میزبان مجموعه‌ای از واحدهای تولیدی است که با تنوع فعالیت و تمرکز بر کیفیت، توانسته‌اند بخش قابل توجهی از نیازهای بازار داخلی و خارجی را تأمین کنند. در این شهرک، واحدهای تولیدی نه‌تنها در زمینه تولید محصولات متنوع غذایی فعالیت دارند، بلکه با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تلاش می‌کنند تا محصولات خود را مطابق استانداردهای جهانی ارائه و جایگاه رقابتی در بازارهای بین‌المللی پیدا کنند.

در این گزارش، با سه مدیر واحد تولیدی برجسته در شهرک بهار گفت‌وگو شده تا تصویری کامل از فعالیت‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های تولید در این مجموعه ارائه شود. این گفت‌وگوها نشان می‌دهد که هر واحد با ویژگی‌های خاص خود و تمرکز بر کیفیت و نوآوری، سعی در پاسخگویی به نیازهای بازار داخلی و صادراتی دارد. از سبزیجات فریزشده با کیفیت ارگانیک، تا بسته‌بندی مدرن سیب‌زمینی و سیر و تولید شیره بدون افزودنی، این واحدها مسیر دشوار تولید و صادرات را با ابتکار و تلاش مستمر طی می‌کنند.

این گزارش قصد دارد با ارائه تصویری جامع از عملکرد، فرصت‌ها و چالش‌های سه واحد نمونه، هم توان تولید و صادرات شهرک صنعتی بهار را به نمایش بگذارد و هم نیازهای کلیدی برای توسعه پایدار صنایع غذایی کشور را روشن کند.

قطعی برق، مشکلات بیمه و مالیات، محدودیت نیروی کار

مدیر یکی از واحدهای تولیدی این شهرک که در زمینه تولید سبزیجات فریز شده فعالیت دارد، گفت: از بهره‌برداری این واحد تقریباً دوماه می‌گذرد و از همان ابتدا صادرات هم داشته‌ایم.

احسان محرابی‌ توانا افزود: علاوه بر عرضه محصولات در بازار داخلی استان‌های تهران و اصفهان، به کشورهای عراق و روسیه نیز صادرات انجام می‌دهیم.

ویژگی متمایز محصولات این واحد، به گفته وی، ارگانیک بودن سبزی‌ها، کیفیت و سلامت محصولات و همچنین رعایت دقیق استانداردها در فرآیند تولید و سرخ شدن سبزیجات است که باعث می‌شود کیفیت محصول بسیار بالاتر از نمونه‌های مشابه باشد.

وی در خصوص چالش‌ها و مشکلات تولید، تصریح کرد: در حال حاضر مهم‌ترین مشکلات شامل قطعی‌های برق، مشکلات مربوط به کارگران، بیمه و مالیات و برخی مسائل مرتبط با پساب و ضایعات هستند.

مدیر این واحد تولیدی در توضیح جزئیات مشکلات بیمه و مالیات گفت: تراکنش‌های اجباری ما وارد چرخه واقعی تولید نمی‌شود و همین موضوع باعث شده مالیات اضافی برایمان محاسبه شود که فشار سنگینی بر روند تولید وارد می‌کند.

محرابی‌توانا در زمینه اشتغال‌زایی واحد تولیدی، نیز گفت: هم‌اکنون 9 نفر به‌صورت مستقیم و 15 نفر به‌صورت غیرمستقیم با ما همکاری دارند که امکان و ظرفیت افزایش این تعداد نیز به شرط افزایش سرمایه در گردش، فراهم است.

وی درباره استفاده از فناوری در تولید بیان کرد: تا حد نیاز از تجهیزات خودکار استفاده می‌کنیم و در مواردی که نیاز به ارتقا باشد، از گزینه‌های مرتبط با هوش مصنوعی بهره می‌بریم.

این تولیدکننده همدانی درخصوص حمایت‌ها و تسهیلات مورد نیاز برای توسعه واحد، اشاره کرد: با تزریق سرمایه‌ حدود دو میلیارد تومانی می‌توانیم سه تا چهار نفر نیروی دائمی جدید اضافه کنیم، ولی برای افزایش قابل توجه نیروها و توسعه ظرفیت، سرمایه‌ای حدود 10 میلیارد تومان نیاز است.

محرابی‌توانا در مورد چشم‌انداز و برنامه‌های آینده واحد تولیدی، گفت: هدف ما افزایش فضای کارگاه داخل شهرک و توسعه صادرات است، ضمن اینکه حل مسائل مربوط به برق، آب و حفاظت محیط شهرک از سرقت و دیگر مشکلات، اهمیت ویژه‌ای دارد.

