سپهرغرب، گروه خبر: افزایش بی‌رویه مهاجرت روستاییان به شهرها و رشد شهرنشینی به‌ویژه طی سال‌های اخیر منجر به وجود معضلی با عنوان حاشیه‌نشینی شده، مسئله‌ای که امروزه می‌توان از آن با عنوان بزرگ‌ترین معضل‌ شهری در کشورهای مختلف به‌خصوص در حال توسعه ازجمله ایران نام برد.

حاشیه‌نشینی پیامدهای منفی بسیاری نیز در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای جامعه به همراه دارد که از آن جمله می‌توان به رشد آسیب‌های اجتماعی اشاره کرد.

در زمان حاضر بیشتر استان‌های کشور از رشد بی‌رویه شهرنشینی و سیل مهاجرت روستاییان به شهرها و سکونت در نواحی حاشیه و سکونتگاه‌های غیررسمی رنج می‌برند و استان کردستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و حاشیه‌نشینی، آسیب‌ها و مسائلی که از قِبل آن ایجاد می‌شود در شهرهای مختلف این استان ازجمله سنندج همواره به‌عنوان یکی از دغدغه‌های مردم و مسؤولان مطرح است.

رشد بی‌رویه جمعیت در مناطق حاشیه شهر سنندج از دو دهه گذشته تاکنون و فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم، کمبود خدمات و امکانات مناسب، مشکلات اقتصادی و عدم امکان ارائه خدمات مطلوب به ساکنان این نواحی، منجر به خلق آسیب‌های اجتماعی بسیاری شده که تأثیرات منفی بر جامعه می‌گذارد.

بر اساس آمارهای موجود در زمان حاضر حدود 250 هزار نفر از جمعیت یک میلیون و 603 هزار نفری استان کردستان در مناطق حاشیه و نواحی منفصل شهری ساکن هستند و بیشترین جمعیت آن مربوط به نواحی حاشیه مرکز استان (سنندج) است.

      مسائل اجتماعی و فرهنگی مناطق حاشیه کل استان را در برگرفته‌‏است

مدیرکل امور اجتماعی استانداری کردستان معتقد است که حاشیه‌نشینی در میان پنج اولویت مهم امور اجتماعی، مطرح‌شده و این موضوع در تمام استان‌های کشور وجود دارد و مختص کردستان نیست، ضمن اینکه در هر استانی برای آن برنامه‌ریزی‌های مختلفی انجام شده‌است.

فرانک قدسی اظهار کرد: مسائل اجتماعی و فرهنگی موجود در مناطق حاشیه شهر، همه استان را در بر گرفته و این مسئله موجب می‌شود که بسیاری از سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و حتی اعتبارات به سمت کم کردن مشکلات این مناطق سوق داده شود.

وی با بیان اینکه اگر مشکلات و معضلات مناطق حاشیه نبود، روی مسائل اصلی همانند زیرساخت‌ها بیشتر کار می‌شد، گفت: برخی از افرادی که در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند، انتظار دارند که همانند سایر نقاط شهر دیده شوند، درحالی‌که ساخت‌وسازهایی که این مناطق دارند شکل و شمایلی با ساخت‌وسازهای داخل شهر ندارد.

مدیرکل امور اجتماعی استانداری کردستان ابراز کرد: ازنظر مشاغل اقتصادی نیز برخی شغل‌های کاذب در حاشیه به‌وجود آمده که نمی‌توان از آن تعریف اقتصادی کرد و آن را جزء شغل به‌حساب آورد، چراکه هیچ ساختار اقتصادی قانونمندی وجود ندارد و این مسائل به مرکز شهرها نیز سرایت کرده‌است.

وی ادامه داد: ازنظر اجتماعی نیز هیچ زیرساختی در این نواحی برای ساکنان آن تعریف نشده‌است و حتی به لحاظ فرهنگی با مشکلاتی مواجه هستند و همین امر منجر به هجوم آوردن آنان به داخل شهر شده و تراکم جمعیت می‌شود.

قدسی یادآوری کرد: بسیاری از دست‌فروشانی که در میادین استقرار دارند نیز مربوط به مناطق حاشیه بوده و بیشتر افرادی هستند که مهاجرت کرده و شغل اصلی خود یعنی همان کشاورزی و دامداری را رها و با روی آوردن به دست‌فروشی مشکلی بر مشکلات جامعه افزوده‌اند.

وجود بیش از 50 محله حاشیه در کردستان

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از 50 محله حاشیه در استان کردستان وجود دارد، خاطرنشان کرد: از این تعداد، 17 محله با 168 هزار و 336 نفر در سنندج، 13 محله در بانه، هفت محله در سقز، پنج محله در مریوان، پنج محله در بیجار، دو محله در دیواندره، یک محله در قروه و یک محله نیز در کامیاران واقع شده‌است.

