صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی با فرآوری و عمل‌آوری، نقش و تأثیر بسیاری بر ابعاد مختلف کشاورزی داشته و دارد و موجب افزایش ارزش‌افزوده، توسعه صادرات و کاهش ضایعات می‌شود.
جالب‌تر اینکه کاهش خطر در بخش کشاورزی از عمده‌ترین فواید توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در این بخش است که این مهم بر ضرورت توجه به این صنایع تأکید می‌کند؛ از سوی دیگر تجربه کشور‌های درحال پیشرفت نشان می‌دهد که گسترش و حمایت از این صنعت، می‌تواند نقش حیاتی در توسعه بخش کشاورزی داشته باشد. درعین‌حال پیوند بین بخش صنعت و کشاورزی در کشور‌های درحال توسعه در مقایسه با کشور‌های توسعه‌یافته، ضعیف‌تر بوده و این درحالی است که گذار از کشاورزی سنتی به اقتصادی پویا در کشور‌های درحال توسعه، ارتباط متقابل بین کشاورزی و صنعت را طلب کرده و از اهداف کلیدی توسعه اقتصادی محسوب می‌شود.
بنابراین نقش و اهمیت صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در راستای نگهداری و فرآوری مناسب و جلوگیری از ضایعات برای توسعه این بخش، کاملاً آشکار است. بررسی‌های برخی کارشناسان نشان می‌دهد که با وجود امکانات بالقوه فراوان و تولید انواع محصولات کشاورزی در کشور، به‌دلیل فقدان صنایع تبدیلی و تکمیلی کافی در بخش کشاورزی، صنایع بسته‌بندی، نگهداری مناسب و عدم احداث صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در مناطق عمده تولید محصولات، مقدار زیادی از این تولیدات در اثر حمل‌ونقل و نگهداری طولانی و نامناسب ضایع می‌شود و از بین می‌رود. از سوی دیگر با توجه به اینکه عمده‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی روستاییان هستند که از این طریق کسب درآمد می‌کنند، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در این بخش می‌تواند به افزایش درآمد آن‌ها نیز منجر شود.
حال طبق شعار امسال باید تمرکز در بخش‌های مختلف به‌ویژه حوزه کشاورزی بر بحث اقتصاد دانش‌بنیان باشد، اما مسئله این است که درحال حاضر سهم اقتصاد دانشی و دانش‌بنیان در اقتصاد کشور کمتر از پنج درصد بوده و باید حداقل به 30 درصد برسد. حالا پرسشی که مطرح می‌شود این است که چقدر برنامه‌ریزی شده برای ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به این عرصه‌ها و اصولاً قلمرو این شرکت‌ها کجا بوده و آیا زیرساخت‌های لازم برای آن‌ها تدارک دیده شده است یا خیر؟
در بخش کشاورزی ایجاد این صنایع بر پایه داشته‌های حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان در بلندمدت و کوتاه‌مدت منفعت‌های بسیاری برای کشاورزان خواهد داشت و گسترش این صنعت باعث تثبیت سطح درآمد و افزایش سود کشاورزان می‌شود و علاوه‌بر این شرایطی فراهم خواهد شد که در زمان افزایش تولید محصولات و کاهش تقاضا برای تولیدات خام، از ضایع شدن آن‌ها و نوسانات منفی قیمت جلوگیری می‌شود.
این درحالی است که بالا رفتن ارزش‌افزوده علاوه‌بر توانمندی کشور به‌طور غیر مستقیم کشاورزان را در جهت توسعه بخش کشاورزی بهره‌مند می‌کند و در درازمدت منافع آن‌ها را تثبیت کرده و تداوم می‌بخشد. اما آنچه مسلم است اینکه متأسفانه در بحث فرآوری ایران جزء کشورهای پیشرفته محسوب نمی‌شود که همین امر خسارات فراوانی را به دنبال دارد.
دراین‌بین ملایر با داشتن سبقه باغداری و کشاورزی یکی از شهرستان‌هایی است که می‌بایست با آوازه جهانی در عرصه کشت انگور دارای صنایع مرتبط با فرآوری این محصول به‌ویژه بر پایه بهره‌مندی از شرکت‌های دانش‌بنیان باشد. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا با مسعود عابدینی، مدیرعامل شرکت کیان تاک صحرا به‌عنوان یکی از فناوران جوان این شهرستان که در عرصه فرآوری این محصول با استفاده از ورود به عرصه دانش‌بنیانی در قالب ایده تولید و ساخت دستگاه دومنظوره آبگیری انگور و جداسازی هسته و نیز تولید ترکیبی جدید برای جذابیت بیشتر کشمش صادراتی توانست دست به موفقیت‌هایی بزند، گفت‌‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
مدیرعامل شرکت کیان تاک صحرا با بیان اینکه شرکت مذکور در قالب واحد فناور در مرکز رشد شهرستان ملایر استقرار یافت، گفت: این شرکت فعال در عرصه فرآوری و بسته‌بندی میوه‌های خشک و به‌طور خاص انگور و فرآورده‌های مرتبط با این محصول (شیره، سرکه، کشمش سایه‌خشک و غیره) است.