سختی واردات ماشین‌آلات، ضعف آموزش فناوری و محدودیت بازار صادراتی

در ادامه بررسی واحدهای تولیدی فعال در شهرک صنعتی صنایع غذایی بهار، با مدیر یکی از واحدهای فعال در زمینه بسته‌بندی محصولات کشاورزی، گفت‌وگو کردیم. این واحد به‌ویژه در زمینه سیب‌زمینی، سیر و پیاز فعالیت دارد و حدود یک سال و نیم است که در این شهرک مستقر شده است.

مجید قیاسوند، با اشاره به سابقه خود در حوزه صادرات محصولات کشاورزی گفت: من حدود 15 سال است که در این زمینه فعالیت می‌کنم، ولی از سه سال پیش وارد شهرک صنعتی شده‌ام و در این یک سال و نیم گذشته به طور رسمی در این مجموعه مشغول به کار هستم.

وی در خصوص ویژگی متمایز محصولات خود توضیح داد: مزیت اصلی محصولات ما در بازارهای خارجی، کیفیت و طعم ممتاز محصولات ایرانی است. برای مثال، پخت سیب‌زمینی ایران بسیار عالی و سیر ایران از بهترین‌های دنیا محسوب می‌شود. با این حال، محصولات ایرانی در کشورهای عربی ارزان‌تر فروخته می‌شوند. دلیل آن، بسته‌بندی قدیمی و غیررقابتی است. به همین دلیل، ما بسته‌بندی‌های جدید و به‌روز ارائه کردیم که با استقبال مشتریان خارجی روبه‌رو شده و موجب شده محصولاتمان با قیمت مناسب در بازار رقابت کنند.

این تولیدکننده همدانی افزود: یکی دیگر از مزایای ما، شناسایی دقیق نیازهای بازار هدف است. به عنوان مثال، در کشور کویت بخش زیادی از جمعیت را کارگران خارجی تشکیل می‌دهند که بیشتر به رستوران‌ها مراجعه می‌کنند. ما بسته‌بندی‌هایی طراحی کردیم که سیب‌زمینی‌های درشت با پخت عالی و قند پایین داشته باشند تا نیاز این بازار را پاسخ دهد.

قیاسوند درباره تعداد نیروی انسانی فعال در واحد خود گفت: میانگین روزانه 10 تا 15 نفر به‌صورت مستقیم و حدود 500 نفر روز نیروی کار فعال داریم. بسته به سطح سفارش‌ها، این تعداد متغیر است.

وی در خصوص مشکلات واحد تولیدی خود تصریح کرد: قطعی برق به مدت دو روز در هفته که باعث توقف فعالیت تولید می‌شود و تأثیر زیادی بر بهره‌وری دارد، یکی از چالش‌های ما است. دشواری واردات ماشین‌آلات مدرن بسته‌بندی، به‌ویژه ماشین‌آلات سیر که فرایند ترخیص آن‌ها از گمرک یک سال طول می‌کشد، مشکل دیگر است. اگرچه برخی مسیرهای غیرقانونی هم وجود دارد که دستگاه‌ها از طریق دبی وارد می‌شوند، اما به‌کار ما نمی‌آید.

این تولیدکننده محصولات کشاورزی ادامه داد: ضعف اطلاع‌رسانی و آموزش فناوری جدید به کشاورزان و واحدهای بسته‌بندی از معضلات دیگر است؛ بسیاری از واحدهای بسته‌بندی همچنان از روش‌های 20 سال پیش استفاده می‌کنند و بسته‌بندی‌های مدرن را نمی‌شناسند. در نهایت، محدودیت در صادرات به کشورهای دورتر به‌دلیل ضعف بسته‌بندی و نبود خطوط صادراتی منظم نیز مشکلی جدی است.

قیاسوند تأکید کرد: حتی بازارهای بالقوه‌ای مانند اندونزی، با جمعیت زیاد و علاقه‌مند به محصولات حلال، به‌دلیل نبود هماهنگی در بسته‌بندی و تبلیغات از دست رفته‌اند.

او افزود: یک تاجر ایرانی ساکن اندونزی به من گفت حاضر است شبکه تلویزیونی اندونزی را برای تبلیغ سیر ایران به‌کار گیرد، اما برای این کار نیازمند حمایت و هماهنگی مسئولان هستیم.

وی ادامه داد: با تولید سیر بهینه و کشت مناسب در استان‌های همدان، کردستان و کرمانشاه، حتی با حجم محدود آب، می‌توان پاسخگوی نیاز بازار اندونزی شد. سیر ایران قابلیت ارزآوری بالایی دارد؛ تقریباً تا نزدیک دو دلار به ازای هر کیلوگرم.

