سپهرغرب، گروه خبر: ظرفیت‌های قانونی در ایران این اجازه را به مسئولان می‌دهد که با به‌کارگیری از آن‌ها، معیشت ساکنان در نوارهای مرزی کشور تأمین و یکی از دغدغه‌های مهم ساکنان این مناطق برطرف شود.

مجموع مرزهای ایران 11 هزار و 240 کیلومتر است که 63 درصد مرز خشکی و 37 درصد مرز آبی بوده و اکنون 90 درصد تجارت جهانی از طریق حمل‌ونقل دریایی انجام می‌شود.

یکی از طولانی‌ترین و مهم‌ترین مرزهای ایران با کشور عراق از استان خوزستان شروع شده و استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی را شامل می‌شود. ایران در بین همسایگانش طولانی‌ترین مرز را با جمهوری عراق دارد، مسافتی حدود یک‌هزار و 458 کیلومتر که بخشی از آن را رودخانه اروندرود تشکیل می‌دهد.

اکنون در 16 استان کشور با حدود 45 درصد جمعیت ایران، 57 بازارچه مشترک مرزی (فعال و غیر فعال) با هفت کشور وجود دارد، اما توسعه صادرات غیر نفتی و بهبود وضعیت مرزنشینان به‌عنوان اهداف اصلی تأسیس بازارچه‌ها، هنوز محقق نشده است.

استان کرمانشاه با 371 کیلومتر مرز و داشتن سه مرز رسمی پرویزخان، خسروی و سومار و پنج بازارچه مرزی، یکی از استان‌های مهم در میان همسایگان با کشور عراق در ارتباط با تجارت و بازرگانی است.

این استان با دو بخش کُردی و عربی کشور عراق هم‌مرز است و دادوستد و تجارت با این کشور از گذشته‌های دور تاکنون در این استان انجام می‌شده و اکنون مرز پرویزخان در شهرستان قصر شیرین بخش زیادی از تجارت ایران به عراق را به خود اختصاص داده است.

براساس آمارهای اتاق بازرگانی استان کرمانشاه حدود یک‌هزار و 200 نفر در استان دارای کارت تجارت هستند و به مبادلات کالا با دیگر کشورها می‌پردازند.

بخشی از مرزنشینان استان نیز برای تأمین معیشت و درآمد خود از مرزهای غیر رسمی اقدام به حمل بار به‌وسیله کول (به‌اصطلاح رایج «کولبری») می‌کنند که این موضوع به یکی از چالش‌های مردم و مسئولان استان‌های غربی ایران تبدیل شده است.

بازارچه‌های مرزی و تعاونی‌های مرزنشین ظرفیت قانونی خوبی هستند که دولت برای تأمین معیشت مرزنشینان آن‌ها را طراحی و اجرایی کرده است؛ اما مدیریت ضعیف بر این مجموعه‌ها امکان تحقق اهداف دولت را در راستای کمک به درآمدزایی ساکنان مناطق مرزی فراهم نکرد و امروز با معضلی به‌نام بی‌شغلی و بی‌درآمدی در مرزها روبه‌رو هستیم.

روی‌آوری بخشی از مردم ساکن در مرزهای غربی که عمده آن‌ها را جوانان تشکیل می‌دهند به سمت کو‌لبری، به چالشی تبدیل شده و در طول سال شاهد وقوع حوادث تأسف‌باری برای این اقشار هستیم.

اگرچه آمار دقیقی از تعداد کولبران در دست نیست و در طول ماه‌های سال این تعداد افزایش یا کاهش می‌یابد (در فصول گرم تعداد افزایش و در فصول سرد کاهش می‌یابد)؛ اما به‌صورت تخمینی می‌توان گفت که در چهار استان غربی آذربایجان غر بی، کردستان، کرمانشاه و ایلام بین 80 تا 170 هزار نفر اقدام به کولبری می‌کنند.

کولبران در این چهار استان اجناسی را بر روی دوش خود از نقاط صفر مرزی با کشور عراق به داخل ایران حمل و در ازای آن پولی از صاحب بار دریافت می‌کنند.

