سپهرغرب، گروه زیست‌بوم: بحران محیط‌زیست با سرعت بی‌سابقه‌ای پیش می‌رود و ما هنوز آمادگی مقابله با آن را نداریم. این بحران دلایل متعددی دارد که برخی بیش از بقیه قابل‌توجه هستند. پسماند غذا، استفاده بی‌رویه از منابع زمین، آلودگی با پلاستیک، آلودگی هوا معدود آسیبی هستند که ما در سال 2020 بر محیط‌زیست وارد کرده‌ایم.

جهان در سال 2020 بیش از هر چیز با بحران ناشی از شیوع یک ویروس مرگبار دست‌به‌گریبان بود؛ همه‌گیری که با خانه‌نشین شدن انسان‌ها، کاهش تردد خودروها و فعالیت‌های صنعتی و تولیدی که به کاهش انتشار گازهای آلاینده محیط‌زیست منجر شد، خوش‌بینی‌هایی را درباره کمک به احیای محیط‌زیست ایجاد کرد.

برخی بر این باور بودند که این‌همه گیری انتقامی بود که محیط‌زیست از بشر گرفت؛ انسانی که خود را اشرف مخلوقات می‌پندارد بیش از همه بر طبیعتی که همه موجودات جهان در آن حق دارند آسیب وارد کرده است.

بااین‌حال خوش‌بینی‌ها درباره کمک به نجات طبیعت در دوران همه‌گیری عمر طولانی نداشت و به نظر می‌رسد ماسک و دستکش‌های پلاستیکی که در دوران همه‌گیری استفاده گسترده‌ای داشت به مجموعه زباله‌هایی که در محیط‌زیست ما انباشته‌شده اضافه شده است.

عوامل متعددی در تخریب محیط‌زیست ما مؤثر هستند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

     حاکمیت ضعیف

پایگاه اینترنتی «اِرث» نوشت: اقتصاددانان و کارشناسان محیط‌زیست سال‌هاست که از تصمیم‌گیرندگان سیاسی می‌خواهند هزینه فعالیت‌هایی را که باعث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود، افزایش دهند. انتشار این گازها یکی از بزرگ‌ترین مشکلات محیط‌زیستی ما را تشکیل می‌دهد. مالیات بر کربن مشوقی است که به نوآوری‌هایی در زمینه استفاده از فناوری‌هایی که در آن‌ها استفاده از مواد کربنی به حداقل می‌رسد، کمک می‌کند.

افزون بر این سازمان‌هایی مانند سازمان ملل صلاحیت مقابله با بحران آب و هوایی را ندارند: این سازمان نتوانسته از بروز جنگ دیگری در جهان جلوگیری کند بعلاوه این سازمان و اعضایش نتوانسته‌اند به تعهدات توافق آب و هوایی پاریس عمل کند. این توافق از کشورها می‌خواهد انتشار گازهای گلخانه‌ای را به شکل قابل‌ملاحظه‌ای کاهش دهد تا از افزایش دمای کره زمین به بیش از دو درجه سانتی‌گراد تا سال 2100 جلوگیری کند.

     پسماند غذا

یک‌سوم از غذای موردنیاز بشر یعنی حدود 1.3 میلیارد تن غذا به زباله تبدیل می‌شود یا هدر می‌رود. این میزان غذا برای تأمین نیاز خوراکی سه میلیارد نفر کفایت می‌کند! پسماند غذا و ضایعات آن سالانه باعث آزاد شدن 4.4 گیگاتن گازهای گلخانه‌ای می‌شود.

پسماند غذا و هدر‌رفت آن در مراحل مختلفی در کشورهای درحال‌توسعه و توسعه‌یافته رخ می‌دهد. در کشورهای درحال‌توسعه 40 درصد از ضایعات غذا در مرحله برداشت و فراوری و در کشورهای توسعه‌یافته 40 درصد از پسامد غذایی در مراحل خرده‌فروشی و در بین مصرف‌کنندگان رخ می‌دهد.

کاهش میزان غذایی که به هدر می‌رود به‌عنوان یکی از عناصر کلیدی در توسعه سیستم غذایی پایدار مطرح است. مطابق با گزارش‌های بین‌المللی، تقریباً یک‌سوم غذای تولیدشده در سراسر جهان به هدر می‌رود. این اتلاف معادل مصرف 250 کیلومترمکعب آب، به‌کارگیری 1٫4 میلیارد هکتار از اراضی قابل‌کشت و اضافه نمودن 3/3 میلیارد تن گازهای گلخانه‌ای به اتمسفر زمین است. این امر در شرایطی رخ می‌دهد که بشر با کمبود منابع طبیعی مواجه بوده و بیش از 2/2 میلیارد نفر در سراسر جهان نزدیک به فقر یا در فقر مطلق به سر می‌برند.