مدیرکل امور اجتماعی استانداری کردستان افزود: درمجموع حدود 250 هزار نفر از جمعیت استان در این مناطق زندگی می‌کنند، ضمن اینکه اگر آمارها و اطلاعات به‌روز شده و طبق برخی مؤلفه‌ها استانداردسازی شود، بسیاری از نقاط دیگر شهرها جزء مناطق حاشیه به‌شمار می‌روند.

قدسی ابراز کرد: بیشتر آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه از همین مناطق حاشیه و نواحی منفصل شهری نشأت گرفته‌اند و با توجه به اینکه استان کردستان از زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی آنچنانی بهره‌مند نیست، قطعاً این آسیب‌ها، پررنگ‌تر و برجسته‌تر دیده می‌شوند.

وی عنوان کرد: به دلیل تعدد و تنوع فرهنگی که در این مناطق وجود دارد، انجام دادن کارهای فرهنگی و آموزشی برای ساکنان این نواحی سخت است، پس تنها راه چاره این است که از ظرفیت خود مردم برای توسعه و آبادانی محلات بهره برد.

مدیرکل امور اجتماعی استانداری کردستان گفت: یکی از کارهایی که در این زمینه توسط امور اجتماعی استانداری انجام‌شده ایجاد دفاتر تسهیلگری در مناطق حاشیه است که موضوع آموزش، توانمندسازی و توسعه محلی را انجام می‌دهند.

قدسی اضافه کرد: انتظار نداریم کارشناسانی که در این دفاتر هستند تمام مشکلات را حل کنند، بلکه باید ساکنان توانمند شده و این مطالبه‌گری در آن‌ها ایجاد شود که خود در قبال محله و مردم آن احساس مسؤولیت داشته باشند.

     ضرورت برنامه‌ریزی برای جلوگیری از افزایش بی‌رویه حاشیه‌نشینی

رئیس کمیسیون عمران شورای شهر سنندج نیز با اشاره به اینکه جمعیت مرکز استان از 350 هزار نفر در سال 85 به 418 هزار نفر در سال 95 افزایش یافته‌است، اذعان کرد: بی‌شک نمی‌توان جلوی مهاجرت و هجوم جمعیت به شهرها را گرفت، اما باید با برنامه‌ریزی مناسب از افزایش بی‌رویه حاشیه‌نشینی جلوگیری کرد.

مجید شاه‌ویسی به واگذاری انشعاب‌های گاز، تلفن، برق و تلفن به ساختمان‌های بدون مجوز در سال‌های اخیر به‌عنوان یک قانون اشاره کرد و ادامه داد: این‌ کار باعث افزایش و توسعه سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه شهر شده‌است و باید مورد بازنگری قرار گیرد.

وی یادآوری کرد: اجرای طرح بازآفرینی شهری در ساماندهی مناطق حاشیه شهرها بسیار مؤثر بوده، بنابراین باید برای اجرای آن به‌صورت جدی تلاش شود، ضمن اینکه اجرای موفق آن، نیازمند همکاری و مشارکت همه دستگاه‌ها است.

رئیس کمیسیون عمران شورای شهر سنندج اذعان کرد: طی چند سال اخیر برخی قوانین نه‌تنها به ستاد بازآفرینی شهری کمک نکرده بلکه مانع از اجرای درست این طرح و حتی فراهم کردن زمینه ایجاد مشکل برای آن نیز شده‌است.

شاه‌ویسی گفت: طبق بند دو این طرح، بر الزام دستگاه‌های دولتی به واگذاری رایگان اراضی در اختیار خود برای اجرای طرح بازآفرینی شهری تأکید شده‌است، بنابراین دستگاه‌های اجرایی باید به این مهم توجه داشته باشند.

     رفع مشکلات سکونتگاه‌های غیررسمی با ساماندهی بافت کالبدی این مناطق

وی اظهار کرد: رفع مشکلات سکونت‌گاه‌های غیررسمی نیازمند توانمندسازی ساکنان و ساماندهی بافت کالبدی این مناطق است و اگر هر سازمانی مسوولیت اجتماعی خود را انجام دهد، ساماندهی این مناطق آسان‌تر خواهد بود.

رئیس کمیسیون عمران شورای شهر سنندج تصریح کرد: در راستای توانمندسازی این مناطق، دفاتر تسهیلگری پیش‌بینی شده و تجربه نشان داده که مردم خود می‌توانند وارد میدان شده و بسیاری از مشکلات را رفع کنند.

شاه‌ویسی افزود: وظیفه کارشناسان اجتماعی، معماری و شهرسازی این است که حس تعلق خاطر مردم را نسبت به شهر بیشتر کنند و این مهم با اقدامات عمرانی انجام نمی‌شود، بلکه با کارهای فرهنگی قابل تحقق است.