این تولیدکننده همدانی افزود: مشکل اساسی ما نبود ارتباط و همکاری با مسئولان وزارت امور خارجه و سفارتخانه‌ها برای توسعه صادرات به کشورهای غیرهمسایه است. همچنین با کشورهایی در آفریقا هیچ ارتباطی وجود ندارد و این کشورها از تولیدات ما اطلاعی ندارند، در حالی که نیاز غذایی بالایی دارند و بازار توسط چین تصرف شده است.

قیاسوند با تأکید بر اهمیت آموزش و ارتقای فناوری بسته‌بندی گفت: واحدهای بسته‌بندی ما هنوز به‌صورت ابتدایی کار می‌کنند و با دستگاه‌ها و روش‌های نوین آشنا نیستند. اگر کشاورزان و مدیران این واحدها بتوانند با هزینه کم به کشورهایی مانند چین یا دیگر مراکز فناوری روز سفر کرده و آموزش ببینند، خواهند توانست بسته‌بندی را بر اساس استانداردهای جهانی انجام دهند و بازارهای صادراتی بیشتری را جذب کنند.

او همچنین به تجربه محدود حمایت‌های دولتی اشاره کرد: متأسفانه طی سال‌ها پرونده‌های وام و تسهیلات زیادی تشکیل داده‌ایم، اما کمکی دریافت نکردیم. اگر تسهیلات پنج تا 10 میلیاردی در اختیار ما قرار می‌گرفت، می‌توانستیم ماشین‌آلات بهتر وارد کرده، مواد اولیه را به‌راحتی تأمین کنیم و ظرفیت تولید را ارتقا دهیم. اکنون تأمین مالی مواد اولیه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ماست.

این تولیدکننده افزود: بسیاری از وام‌ها به دلایل مختلف پاسخگوی نیاز واقعی واحدها نیستند و حتی مبالغ پایین نیز به‌موقع تخصیص داده نمی‌شوند.

قیاسوند به نکته‌ای مهم درباره توسعه پایدار کشاورزی اشاره کرد و گفت: برای حفظ محیط‌ زیست و منابع آب زیرزمینی، نمی‌توان کشاورزان را از فعالیت منع کرد، بلکه باید آن‌ها را در مسیر درست هدایت کرد. یکی از این مسیرها، کشت سیر است. با ایجاد بازار هدف در کشورهایی مانند اندونزی، هند و برخی کشورهای آفریقایی، کشاورزان به‌طور طبیعی به سمت تولید سیر گرایش پیدا می‌کنند. این رویکرد علاوه بر افزایش ارزآوری، مصرف آب را کاهش داده و به حفظ سلامت محیط‌ زیست کمک می‌کند.

وی در پایان تأکید کرد: افزایش صادرات سیر و توجه به بازارهای هدف، هم به سود کشاورزان است و هم به بهبود شرایط محیط زیست کمک می‌کند و گفت: این ارتباطات و تلاش‌ها زنجیره‌ای به هم وصل هستند و اثرات مثبت آن را می‌توان در تمامی بخش‌ها دید.

قطعی آب و برق، کمبود زیرساخت، تغییرات قیمت دلار و کمبود کارگر

در ادامه بررسی واحدهای تولیدی فعال در شهرک صنعتی صنایع غذایی بهار، با مدیر یکی دیگر از واحدهای تولیدی، گفت‌وگو کردیم که در زمینه تولید انواع شیره خرما و انگور فعالیت دارد و علاوه بر بازار داخلی، محصولات خود را به کشورهای عراق، سوریه و ترکیه صادر می‌کند.

آرش سکندری، در توضیح ویژگی محصولات خود گفت: شیره‌های ما خالص و بدون افزودنی است؛ هیچ شکر اضافه‌ای ندارد و تمام فرآیند تولید با دستگاه‌های صنعتی و تحت خلأ انجام می‌شود که کیفیت محصول را تضمین می‌کند.

وی در خصوص بسته‌بندی محصولات بیان کرد: برای پاسخ به نیازهای متنوع بازار، بسته‌بندی‌ها در دو نوع کوچک و مصرفی، و نیز فله و خشک طراحی شده‌اند تا هم بازار داخلی و هم صادرات را پوشش دهند.

مدیر صنایع غذایی سولار در مورد ظرفیت تولید و نیروی انسانی، توضیح داد: ظرفیت تولید سالانه ما حدود دو هزار و 500 تن است و تعداد کارکنان مستقیم حدود 30 تا 40 نفر و غیرمستقیم تا 150 نفر متغیر است که بسته به فصل تغییر می‌کند.

سکندی افزود: مواد اولیه محصولات ما نیز عمدتاً از منابع داخلی تأمین می‌شوند؛ خرما از جنوب ایران، توت از مشهد و انگور از مناطق همدان و ملایر.