مسعود عابدینی با تأکید بر اینکه از سال 92 با ارائه طرحی درخصوص فرآوری کشمش از طریق حذف روغن پارافین فعالیت خود را در عرصه دانش‌بنیانی آغاز کردم، اظهار کرد: درواقع از این طریق موفق به تولید محصول سبز در عرصه صنایع تبدیلی و فرآوری براساس طبقه‌بندی سازمان غذا و دارو شدم.
وی با تأکید بر اینکه از طریق ترکیب مواد طبیعی و جایگزینی آن با روغن پارافین که در فرآوری کشمش استفاده می‌شد توانستم در عرصه فرآوری این محصول روش نوینی را پیاده کنم، اظهار کرد: در توضیح اهمیت این موضوع باید بگویم زمانی که کشمش از کشاورز خریداری و به کارخانه‌ها جهت فرآوری ارسال می‌شود، پس از طی مراحل مختلف به هنگام بسته‌بندی برای داشتن ظاهری بازارپسند و درعین‌حال حفظ آن در برابر رطوبت جهت صادرات از طریق دریا، به آن روغن پارافین زده می‌شود؛ حال آنکه این ماده مضرات بسیاری برای مصرف‌کننده نهایی‌ و نیز محیط‌زیست به دنبال خواهد داشت، زیرا این ماده از نفت خام استحصال می‌شود.
عابدینی ادامه داد: بر این اساس اتحادیه اروپا پارافین را در سال 2014 ماده سرطان‌زا اعلام کرد، بنابراین واردات کشمکش پارافین‌زده ممنوع شد که نقش مهمی در از دست رفتن بازارهای جهانی این محصول داشت.
این مدیرعامل جوان واحد فناور مستقر در مرکز رشد شهرستان ملایر با بیان اینکه در پی بروز این مشکل درصدد رفع آن برآمده و به تولید یک محصول کاملاً خوراکی با همان کارآیی در عرصه جلا‌بخشی و درعین‌حال حفاظت از کشمش در برابر رطوبت اقدام کردم، افزود: این ترکیب تاکنون مشابهی نداشته و ندارد.
عابدینی ابراز کرد: علاوه‌بر این با آغشته شدن کشمش با این ماده عاری از مشکلات بهداشتی، کاملاً می‌توانید مزه کشمش واقعی را نیز حس کنید.
وی با بیان اینکه از طریق این ترکیب بیش از 90 درصد آلودگی عنوان‌شده کشمش از بین رفته و درعین‌حال همچنان بازارپسند است و نمی‌توان بین کشمش آغشته به این ترکیب با کشمش آغشته با پارافین تمایزی به‌لحاظ کیفیت ظاهری قائل شد، تصریح کرد: از طرفی منطبق با آزمایش‌های انجام‌شده از سوی متخصصان و کارشناسان پارک علم و فناوری کشمش فرآوری‌شده با این ترکیب بالاترین قرابت را به استانداردها داخلی و خارجی دارد.
مدیرعامل شرکت کیان تاک صحرا با بیان اینکه برای استفاده از ماده ترکیبی خود دست به ساخت دستگاهی زدم که مختص اجرای این فرآیند است، ابراز کرد: در این عرصه موفق به ثبت دو برند دا (کلمه دا یک کلمه مقدس در بین ساکنین و اهالی این کوهستان به معنای مادر است) و ملاگر نیز شدم.
عابدینی در پاسخ به این سؤال که آیا ترکیب جدید و نیز دستگاهی که برای این مهم ساخته‌اید تجاری‌سازی شده است؟ اذعان کرد: هنوز شاهد این اتفاق نبوده‌ایم و تنها دستگاه ساخته‌شده در کارگاه خودم فعال است.
وی درخصوص چرایی عدم تجاری‌سازی این محصول و دستگاه ساخته‌شده گفت: از آنجایی که بنده در رشته مدیریت بازرگانی تحصیل کردم، امکان ثبت اختراع و پیگیری روند تخصصی درخصوص این محصول را نداشتم؛ درعین‌حال متأسفانه وقتی پیگیر این موضوع شدم، کسانی بودند که می‌خواستند فرمول و روند ترکیب و تهیه این محصول را به‌اصطلاح از چنگم درآورند! پس ترجیح دادم همچنان محرمانه کارم را ادامه دهم.