وی اذعان کرد: طبق برنامه ستاد بازآفرینی شهری شهرت و هویت نواحی منفصل شهری باید احیا شده و توانمندسازی ساکنان این نواحی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی مورد توجه قرار گیرد.

     ساماندهی نواحی منفصل شهری با یک برنامه واحد انجام نمی‌شود

معاون خدمات شهری شهرداری سنندج نیز تصریح کرد: نواحی منفصل شهری در یک شهر قرار دارند، اما هرکدام ویژگی‌های خاص خود را داشته و فرهنگ‌های مختلف در یک‌جا جمع شده‌اند، بنابراین شهرداری با یک برنامه واحد نمی‌تواند این فرهنگ‌ها را هم‌جهت کند.

لقمان حیدری افزود: زمانی که شهرداری به قسمتی از این مناطق ورود پیداکرده و تغییر ماهیتی از کارکرد روستایی به شهری داده می‌شود، تغییراتی در آن مناطق ایجادشده و روی قیمت زمین و امکاناتی که باید برای راحت‌تر بودن مردم تزریق شود، تأثیر می‌گذارد.

وی اظهار کرد: در گذشته یکی از راه‌حل‌هایی که برای رفع این مشکل به ذهن دولتمردان وقت رسید، موضوع تخریب و پاک کردن صورت مسئله بود و در این زمینه نیز تخریب‌های بسیاری انجام شد، اما بعدها به این نتیجه رسیدند که این روند نه‌تنها در ایران بلکه هیچ جای دنیا جوابگو نیست.

معاون خدمات شهری شهرداری سنندج یادآوری کرد: در این راستا به گزینه‌های دیگر روی آوردند و زمین‌ها در اختیار مردم قرار می‌گرفت و یا وام‌هایی به مردم داده می‌شود که ساخت‌وساز انجام دهند و حتی در دهه‌های اخیر هم کسانی از مسکن مهر استفاده کردند که قشر ضعیف جامعه بودند.

حیدری اضافه کرد: این موارد نیز چون با مشارکت مردم بسیار همراه نبود با مشکل مواجه شد و ستاد بازآفرینی شهری راه‌اندازی شد و این ستاد نواحی که ازنظر فرهنگی، اجتماعی، سیما و منظر، ساخت ساختمانی و اقتصادی برخوردار از امکانات شهری بودند را در برمی‌گیرد.

     حاشیه‌نشینی خود یک آسیب اجتماعی است

کارشناس معاونت اجتماعی بهزیستی کردستان نیز گفت: حاشیه‌نشینی خود یک آسیب اجتماعی بوده و مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد که نظارت اجتماعی بر این مناطق کم است.

صابر پرویزی عنوان کرد: نظارت اجتماعی موجب می‌شود فرد مقداری خویشتن‌داری کرده و از علنی کردن آسیب‌ها خودداری کند، اما در نقاط حاشیه شهر این نظارت کم است و افراد خود را مقید و مورد قضاوت و انتقاد نمی‌بینند.

وی خاطرنشان کرد: آسیب‌های اجتماعی مربوط به قشر خاصی نیست و این روند روبه‌رشد تمام اقشار جامعه را در برگرفته، اما آسیب‌ها در مناطق حاشیه شهر بیشتر متمرکز است.

کارشناس معاونت اجتماعی اداره کل بهزیستی کردستان با اشاره به فعالیت چهار پایگاه خدمات اجتماعی در حاشیه شهر سنندج، گفت: از این تعداد دو پایگاه در ناحیه منفصل شهری نایسر، یک پایگاه در محله حاشیه فرجه و یک پایگاه نیز در عباس‌آباد قرار دارد.

پرویزی ابراز کرد: کار پایگاه‌های خدمات اجتماعی، آموزش‌های پیشگیرانه و توانمندسازانه به مردم ساکن در این مناطق بوده و تمرکز ما بر مادران و کودکان است تا بتوانیم آموزش‌ها را گسترش کنیم.

پرویزی یادآوری کرد: این‌گونه فعالیت‌ها در مناطق حاشیه جواب می‌دهد چراکه مردم این مناطق دچار فقر محیطی، فقر مهارت‌های ارتباطی و عدم اعتمادبه‌نفس هستند، بنابراین به محض ورود ارگان‌های حمایتی، حرف دلشان را می‌گویند و جذب آنان می‌شوند.

حاشیه‌نشینی واقعیتی غیرقابل انکار در جامعه امروزی به‌‌شمار می‌رود که لازم است با برنامه‌ریزی‌های مناسب و اصولی مشکلات ساکنان این نواحی را رفع و یا تا حدودی کاهش داده و تلاش شود از امکانات اجتماعی و فرهنگی موجود در جامعه محروم نباشند.