سپهرغرب، گروه شهر - عباس سریشی: معضل ترافیک در جوامع شهری مدرن و نیمه‌مدرن یک واقعیت انکارناپذیر است که متأثر از مسائل مختلف شکل می‌گیرد و طبعاً حل و جلوگیری از تبعات منفی آن به حق یکی از مهم‌ترین مطالبات شهروندان از مسئولین و برنامه‌ریزان شهری است.

در واقع معضل ترافیک موضوعی نیست که بتوان به‌راحتی از کنار آن گذشت چراکه این پدیده اجتماعی با بروز مشکلاتی چون اتلاف وقت، هدر دادن فرصت‌های مناسب زندگی، آلودگی صوتی و هوایی، هدر رفتن سرمایه ملی مانند انواع سوخت‌های لازم، مشکلات روحی و روانی، ناراحتی‌های عصبی و... همراه است و طبیعتاً ادامه چنین روندی سلامت مردم را رسماً به مخاطره می‌اندازد گو اینکه این معضل در بعضی کلان‌شهرها و شهرهای در حال رشد حالا دیگر رسماً تبدیل به مسئله اصلی مدیران شهری شده است.

این بدان معناست که عدم پیوستگی و تناسب برنامه‌های مدون در طرح‌های جامع ترافیکی بر مبنای شرح وظایف دستگاه‌ها و همچنین عدم رعایت مؤلفه‌های لازم‌الاجرا در مدیریت شهری باعث بروز چشم‌اندازی نامطلوب و بلندمدت و نسبتاً پایدار در شهرهای بزرگ شده، به دیگر سخن عدم توجه به برنامه‌ها و پیروی از یک راهبرد استراتژیک مشخص از سوی تصمیم‌گیران بر مبنای برنامه‌های تعیین‌شده در طرح‌های جامع و همچنین تصمیم‌گیری‌هایی با سلایق شخصی و غیر کارشناسی و تخصصی در حل این مشکلات باعث گردیده تا علاوه بر مشکلات فعلی گره‌هایی هم بر کلاف درهم‌پیچیده ترافیک و تبعات آن در آینده بیفزاید.

بنابراین به اعتقاد کارشناسان و صاحب‌نظران و برای جلوگیری از بروز و تشدید این مشکلات نه‌فقط تبیین مطالعه و ایجاد طرح جامع حمل‌ونقل شهری و تبعیت تمامی مدیران دست‌اندرکار از طرح‌های پیشنهادی و اولویت‌بندی شده در این مطالعات بر اساس تخصص و خرد جمعی امری ضروری است بلکه متعاقباً و با توجه به تغییرات پرسرعت ساختار شهرها به‌روزرسانی این مطالعات و موضوعات نیز ضروری‌تر از گذشته به نظر می‌رسد.

روایت تقاطع غیر هم‌سطح در ایران...

و اما این یک واقعیت غیرقابل‌انکار است که امروزه و در بیشتر مناطق پرازدحام شهرهای کشور ما دیگر فضای کافی برای توسعه خیابان‌ها و عریض کردن آن‌ها وجود ندارد گو اینکه حتی در صورت وجود فضای کافی تحقق این فرآیند نیز در کوتاه‌مدت برای کنترل و روان‌سازی ترافیک امکان‌پذیر نیست بنابراین مدت‌هاست که ساخت تقاطع‌های غیر هم‌سطح به‌عنوان یک راهکار نسبتاً زودبازده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است.

البته به اعتقاد بسیاری کارشناسان احداث تقاطع‌های غیر هم‌سطح تا حدود زیادی می‌تواند بار این مشکلات و گره‌های ترافیکی را کاهش داده و نقش مهمی در روان‌سازی ترافیک و کاهش ازدحام ایفا کند. منتها مشروط براینکه این فرآیند با لحاظ نمودن همه جوانب فنی و مهندسی، اعتبارات بودجه؛ زمان‌بندی اجرا، اولویت‌بندی در اجرا و ساخت و برنامه‌ریزی مداوم در توسعه راهکارهای پیشنهادی در حوزه عمرانی به‌منظور هدف‌دار نمودن اجرای طرح‌ها، تعیین و یا تغییر کاربری در پوسته شهری و طرح تفضیلی بر مبنای ظرفیت ترافیکی معابر و صدالبته مبتنی بر نظر کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه ترافیک شهری در ذیل موضوعاتی چون مطالعه مشخصات ترافیک عملکرد ترافیک، برنامه‌ریزی ترافیک، طرح هندسی، مدیریت ترافیک صورت گیرد. مضاف براینکه این فرآیند نیز باید تا حد ممکن بدون لطمه زدن به محیط‌زیست و عدم مداخله در سایر طرح‌های فرادست و جامع شهری تحقق یابد.