این مخترع با اشاره به اینکه البته فعالیت من در زمینه محصولات دانش‌بنیان در عرصه فرآوری محصولات کشاورزی تنها به تهیه این ترکیب و دستگاه آن خلاصه نمی‌شود، افزود: کشمش و انگور محصولی است که در اغلب شهرها و کشورهای دنیا به مقادیر مختلف کشت و تولید می‌شود، اما نکته این است که به‌لحاظ کیفی انگور و کشمش ملایر با توجه به یافته‌های علمی، از درصد شیرینی بالاتری برخوردار بوده و همین امر خود یکی از دلایلی است که در ثبت جهانی نام این شهرستان در عرصه کشت و تولید کشمش و انگور نقش بسزایی داشت؛ بر این اساس ورود به عرصه فرآوری و تولید مشتقاتی همچون شیره بنا بر کیفیت انگور موجود در این شهرستان، از دیرباز از جایگاه بالایی برخوردار بوده است، پس بنا به پُرزحمت بودن و درعین‌حال نیاز به هزینه مالی و نیروی انسانی زیاد، درصدد برآمدم تا برای کوتاه‌تر شدن فرآیند تولید و درعین‌حال پایین آوردن هزینه‌ها، اقدام به تولید دستگاهی کنم که در عرصه آبگیری از انگو بتواند مثمر ثمر شود.
وی با اشاره به تولید دستگاه دومنظوره آبگیری انگور و جداسازی هسته، ابراز کرد: از طریق این دستگاه بیش از یک تُن محصول در کمتر از یک ساعت با بهترین کیفیت آبگیری می‌شود؛ این درحالی است که به روش سنتی طی یک روز در یک کارگاه تنها می‌توان چیزی بین 600 تا 700 کیلو انگور را آبگیری کرد.
این جوان مخترع با اشاره به اینکه متأسفانه در تولید محصول نیز هنوز موفق به تجاری‌سازی نشده‌ام، اظهار کرد: متأسفانه یک‌سری کارشکنی‌ها انجام و انگیزه لازم از من سلب شد، به‌نحوی که چندسال فعالیت در این عرصه را رها کرده و مهاجرت کردم و درعین‌حال دستگاه طراحی‌شده کامل نشد و هنوز نمی‌تواند هسته انگور را به‌تنهایی و کاملاً جدا کند.
این فناور جوان با بیان اینکه هزینه تولید هر دستگاه نهایتاً چیزی حدود 25 میلیون تومان است، گفت: جالب است بدانید این دستگاه هزینه تولید را بنا به حذف نیروی انسانی و درعین‌حال کم کردن زمان، بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر کرده است.
عابدینی ادامه داد: البته چندسال پیش درصدد گرفتن تسهیلات جهت تولید انبوه این دستگاه برآمدم، اما همکاری لازم انجام نپذیرفت.
مع‌الوصف؛ از آنجا که ملایر با تولید سالانه 45 هزار تُن کشمش به‌طور متوسط یکی از قطب‌های تولید کشمش کشور به‌شمار می‌رود، به‌نحوی که حدود 20 هزار تُن از این کشمش تولیدی به بازارهای هدف صادر می‌شود و درعین‌حال طبق بررسی‌ها 33 درصد جمعیت ملایر در تولید کشمش و انگور فعال هستند و 90 کارخانه با ظرفیت اسمی 81 هزار تُن و اشتغال 800 نفر به‌طور مستقیم در ملایر فعالیت می‌کنند، پرداختن به صنایع تبدیلی آن‌هم با نگاه دانش‌بنیان به این عرصه، جزء ضرورت‌های انکارناپذیر است، اما گویی هنوز این مهم برای دست‌اندرکاران و مدیران متولی این حوزه از اهمیت برخوردار نیست، به نحوی که یک فناور جوان با وجود تولید محصول و ترکیبی جدید در تولید کشمش ارگانیک و درعین‌حال بازارپسند و همچنین ساخت دستگاه مرتبط با عرصه فرآوری، هنوز نتوانسته گام‌هایی محکم را (با وجود نیاز این صنعت در شهرستان با این ظرفیت تولید و کشت محصول)، بردارد و همچنان اندر خم ثبت اختراع به‌دلیل فرآیندهای اداری و درعین‌حال عدم راهنمایی است. بنابراین انتظار می‌رود بنا به کارآمد بودن محصولات تولیدی این جوان ملایری در این عرصه، متولیان امر ورود جدی داشته و راهکارها و راهنمایی لازم را برای وی درنظر بگیرند.

طاهره ترابی مهوش