پرت شدن از صخره، تصادف، غرق‌شدگی، سرمازدگی، ریزش کوه یا بهمن، انفجار مین و تیراندازی از سوی مأموران نوار مرزی ازجمله خطراتی است که کولبران را تهدید می‌کند.

براساس مشاهدات عینی نگارنده، کولبران از نقاط سخت‌گذر و میانبری عبور می‌کنند که هم زودتر به مقصد برسند و هم از دید مأموران مرزی پنهان بمانند؛ اما همین موضوع باعث ورود شدن آسیب‌های فراوانی به آن‌ها می‌شود. از سوی دیگر مین‌ها و مواد منفجره باقی‌مانده از زمان جنگ تحمیلی در نوار مرزی ایران با عراق همچنان در این مناطق قربانی می‌گیرد که کولبران یکی از قربانیان آن‌ها هستند.

قطع و نقض عضو، پیری زودرس و بیماری‌های حرکتی ازجمله دیسک کمر و گردن و پادرد، ازجمله آسیب‌هایی است که کولبران را تهدید می‌کند.

کولبران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی غرب ایران که بیشتر کوهستانی است، مجبورند 15 کیلومتر را از مبدأ تا مقصد به‌صورت رفت‌وبرگشت طی کنند و بسته به نوع راه، همواری و ناهمواری آن، حدود پنج ساعت برای حمل یک بار باید پیاده‌روی کنند.

اگرچه نوع، وزن و حجم بار در نرخ کرایه کولبران مؤثر است، اما به‌طور میانگین هر کولبر به‌ازای هر کیلوگرم بار 15 هزار تومان عایدش می‌شود؛ یعنی به‌طور متوسط اگر کولبری 50 کیلوگرم بار با خود حمل کند، 750 هزار تومان درآمد به‌دست می‌آورد.

یک کولبر برای به‌دست آوردن سه میلیون تومان باید 200 کیلوگرم بار را حمل و 75 کیلومتر نیز پیاده‌روی کند. براساس مشاهدات عینی و گفته اغلب کولبران، 30 تا 40 درصد درآمد یک کولبر هزینه رفت‌وآمد و کرایه می‌شود.

صاحب‌نظران حوزه اقتصادی و اجتماعی بیکاری را یکی از مهم‌ترین دلایل روی‌آوری مردم در استان‌های غربی کشور به کولبری می‌دانند و آمارهای مرکز آمار ایران نیز این موضوع را تا حدود زیادی تأیید می‌کند؛ چراکه شاخص بیکاری در تابستان سال 98 براساس اعلام مرکز آمار ایران در استان کرمانشاه 14، کردستان 12، ایلام 9 و آذربایجان غربی نیز هشت درصد بوده است.

از سوی دیگر تیراندازی به سوی کولبران از سوی مأموران مستقر در مرزها نیز به چالش دیگری برای این قشر تبدیل شده و در طول سال شاهد چندین مورد کشته شدن کولبران در مرزهای استان‌های غربی کشور به‌خصوص کردستان و کرمانشاه هستیم.

نماینده مردم پیرانشهر در مجلس شورای اسلامی به رسانه‌ها گفته که طرح ممنوعیت شلیک مستقیم به کولبران که به‌صورت دوفوریتی مطرح شده، هفته آینده در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.

رسول خضری همچنین اظهار کرد: کولبران ناچار به حمل اجناس برای کسب درآمد آن‌هم در محیط‌های کوهستانی و پُرخطر هستند و به‌دلیل نبود کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و زیرساخت‌های اشتغال‌زا ناچار هستند بار سنگینی را از کوه‌های سخت‌گذر در هنگام بارندگی و شرایط نامساعد جوی به دوش بکشند.

