بازار میوه و تره‌بار یکی از اصلی‌ترین بخش‌های زنجیره تأمین غذای روزانه خانوارها است؛ بخشی که مستقیماً بر کیفیت تغذیه، سلامت جامعه و حتی امنیت غذایی مردم اثر می‌گذارد. در این میان، شهر همدان با سه قطب اصلی عرضه، یعنی میدان بار (مرکز عمده‌فروشی)، بازار سر گذر (خُرده‌فروشی در مرکز شهر) و مغازه‌های محلی، شاهد اختلاف قیمت‌هایی است که نه‌تنها غیر منطقی بوده، بلکه در برخی موارد به مرز سودجویی رسیده و این شکاف قیمتی از عمده‌فروشی تا خُرده‌فروشی گاه از دو برابر هم تجاوز می‌کند و نتیجه مستقیم آن، فشار اقتصادی بر مصرف‌کنندگان و کاهش قدرت خرید اقشار متوسط و کم‌درآمد است.
در این میان مشاهدات میدانی و گزارش‌های مردمی نشان می‌دهد که نبود سازوکار نظارت دقیق و شفاف، زمینه را برای تعیین قیمت‌های سلیقه‌ای فراهم کرده است. فروشندگان، به‌ویژه در بازار سر گذر در ساعات مختلف روز نرخ‌ها را تغییر می‌دهند و جالب آنکه این تغییرات معمولاً کاهشی است؛ به این معنا که صبح قیمت‌ها بیشتر بوده و ساعات پایانی شب کمتر می‌شود! تا جایی که حدود ساعت 22 به منطقی‌ترین حاشیه سود می‌رسد. این الگوی رفتاری به‌روشنی نشان می‌دهد که بخش قابل‌ توجهی از افزایش قیمت‌ها، ارتباطی با هزینه واقعی تأمین و توزیع ندارد، بلکه به فضای بی‌نظارتی و فرصت‌طلبی بازمی‌گردد.
این وضعیت تا بدان حد بغرنج می‌شود که روزهای تعطیل به‌دلیل تقاضای بیشتر و محدودیت عرضه، بهانه‌ای برای چندبرابر کردن قیمت‌ها شده است. این رویه عملاً مصرف‌کننده را وادار به پرداخت هزینه‌هایی می‌کند که هیچ تناسبی با نرخ واقعی بازار ندارد؛ البته بازاریان علت گرانی را به عواملی همچون افزایش مالیات، کرایه حمل‌ونقل، قطعی برق و سایر هزینه‌های جانبی نسبت می‌دهند، اما این واقعیت را نمی‌توان نادیده گرفت که نبود یک چارچوب قانونی الزام‌آور برای کنترل قیمت و ضعف حضور میدانی و مستمر نهادهای نظارتی، فضای سوءاستفاده را باز گذاشته است.
این وضعیت، پیامدهایی فراتر از یک اختلاف ساده قیمتی دارد؛ نخستین پیامد، خدشه‌دار شدن عدالت اقتصادی است. زمانی که کالاهای ضروری و پُرمصرفی مانند انواع میوه‌ها و سبزیجات با چند برابر قیمت واقعی به دست مصرف‌کننده می‌رسند، طبقات کم‌درآمد نخستین قربانیان هستند...
این امر باعث می‌شود دسترسی آن‌ها به محصولات تازه و مغذی کاهش یافته و الگوی تغذیه‌ای جامعه به سمت مواد غذایی ارزان‌تر اما کم‌ارزش‌تر حرکت کند و در بلندمدت چنین روندی می‌تواند سلامت عمومی را تهدید کند و هزینه‌های نظام سلامت را افزایش دهد.
پیامد دوم تضعیف امنیت غذایی است؛ امنیت غذایی تنها به معنای تأمین کالری مورد نیاز نیست، بلکه شامل دسترسی پایدار ایمن و اقتصادی به مواد غذایی سالم و باکیفیت است. اگر بازار میوه و تره‌بار که بخشی مهم از تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی روزانه مردم را برعهده دارد دچار بی‌ثباتی قیمت و عرضه شود، امنیت غذایی جامعه آسیب‌ می‌بیند؛ این مسئله به‌ویژه در شرایط اقتصادی ناپایدار و تورم بالا، می‌تواند به بحرانی اجتماعی بدل شود.
راهکار برون‌رفت از این وضعیت، صرفاً در صدور دستورالعمل یا نصب برچسب قیمت خلاصه نمی‌شود؛ تجربه کشورهای موفق در کنترل بازار محصولات کشاورزی نشان داده که سه اصل کلیدی باید هم‌زمان مد نظر باشند: شفافیت، حضور مستمر و ضمانت اجرایی.
شفافیت در زنجیره توزیع: باید سامانه‌ای جامع ایجاد شود که مسیر حرکت محصول از میدان بار تا دست مصرف‌کننده را با قیمت‌های ثبت‌شده و قابل‌ پیگیری نمایش دهد؛ این شفافیت، هم به نفع مصرف‌کننده است و هم فروشنده سالم را از رقابت ناسالم دور می‌کند.
حضور میدانی نهادهای نظارتی: بازرسان سازمان صمت، اتاق اصناف و تعزیرات باید حضور فعال و روزانه در بازارهای اصلی و محلی داشته باشند؛ نظارت نباید مقطعی و مناسبتی باشد، بلکه باید به‌صورت هوشمند و پیوسته انجام گیرد.
ضمانت اجرایی و برخورد با تخلف: تعیین جریمه‌های بازدارنده و اجرای بدون اغماض آن‌ها تنها گزینه برای بستن راه سوء استفاده‌گران است؛ اگر فروشنده متخلف مطمئن باشد که تخلف او به‌سرعت کشف و جریمه می‌شود، انگیزه افزایش بی‌ضابطه قیمت از بین خواهد رفت.
البته نقش اتحادیه‌ها و خودِ بازاریان نیز بسیار مهم است؛ آن‌ها می‌توانند با ایجاد توافق‌های صنفی برای رعایت سقف سود و اعلام عمومی نرخ‌های روز، هم اعتماد مشتریان را جلب و هم فضای رقابت سالم را تقویت کنند.
درنهایت باید پذیرفت که بازار میوه و تره‌بار نه‌تنها یک بخش اقتصادی، بلکه بخشی از حیات اجتماعی و فرهنگی شهر است. قیمت‌های بی‌ثبات و فاصله‌های غیر منطقی میان عمده‌فروشی و خُرده‌فروشی، اعتماد مردم به بازار را سست می‌کند و پیامدهای آن می‌تواند سال‌ها باقی بماند. وقت آن رسیده که مسئولان با عزمی جدی، نظارت بر این بازار را به یک اولویت بدون اغماض و مؤثر تبدیل کنند؛ چراکه هر روز تعلل در این زمینه هزینه‌ای است که مستقیماً از سفره مردم برداشته می‌شود.