اتلاف مواد غذایی منجر به کاهش توده غذایی خوراکی در سراسر زنجیره تأمین مواد غذایی شده که به‌طور خاص منجر به کاهش غذای خوراکی برای مصرف انسان می‌گردد. با توجه به اینکه تا سال 2050 جمعیت جهان بالغ‌بر 9٫3 میلیارد نفر خواهد بود، ضروری است ضایعات غذایی با امید به افزایش میزان غذای در‌دسترس برای مصرف و کاهش قیمت غذا کاهش یابد. از طرفی نگرانی در خصوص از دست دادن منابع طبیعی کمیاب همچون زمین، آب و انرژی وجود دارد که ورودی‌ها در سیستم تولید غذا محسوب می‌شوند. بر طبق گزارش‌ها 10 درصد از کل بودجه انرژی، 50 درصد از زمین‌های زراعی و 80 درصد مصرف آب شیرین ایالات‌متحده برای انتقال مواد غذایی از مزرعه تا سفره به‌کار می‌رود که با دورریز مواد غذایی به هدر می‌رود.

     استفاده افراطی از منابع طبیعی

جهان در 50 سال گذشته با رشد سریع مصرف انسانی، افزایش جمعیت، تجارت جهانی و مدنیت روبرو بوده است که باعث شده بشر از میزان بیشتری از منابع طبیعی که طبیعت قادر به تولید دوباره آن است استفاده کند. گزارش سازمان صندوق جهانی طبیعت WWF)) نشان می‌دهد که اندازه جمعیت پستانداران، ماهی‌ها، پرندگان، خزندگان و دوزیستان با کاهش 68٪ بین سال‌های 1970 و 2016 مواجه شده است.

     گروهی از حیوانات در معرض تجارت غیرقانونی حیات‌وحش قرار داشته‌اند.

بعلاوه سرعت انقراض گسترده حیات‌وحش زمین موضوع موردتوجه این گزارش است و به گفته دانشمندان اگر بشر در طبیعت دخالتی نداشت از دست دادن این گونه‌های جانوری هزاران سال طول می‌کشید. حفظ محیط‌زیست، علاوه بر این حفاظت از گونه‌های جانوری شامل نگهداری از آب آشامیدنی، هوا و خاک است و مسائلی مانند آتش‌سوزی‌ها، ذوب شدن قطب درنتیجه گرمایش زمین و پلاستیک در جهان به محیط‌زیست ما آسیب رسانده‌اند.

     آلودگی پلاستیک

در سال 1950 میلادی جهان سالانه بیش از دو میلیون تن پلاستیک تولید می‌کرد. تا سال 2015 این تولید به 419 میلیون تن رسید.

گزارش مجله علمی نیچر نشان می‌دهد که تقریباً یازده میلیون تن از پلاستیک هر ساله به اقیانوس‌ها روانه می‌شوند و به ساکنان حیات‌وحش و حیوانات آبزی لطمه می‌زند. تحقیقات نشان می‌دهد که آلودگی پلاستیک تا سال 2040 به 29 تن در سال افزایش خواهد یافت.

گزارش نشریه نشنال جئوگرافیک نشان می‌دهد که 91 درصد از کل پلاستیک جهان که تاکنون تولید شده بازیافت نمی‌شود که یکی از بزرگ‌ترین مشکلات محیط زیستی ما را تشکیل می‌دهد. با توجه به این تجزیه پلاستیک 400 سال طول می‌کشد زباله‌های پلاستیکی که در سال 2020 هم‌زمان با کرونا در طبیعت وارد کرده‌ایم تا ادواری طولانی به‌عنوان یکی از پیامدهای محیط‌زیستی این همه‌گیری بر جای خواهد ماند.

     آلودگی هوا

تحقیقات سازمان جهانی بهداشت (WHO) نشان می‌دهد که حدود 4.2 تا هفت میلیون نفر سالانه در اثر آلودگی هوا در سراسر جهان می‌میرند و از هر 10 نفر 9 نفر هوایی را که حاوی مقادیر زیادی آلاینده است تنفس می‌کنند. در آفریقا، طبق اعلام یونیسف، 258 هزار نفر در سال 2017 در اثر آلودگی هوا جان باختند درحالی‌که در سال 1990 میلادی، 164 هزار نفر بود. این بیشتر از منابع صنعتی و وسایل نقلیه موتوری و همچنین انتشار از سوختن زیست‌توده و کیفیت پایین هوا به‌دلیل طوفان‌های گردوغبار بود.

