پوریا گل‌محمدی از گردآوری هزاران صفحه اطلاعات طی 18 سال درباره روستای «کهنوش» خبر داد و گفت: این پژوهش که در 18 فصل تدوین شده، قابلیت تبدیل شدن به چهار کتاب مستقل را دارد.
دانش‌آموخته دکتری جامعه‌شناسی و پژوهشگر حوزه فرهنگ با بیان اینکه جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت میدانی و شفاهی انجام شده، اظهار کرد: این کار را با تشویق رئیس انجمن ایران شروع کردم؛ با افراد مختلف مصاحبه داشتم و اسناد و مدارک را جمع‌آوری کردم و همچنان هم درحال انجام کار هستم.
* تدوین فرهنگ لغات و دستور زبان محلی
گل‌محمدی با اشاره به جزئیات پژوهش خود، افزود: «فرهنگ لغات» این روستا تقریباً آماده است؛ صفحه‌ای هم در تلگرام ایجاد کرده‌ام که هر لغت جدیدی پیدا می‌شود، افراد در آن منتشر می‌کنند. همچنین تعداد 500 ضرب‌المثل لری جمع‌آوری و کاربرد آن‌ها را مشخص کرده‌ام. ضرب‌المثل‌های این منطقه بسیار زیبا هستند؛ برای مثال «خانه پُر از دشمن، بهتر از آن که خالی باشد» (البته به زبان لری) که نشان از فرهنگ میهمان‌نوازی دارد و نیز در مذمت تنهایی است.
شاعر مطرح کشور با اصالتی از لرهای تویسرکان استان همدان با بیان اینکه دستور زبان محلی کهنوش را نیز تهیه کرده‌ام، گفت: در زبان لری به «عکس» می‌گویند «عسک» و به «مغز» می‌گویند «مزغ» که اشتباه تلفظ نمی‌کنند، بلکه دستور زبان آن‌ها است. برخی کلمات لری هم در زبان فارسی معادل ندارند؛ برای مثال نوشتن تلفظ کلمه آب در زبان لری، ممکن نیست، چون گویی «اِ» است که به سمت «اُو» کشیده می‌شود. نوع آواشناسی و نگارش این کلمات، گاهی به زبان‌های باستان برمی‌گردد.
* کشف سامانه باستانی «ایسیل»/ «ایسیل»، نماد هم‌زیستی پایدار با طبیعت
این پژوهشگر درباره یکی دیگر از یافته‌های منحصربه‌فرد این پژوهش، این‌گونه توضیح داد: «ایسیل» نخستین سیستم ذخیره آب به دست بشر است؛ در جایی که چشمه می‌جوشد، انسان دور آن را سنگ‌چین و یک چاله درست کرده تا از آب جمع‌آوری‌شده برای امور مختلف، به‌ویژه آبیاری باغ، بهره ببرد که به آن «ایسیل» می‌گویند و نخستین‌بار بنده آن را در ایران معرفی کردم.
گل‌محمدی با تأکید بر سازگاری این سامانه با محیط زیست، ابراز کرد: توجه داشته باشید که ایسیل نه استخر است و نه آب‌انبار؛ وقتی شما برای ساخت استخر سیمان به کار می‌برید، به محیط زیست صدمه می‌زنید، اما ایسیل اگر خراب شود، به طبیعت برمی‌گردد؛ همچنین برای استخر لازم است پمپ قرار دهید که حیوانات را فراری می‌دهد. در کهنوش نزدیک به 30 تا 50 ایسیل وجود دارد و در آذربایجان نیز در روستاهای متعددی، این سامانه را دیده‌ام.
وی افزود: هر آنچه فکر کنید در مورد این روستا، از غذا خوردن و لباس پوشیدن تا ترانه‌ها، ادبیات و مراسم‌ها، در پژوهش‌هایم وجود دارند.
* مستندسازی موسیقی محلی
این پژوهشگر با اشاره به بخش موسیقی پژوهش خود، اذعان کرد: «چمر» نوعی موسیقی سوزناک و مخصوص عزاداری‌ها است و بنده در کهنوش آخرین «چمره‌زن» را یافتم که انواع سازها را می‌نواخت؛ برای مثال ساز «دوزله» که از استخوان «دال»، (همان لاشخورهایی که در آسمان تویسرکان دیده می‌شوند) درست می‌شود.
دانش‌آموخته دکتری جامعه‌شناسی و پژوهشگر حوزه فرهنگ در تشریح دیگر یافته‌های خود از روستای «کهنوش»، به توصیف آداب و رسوم منحصربه‌فرد و ویژگی‌های اجتماعی-جغرافیایی این روستا پرداخت و گفت: برای مثال عروس تا 6 ماه و گاه تا یک‌سال از خانه بیرون نمی‌آمده است و وقتی برای نخستین‌بار پس از ازدواج می‌خواست به چشمه برود تا آب بیاورد، مردم می‌گفتند «جمع شوید، عروس می‌خواهد به چشمه بیاید».