وی مهم‌ترین چالش‌های تولید را این‌گونه بیان کرد: مهم‌ترین مشکلات ما، تأمین برق و تغییرات قیمت دلار است؛ همچنین گاهی کمبود کارگر و مسائل مرتبط با زیرساخت‌ها مانند آب، تلفن و اینترنت وجود دارد. شهرک صنعتی امکانات محدودی دارد و این مسائل تولید را دشوار می‌کند.

این تولیدکننده در مورد مالیات و بیمه، گفت: ما مشکل خاصی نداریم، ولی مشکلات برنامه‌ریزی نشده مثل قطعی آب و برق بسیار اذیت‌کننده هستند.

سکندری درباره نیازهای حمایتی و تسهیلاتی تأکید کرد: ما به سرمایه در گردش نیاز داریم تا بتوانیم روند تولید را بهبود بخشیم و انتظار داریم مدیریت شهرک صنعتی مشکلات مربوط به آب و برق را برطرف کند.

وی در پایان، به چشم‌انداز توسعه واحد تولیدی خود اشاره کرد: با تأمین سرمایه در گردش، امکان توسعه کار و افزایش ظرفیت تولید وجود دارد، و ما در حال حاضر برنامه توسعه داریم.

ظرفیت بالای تولید و صادرات شهرک صنعتی بهار در سایه محدودیت‌های زیرساختی

بررسی وضعیت سه واحد تولیدی در شهرک صنعتی صنایع غذایی بهار، تصویری روشن از وضعیت تولید و صادرات در این منطقه ارائه می‌دهد. نکته بارز این است که واحدها، با وجود تفاوت در نوع محصولات و بازار هدف، یک دغدغه مشترک دارند؛ تلاش برای حفظ کیفیت و نوآوری در مقابل محدودیت‌ها و موانع زیرساختی.

از سبزیجات فریزشده با استانداردهای ارگانیک تا بسته‌بندی مدرن سیب‌زمینی و سیر و تولید شیوه و شیره بدون افزودنی، همگی نشان می‌دهند که تلاش برای متمایز شدن در بازار داخلی و خارجی محور اصلی فعالیت‌های آن‌هاست.

با این حال، موانع عملیاتی، ساختاری و حمایتی محدودیت جدی برای توسعه محسوب می‌شوند. قطعی‌های برق و آب، محدودیت واردات ماشین‌آلات مدرن، ضعف آموزش فناوری، کمبود سرمایه در گردش و مسائل مالیاتی و بیمه، نمونه‌هایی از مشکلاتی هستند که واحدها را در مسیر رشد و توسعه متوقف می‌کنند. تجربه واحدهایی مانند مجید قیاسوند، که با علاقه و برنامه‌ریزی دقیق بازارهای دوردست مانند اندونزی را شناسایی کرده‌اند، نشان می‌دهد که ظرفیت صادراتی کشور در حوزه محصولات کشاورزی و غذایی بسیار بالاست، اما نیازمند هماهنگی و حمایت نهادهای دولتی است.

از سوی دیگر، تحلیل روند تولید و صادرات نشان می‌دهد که بازارهای هدف دقیق و استفاده از فناوری روز می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت واحدها داشته باشد. نبود هماهنگی و حلقه اتصال تولیدکننده با بازار هدف، در میان برخی واحدها، موجب می‌شود که فرصت‌های صادراتی از دست برود و بازارهای دوردست به رقبای خارجی واگذار شود.

نکته دیگر، پیوند تولید، صادرات و توسعه پایدار منابع طبیعی است. به‌عنوان مثال، کشت سیر با مدیریت بازار هدف، می‌تواند هم ارزآوری بالا ایجاد کند و هم مصرف آب و فشار بر محیط زیست را کاهش دهد. این نشان می‌دهد که تصمیم‌گیری هوشمندانه و برنامه‌ریزی راهبردی در سطح واحد و سیاست‌گذاری در سطح کلان، اثرات زنجیره‌ای مثبت ایجاد می‌کند.

در نهایت، تحلیل این مصاحبه‌ها به‌وضوح نشان می‌دهد که شهرک صنعتی صنایع غذایی بهار ظرفیت بالقوه قابل توجهی برای رشد صنایع غذایی دارد، اما بدون اصلاح زیرساخت‌ها، تسهیل واردات فناوری و حمایت‌های مالی و مدیریتی، بسیاری از فرصت‌ها همچنان مغفول خواهند ماند. روزنامه‌نگار تحقیقی با نگاهی دقیق نتیجه می‌گیرد که همت و ابتکار تولیدکنندگان، تنها با حمایت هدفمند می‌تواند به رشد پایدار و نفوذ بیشتر محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی منجر شود.

سمیرا گمار