با این حال در کشور ما به‌جای نگاه بنیادین به محتوای مسئله و تلاش در جهت ایجاد بنایی عقلایی و فرهنگی با لحاظ نمودن همه بایستگی‌ها و شرایط در وجوه مختلف برای حل مشکل کنترل ترافیک و به مفهوم دیگر به حداقل رسانیدن ضرر و زیان ناشی از سوء مدیریت‌ها و تسریع بخشیدن به کارهای اجرایی عموماً از روش‌ها و راهکارهای غیر کارشناسی، موقتی و نامعقول و یا کم بازده استفاده می‌شود که چه در پیش از اجرا و چه بعد از ورود به کاربری به محلی برای حرف‌وحدیث‌های طولانی‌مدت و حتی بعضاً مناقشات مجازی و حضوری کارشناسان و مردم و یا دوقطبی شدن فضای شهر و مدیریت آن می‌شود.

البته این همه حاشیه‌سازی پر‌رنگ‌تر از متن نیز در حالی است که اصل مشکل هنوز به قوت خود باقی مانده و کماکان نیز میل به خودخواهی، عدم ایثار و ازخودگذشتگی، اهمیت منافع فردی و فدا کردن منافع جمعی برای راحتی تردد و حرکت در خیابان‌ها، عدم انسجام اجتماعی و فرهنگی در میان شهروندان، بی‌نظمی فرهنگی بر ساختار زندگی اجتماعی و... در بروز معضل ترافیک شهری بیشتر از گذشته شده است.

روایت نوش‌داروهایی که نیش جان شده‌اند...

با توجه به گسترش جغرافیایی و نیز قرار گرفتن در مسیر استان‌های غربی و افزایش ترددهای درون و برون‌شهری در طی دو دهه اخیر مسئولان شهری همدان برای تسهیل در عبور و مرور و متعاقباً روان‌سازی ترافیک به‌صورت ویژه به نهضت ساخت تقاطع‌های غیرهمسطح روی آورده‌اند که ماحصل این تلاش نیز احداث حداقل ده باب سازه ترافیکی ازاین‌دست در گوشه و کنار آن بوده است.

البته هرچند احداث این تقاطع‌ها جزو نیازهای لامفر جوامع شهری محسوب شده و حتی به گفته مسئولان مدیریت شهری سازه‌هایی که در سطح شهر احداث شده نه‌فقط مشکل ترافیک را تا میزان بسیار زیادی...! رفع کرده بلکه حتی باید در این خصوص به فکر رویکردها و اجراهای بیشتر و بزرگ‌تری بود با این حال و به تصریح بسیاری از شهروندان و اذعان برخی کارشناسان برآیندها و نتایج دو دهه کار و تلاش به‌گونه‌ای است که در برخی از تقاطع‌های شهر قبل از احداث تقاطع غیرهمسطح، تردد خودرو‌ها تقریباً به‌صورت عادی صورت می‌گرفت اما با احداث این سازه‌های حجیم درحالی‌که امید می‌رفت ترافیک این نقطه از شهر کاهش یابد اما برخلاف تصور نه‌فقط گره خاصی از مشکل ترافیک رفع نشد بلکه حتی این ساختار و اصلاح هندسی نامناسب و غیراصولی سبب شده تا در برخی از ساعات روز ترافیک فشرده و درهم‌تنیده رانندگان و مردم را تا سر حد کلافگی سوق دهد.

البته گو آنکه این‌همه نیز در حالی است که طی مدت احداث این سازه‌های بزرگ مردم ماه‌ها و حتی سال‌ها رنج و آلودگی‌های صوتی و محیطی را تحمل کردند تا شاید مشکلی از مشکلاتشان در حوزه ترافیک شهر رفع شود، اما پس از بهره‌برداری از آن حالا به این نتیجه رسیده‌اند که اولاً این تقاطع‌ها باید با مطالعات بیشتری اجرایی می‌شدند در ثانی نحوه کمیت اجرا و دستاوردهای آن‌ها نیز آن‌گونه که باید با وعده‌ها و تعاریف و هدف‌گذاری‌ها مطابق نیست.