در اروپا، گزارش اخیر آژانس محیط‌زیست اتحادیه اروپا نشان داد که آلودگی هوا سالانه به 400 هزار مرگ در اتحادیه اروپا در سال 2012 (آخرین سالی که اطلاعات در دسترس بود) کمک کرده است.

در پی بروز همه‌گیری ناشی از بیماری COVID-19، به نقشی که آلودگی هوا در انتقال مولکول‌های ویروس دارد توجه شده است. مطالعات مقدماتی رابطه مثبت بین مرگ‌ومیر ناشی از COVID-19 و آلودگی هوا را شناسایی کرده است و همچنین یک ارتباط قابل‌قبول از ذرات معلق در هوا که به انتشار ویروس کمک می‌کنند وجود دارد. این ارتباط می‌تواند منجر به تلفات زیادی در چین که از آلودگی و کیفیت پایین هوا رنج می‌برد، منجر شود اگرچه که قبل از نتیجه‌گیری باید نتایج قطعی‌تری بدست آید.

     تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین

درحالی‌که اپیدمی کرونا شایع‌ترین خبر در سال 2020 بوده است تغییرات اقلیمی که بشر در آن نقش دارد توجه ویژه‌ای را به خود در این سال جلب کرده است.

سال 2020 رکورد‌های نامطلوب آب و هوایی شکسته شد. ماه گذشته میلادی، گرم‌ترین ماه نوامبر تاریخ بود. افزایش دما در همه فصول از قطب جنوب تا قطب شمال ثبت شده است. از ابتدای سال آتش‌سوزی در استرالیا، سیبری و کالیفرنیا بی‌سابقه بوده است. توفان در اقیانوس اطلس توفان‌های رکورد زده است و یخ‌های لاپتف دیرتر از هر زمان دیگر شروع به شکل‌گیری کرده است.

لاپتف دریایی حاشیه‌ای در اقیانوس منجمد شمالی است که کم‌عمق و در بیشتر طول سال یخ‌زده است.

همه‌گیری ناشی از ویروس کرونا در این سال در صدر اخبار بود و شاید انتشار گازهای آلاینده را به‌طور موقت کاهش داد اما سال 2020 هم‌زمان تأثیر آشکارتر گرمایش جهانی توسط انسان را نشان داده است. از سال 2014 تاکنون ششمین و گرم‌ترین سال در طول تاریخ بشر به ثبت رسیده است این زنجیره قطعاً برای هفتمین سال ادامه خواهد داشت. سازمان جهانی هواشناسی (WMO) به‌زودی به این نکته دست خواهد یافت که آیا 2020 در مقام اول، دوم یا سوم در رده‌بندی همه زمان‌ها قرار خواهد گرفت.

در سال 2020 خسارات ناشی از زیان‌های فجایع طبیعی در مقایسه با سال ٢٠19 بیشتر بوده و این موضوع پیامدهای مخرب گرمایش زمین در بلندمدت را نشان می‌دهد.

یک مؤسسه خیریه در انگلیس موسوم به «کریستین اید»، در گزارش سالانه خود درباره پیامدها و عوارض ناشی از تغییرات اقلیمی، خسارت 10 مورد فجایع زیست‌محیطی در سال 2020 را حدود 150 میلیارد دلار برآورد کرده که در مقایسه با رقم مشابه سال 2019 بسیار بیشتر بوده است. سه هزار و 500 نفر در این حوادث زیان‌بار محیط زیستی جان خود را ازدست‌داده‌اند و بیش از 13 میلیون و 500 نفر بی‌خانمان شده‌اند.

فردریک اوتو استادیار مؤسسه محیط‌زیست دانشگاه آکسفورد می‌گوید: سال 2020 سال گرم دیگری بوده است و ما شاهد تأثیر آن بر احتمال بروز وقایع آب و هوایی شدید بوده‌ایم.

هر ساله افزایش آلاینده‌ها و گرمایش زمین به این معنی است که دما بر زندگی بشر تأثیر دارد.

اثرانگشت بشر به‌ویژه در موج گرما در منطقه سیبری که دخالت بشر دستکم 600 بار احتمال آن را افزایش داده و در آتش‌سوزی‌های استرالیا که 30 درصد بیشتر احتمال دارد که انسان در آن دخیل باشد، مشهود بوده است.