* پیشتازی آموزشی و پرورش شخصیت‌های ملی
وی با بیان اینکه کهنوش پُرمعلم‌ترین روستای ایران است و حدود 600 فرهنگی دارد، خاطرنشان کرد: فکر می‌کنم این روستا از سال 1300 صاحب مدرسه «رشدیه» و همین امر باعث ایجاد رقابت علمی بین مردم آن شده است. همچنین در اوایل انقلاب، بسیاری از جوانان به‌دلیل امکان اسکان داشتن در خوابگاه‌های تربیت معلم و نیروی نظامی، به این دو سمت گرایش پیدا کرده‌اند؛ به‌واقع این روستا با صفت «فرهنگی» شناخته می‌شود.
گل‌محمدی با تأکید بر نقش آموزش در تربیت شخصیت‌های ملی از این روستا، افزود: ما در ایل و تبار خود نظامی‌های زیادی (حتی تا سطح سرداری) نیز داریم.
* گردشگری و مهاجرت معکوس
این جامعه‌شناس با اشاره به ویژگی‌های جغرافیایی کهنوش، گفت: این روستا موقعیت گردشگری ممتازی دارد؛ چون در یک بن‌بست کوهستانی واقع شده و دارای سکوت و آرامش بسیار ارزشمندی است که آن را مناسب گردشگری طبیعی کرده و طبیعت بکر و دست‌نخورده‌اش، برای گردشگری سلامت ایده‌آل است.
وی از مهاجرت معکوس به کهنوش خبر داد و یادآور شد: جمعیت آن که زمانی به سه هزار نفر رسیده بود، پس از مهاجرت اکنون حدود یک‌هزار نفر است؛ اما بسیاری به‌ویژه بازنشستگان، درحال ساخت خانه و بازگشت به روستا هستند.
گل‌محمدی با اشاره به هم‌زیستی مسالمت‌آمیز فرهنگی در منطقه همدان، گفت: رفت‌وآمد زیاد بین لرها و فارس‌ها، باعث تبادل فرهنگی شده است و نه «تضاد فرهنگی»؛ یعنی زبان لری منطقه ما نیز تحت تأثیر فارسی همدان قرار گرفته و از غلظت آن کاسته شده است.
* تنوع فرهنگی، سرمایه‌ای برای توسعه همدان و کرمانشاه
پژوهشگر و محقق حوزه فرهنگ به بررسی پیوندهای تاریخی و فرهنگی بین استان‌های همدان و کرمانشاه نیز پرداخت و با اشاره به پیشینه ارتباطی دو منطقه همدان و کرمانشاه، اذعان کرد: براساس مطالعات و شنیده‌ها، در گذشته کرمانشاه به‌عنوان مرکزی مهم، نقش ارتباطی با مناطق غربی کشور داشته و در برهه‌ای همدان نیز تحت تأثیر این حوزه فرهنگی قرار گرفته است.
گل‌محمدی با بیان اینکه همدان یک کشور چهارفصل فرهنگی است، عنوان کرد: نه‌تنها در شهر همدان، بلکه در روستاهای آن نیز گاهی شاهد هستیم که هم به زبان ترکی، هم زبان کردی، هم زبان لری و هم زبان فارسی صحبت می‌شود؛ این نشان از هم‌زیستی دیرینه اقوام مختلف دارد و کوچ عشایر و اسکان تدریجی آنان در نواحی همدان، کرمانشاه، کردستان و لرستان، باعث شکل‌گیری این پیوندهای فرهنگی شده است.
وی بر لزوم بهره‌گیری از این تنوع فرهنگی در راستای توسعه تأکید و بیان کرد: همدان به‌عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران، می‌تواند از این گنجینه فرهنگی برای ایجاد انقلاب آموزشی و فرهنگی، بهره ببرد؛ آموزش مهارت‌های زندگی، کار جمعی و قانون‌مداری، همان‌گونه که در ژاپن شاهد بودیم که این مهم نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و مدیران آشنا به ظرفیت‌های بومی است.
این پژوهشگر در پایان سخنانش با اشاره به زمان چاپ کتاب‌های خود در حوزه فرهنگ و ضرب‌المثل‌های محلی کهنوش، گفت: تدوین این اثر نیازمند زمان و دقت بسیار است؛ برخی موضوعات مانند خودکشی در میان زنان در مناطق دورافتاده، نیازمند پرداختی حساس و آموزشی است و صرفاً انتشار گزارش بدون راهکار، سودمند نخواهد بود. امیدوارم در فرصت مناسب، بتوانم کار ویرایش و چاپ را به پایان برسانم.

فاطمه فراقیان