حالا البته بحث افزایش تأمل‌برانگیز هزینه‌ها (از 34 میلیارد و 700 میلیون تومان به بالغ‌بر 60 میلیارد)، طولانی شدن زمان ساخت، بروز محدودیت‌هایی در مسیر تردد، افرایش بار ترافیکی سنگین درون‌شهری، زد و بندهای پشت پرده‌ای که باعث بروز صدها موضوع اجتماعی اقتصادی فرهنگی و انتظامی و...هم به‌جای خود.

  نمک سوء مدیریت روی زخم سکوت مردم...!

حال اما جدا از بحث یکی دو تقاطع غیر هم‌سطح (مثل میدان‌بار که سالی چند بار و هر بار میلیاردها تومان خرج تعمیر، روکش، دستمزد و...) روی دست شهرداری می‌گذارد اما داستان دو تقاطع در حال اجرای دیگر، آن‌قدر پرحاشیه و حرف‌وحدیث شده که نمی‌شود شتر رسوایی آن‌را در پشت هیچ کوهی پنهان کرد.

روایت تقاطع شهید همدانی که با گذشت بیش از 6 سال از زمان شروع و میلیاردها تومان هزینه هنوز به نتیجه نرسیده دچار شکست و ریزش شد و نشانه‌های وصله و پینه را می‌شود روی آن دید و ایضاً تقاطع غیر هم‌سطح غدیر (فرهنگیان) که باگذشت بیش از 20 سال از شروع ساخت اما ظاهراً هنوز نقشه و ساختار نهایی آن مشخص نشده و مقرر گردیده تا هر سال و با اعلام سلیقه و نظر یک مسئول و مدیر یک فاز دیگر به بدنه یا حاشیه آن اضافه شود...

البته این در حالی است که بسیاری از مسئولان، تصمیم‌گیران و مدیران شهری (اعم از شورا و شهرداری و استانداری و...) در سخنرانی‌ها و نشست‌های رسانه‌ای ضمن دفاع تمام‌عیار از کیفیت و کمیت اجراها با تأکید دائمی بر تلاش همه‌جانبه، شبانه‌روزی و کاملاً برنامه‌ریزی‌شده، تخصصی، کارشناسی و زمان‌بندی‌شده و منطبق بر نقشه جامع شهر و نیازسنجی‌های واقعی دست‌اندرکاران جهت طراحی، اتمام این پروژه‌ها در کوتاه‌مدت (ظرف یک تا دوماه...!) اما عموماً با نیم‌نگاهی مصلحتی به معایب و نواقص معتقدند که علت اصلی بروز این موضوعات بی‌اهمیت (طولانی شدن زمان اجرا؛ نیمه‌کاره ماندن طرح، افزایش قیمت تمام‌شده و یا کیفیت پایین اجرا) نه متأثر از سوء مدیریت بلکه در اصل ناشی از نوسان قیمت‌ها، جو حاکم بر بازار، تورم و کمبود اعتبارات، رسیدن فصل سرما و شیوع ویروس کرونا بوده که باعث بروز مشکلات در تهیه مواد و مصالح، حق‌الزحمه پیمانکار و متعاقباً کندی پیشرفت در ادامه و اتمام طرح و به‌موازات آن بروز مشکلات بیشتر و سریع‌تر در امر تردد و ترافیک در گلوگاه‌ها شده است.

وگرنه قطعاً با پایان کار نه‌فقط بخش اعظمی از مشکلات ترافیکی این شریان‌ها و گلوگاه‌ها رفع خواهد شد بلکه به‌طور حتم و کاملاً محسوس باعث ارتقای سطح کیفی زندگی در شهر نیز خواهد گردید منتها تحقق این امر مشروط به صبر و تحمل مشکلات و تبعات این امر توسط مردم برای ادامه کار است (حتی اگر چندین سال بیش از میزان تعریف‌شده برای اجرا و یا ده‌ها برابر هزینه اولیه تمام شود) بنابراین مردم نباید با بی‌تابی و ابراز گلایه و شکایت بی‌مورد کار کنند که موجب به هم خوردن برنامه‌ریزی دقیق آن‌ها شود.