خضری با بیان اینکه کولبری براساس آمار تنها نیم تا یک درصد واردات غیر مجاز را تشکیل می‌دهد، اضافه کرد: سال‌هاست در مناطق مرزی تعدادی از کولبران به‌خاطر سرمازدگی، ریزش بهمن یا تیراندازی مأمورین نظامی و انتظامی کشته و یا زخمی می‌شوند. بنابراین ما به‌منظور جلوگیری از کشته و زخمی شدن آن‌ها در راه تأمین معیشت حداقلی خانواده و پیشگیری از تیراندازی غیر ضروری، طرحی را با قید دوفوریت تهیه کرده بودیم که در نوبت بررسی طرح‌های دوفوریتی در مجلس قرار داشت.

قوانین و دستورالعمل‌های مختلفی از سوی دولت‌های پس از انقلاب اسلامی در کشور برای توجه به معیشت مرزنشینان تصویب و وضع شده که با استفاده از ظرفیت‌های موجود در این قوانین و مقررات، می‌توان معضل کولبری و هرآنچه که به معیشت، شغل و درآمد مرزنشیان مرتبط است را یک‌بار برای همیشه در مرزها برطرف کرد.

آنچه که در وضع این قوانین مهم و اساسی است و باید مورد توجه قرار گیرد، آن است که صفر تا صد موضوع باید توسط مردم ساکن در مرزها انجام و مدیریت شود و افراد غیر ساکن در این مناطق به موضوع ورود نکنند.

تشکیل تعاونی‌های مرزنشین با حضور ساکنان مناطق مرزی و اعمال مدیریت توسط خود این افراد ضمن نظارت دستگاه‌های متولی، می‌تواند یکی از راهکارها باشد.

براساس گفته غفار محمدی، رئیس اتاق تعاون کرمانشاه 30 تعاونی مرزنشین در استان کرمانشاه فعال است که 130 هزار خانواده عضو این تعاونی‌ها هستند.

این تعاونی‌های مرزنشین متأسفانه نتوانسته‌اند در راستای تأمین نیازهای درآمدی و معیشتی مرزنشیان قدم‌های اساسی بردارند و از این رو بازنگری در قوانین مربوط به فعالیت این تعاونی‌ها و نحوه عضوگیری آن‌ها ضروری است.

باز کردن معابر کولبری و صدور مجوز برای مرزنشینان جهت ورود بار به میزان مجاز، راهکار دیگری است که می‌تواند به ایجاد درآمد، اشتغال‌زایی و کمک به معیشت ساکنان در مرزها کمک کند. البته این مورد چندبار از سوی دولت هم ابلاغ و تا مرحله اجرا پیش رفت، اما برای اجرای عملی آن باید دغدغه‌ها و مطالبات کولبران نیز مد نظر قرار گیرد.

راه‌اندازی صنایع و ایجاد اشتغال پایدار، تغییر اشتغال موقت به دائم، سامان‌دهی بازارچه‌های مرزی و اجرای مناسب طرح پیله‌وری (معابر مجاز) در کاهش یا حذف کو‌لبری مؤثر است.

استان‌های غربی کشور در بخش‌های کشاورزی، شیلات، باغ‌داری، دام‌پروری و گردشگری ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های فراوانی دارند که درصورت سرمایه‌گذاری و تسهیل در روند اجرای طرح‌های این بخش‌ها، می‌توان اشتغال پایداری در مناطق مذکور ایجاد و برای مردم شغل و درآمدزایی فراهم کرد.

آب، خاک و نیروی انسانی در این استان‌ها از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بسیار خوبی برای راه‌اندازی طرح‌های تولیدی، صنعتی و خدماتی است که باید به این موارد مرزها و بازارچه‌های رسمی را نیز اضافه کرد که می‌توان تولیدات این بخش‌ها را به کشورهای همسایه صادر و از محل آن درآمد چندبرابری کسب کرد.

قوانین و مقررات به اندازه کافی برای اعمال مدیریت در مناطق مرزی و استفاده از ظرفیت‌های قانونی وجود دارد، اما عدم اعمال مدیریت صحیح منجر به وارد شدن هزینه‌های فراوانی به مردم و دولت شده که مسئولان یک‌بار برای همیشه باید به این معضلات و به‌ویژه کولبری پایان دهند.

* فرزاد نویدی