به‌هرحال اکنون قریب به چندین سال است که اجرای پروژه تقاطع غیر هم‌سطح شهید همدانی و متعاقباً فاز چندم...! غدیر یا همان فرهنگیان حسابی گریبان شهر را گرفته و داد شهروندان را نیز درآورده گو اینکه ظاهراً نیز هیچ مقام مسئولی حاضر به پاسخگویی در این خصوص نیست و بدتر از همه اینکه حتی اراده‌ای هم برای اتمام هرچه زودتر این طرح‌های چندساله وجود ندارد و مردم نمی‌دانند تا چه زمان باید شاهد نابسامانی‌ها و گیر و گرفتاری‌های پروژه‌ها باشند که هنوز هم تأثیر آن به مرحله اثبات نرسیده است.

آیا مسئولین صدای مردم را می‌شنوند...!؟

و اما در پی وصول گزارش‌ها و گلایه‌های مردمی به روزنامه سپهر‌غرب در خصوص وضعیت ناهنجار ترافیکی و مشکلات موجود در دو پروژه شهری همدان (تقاطع غیر هم‌سطح شهید همدانی و غدیر) خبرنگاران این روزنامه طی خردادماه سال جاری چندین مرحله با حضور در این مناطق و انجام گفت‌و‌گو‌های متعدد با رانندگان، سکنه و افراد عبوری در صدد واکاوی و لایه‌برداری از مشکلات و موضوعات پیش‌گفته شدند که نتیجه کار به‌صورت گزاره‌هایی کلی و جمع‌بندی شده در ادامه خواهد آمد.

اما بااین‌حال آنچه باید در پیش درآمد این نقطه نظرات مردمی عنوان گردد تأکید بر تلاش برای توسعه شهر و حمایت از عملکردهای مفید و مثبت توسط مجریان و مدیران است که می‌تواند باعث افزایش هرچه بیشتر و بهتر رفاه، آسایش و کیفیت زندگی شهروندان شود گو اینکه تقریباً همه شرکت‌کنندگان در این گفت‌و‌گو (60 نفر خانم و آقا) ضمن تقدیر و تشکر از زحمات صورت گرفته عموماً براین باورند که:

-55 نفر با عنوان اینکه هرچند احداث تقاطع‌های غیر هم‌سطح نشانه‌هایی از توسعه شهری همدان محسوب می‌شود بااین‌حال اما معتقدند باید در خصوص محل و هدف این پروژه‌ها بیشتر دقت نظر داشته و کارگروه‌های تخصصی با نظرسنجی و نیازسنجی از مردم و ساکنان حداقل یک سال بر روی آن فکر و برنامه‌ریزی می‌کردند.

-همین گروه ضمن گلایه از طولانی شدن اجرای طرح‌های موجود در همدان معتقدند مدیریت شهری در این موضوع بسیار ضعیف عمل کرده و برنامه مشخص زمان‌بندی برای اجرای آن عنوان نکرده است.

-51 نفر از گفتگو شوندگان براین باور بودند که نه در ابتدا و نه در حین اجرای این پروژه‌ها فکر و تدبیر مناسبی برای سهولت در تردد خودروها و عابران در قالب مسیرهای جانبی و اضطراری و ایمن نشده و همین امر باعث بروز مشکلات بیشتری برای مردم شده است.

-48 نفر از گفتگو شوندگان با عنوان اینکه اساساً نظرسنجی و نیازسنجی در اجرای طرح‌های شهری در همدان مفهوم ندارد تصریح کردند نباید شورا و شهرداری به‌جای مردم و برای آنان تصمیم‌های یک‌جانبه بگیرند از منظر این گروه احداث برخی تقاطع‌ها اساس نیاز نبوده زیرا معابر قبلی پاسخگوی نیازهای مردم بودند و فقط باید در خصوص اصلاح هندسی آن‌ها اقدام می‌شد که بار مالی چندانی هم برای شهر نداشت.

-تعداد قریب به 45 نفر با بیان اینکه طولانی شدن طرح‌ها قطعاً باعث افزایش هزینه تمام‌شده ساخت این پروژه‌ها شده عنوان داشتند بروز چنین موضوعی قطعاً متأثر از سوء مدیریت و بی‌توجهی به سرمایه‌های استانی و هدر رفت مالیات مردم است.

-تعدادی بالغ‌بر 39 نفر با عنوان اینکه اگرچه بروز برخی تأخیرات در اجرای طرح‌های بزرگ گاهی طبیعی است اما به‌صورت خاص و در باب تقاطع شهید همدانی این داستان (گذشت 6 سال) دیگر توجیه‌پذیر نیست بنابراین خواستار ادای توضیح از سوی مسئولان و متولیان شدند.

-همین گروه با اشاره مستقیم به کیفیت ساخت دیگر تقاطع‌های غیر هم‌سطح شهر و بروز برخی تعمیرات و تخریب‌ها در آن‌ها از مسئولین مدیران و پیمانکاران خواستار شدند که از هم‌اکنون دقت و نظارت کافی را برای انجام بهتر کار و جلوگیری از بروز مشکلات مشابه در دیگر پروژه‌ها در دستور کار قرار دهند

-حدود 37 نفر از شهروندان حاضر در این گفت‌و‌گو با اشاره به لزوم حضور دائمی پلیس راهور در این تقاطع‌ها به دلیل حجم ترافیک سبک و سنگین معتقد بودند که مدیریت ترافیکی شهر همدان در طول اجرای این پروژه‌ها باید یک دستور کار ویژه یا ایستگاه ترافیکی در آن احداث می‌کرد اما این مسئله نهایتاً به چند ساعت حضور مأموران ختم شده است.

-تقریباً همه گفتگو‌شوندگان با عنوان اینکه باید در طول اجرای این طرح‌ها نکات ایمنی در حداکثری‌ترین میزان رعایت شود نسبت به حادثه تقاطع شهید همدانی اظهار نگرانی کرده و خواهان ادای توضیحات شفاف و متعاقباً تضمین‌های لازم از سوی مدیران شهری و پیمانکاران با تأییدیه مراجع ذی‌صلاح شدند.

-33 نفر با بیان اینکه پس از گذشت سال‌ها ظاهراً و هنوز برای تقاطع غیر هم‌سطح غدیر هنوز تصمیم قاطع و نقشه جامعی تعریف نشده ضمن ابراز گلایه از وضعیت موجود خواهان روشن شدن تکلیف کار و نقشه و کلیت طرح شدند. از منظر این شهروندان (به‌خصوص ساکنان شهرک فرهنگیان) قریب به دودهه تعمیر و حذف و اصلاح و اضافه دائمی و مستمر به‌هیچ‌عنوان توجیه منطقی ندارد.

-در این باب تعدادی دیگر از ساکنان شهرک فرهنگیان نیز ضمن گلایه از بروز ترافیک و کندی حرکت نسبت به سرگردانی مسافران و نامشخص بودن برنامه تاکسی‌ها و ون‌های فعال در این مسیر متأثر از اجرای طرح فاز چندم تقاطع غدیر اعتراضات به حقی را مطرح نموده و خواهان رسیدگی اتحادیه تاکسیرانی و شرکت واحد و نیز شهرداری بودند.

-از دیدگاه 21 نفر بروز چند حادثه سقوط مصالح و ابزارآلات و نیز وجود چاله و گودال و فقدان نور کافی مبین بی‌توجهی رسمی پیمانکاران به موضوع امنیت جانی مردم. و خودروهاست. بنابراین باید متولیان بیشتر از گذشته به فکر سلامتی و امنیت خودروها و عابران باشند.

-جمعی بالغ بر 17 نفر با اشاره به عدم تعریف پیوست فرهنگی برای تقاطع‌های غیر هم‌سطح خواهان مشخص شدن برنامه‌های شورا و مدیریت شهر در این موضوع شدند.

-تعداد 11 نفر از رانندگان وسیله نقلیه باری بزرگ (کامیون تریلر و اتوبوس) با اشاره به‌کندی حرکت در تقاطع غدیر خواهان پاسخ در خصوص تکلیف نهایی طرح کنارگذر شهر همدان بودند و تأکید داشتند ادامه این روند و تداخل خودروهای سنگین و سبک در یک منطقه ضریب خطر و متعاقباً سلب آسایش ساکنان منطقه را تا حد بسیار زیادی افزایش خواهد داد.