سپهرغرب، گروه شهر: قرنطینه‌ها و محدودیت‌های کرونایی منجر به کاهش چشمگیر انتشار ویروس کرونا در بسیاری از نقاط دنیا شده و همین امر، ایجاد تغییراتی دائمی برای طراحی شهری را در پی داشته است.

بسیاری از مردم سراسر دنیا بر این باورند که تراکم جمعیتی یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر سرعت گرفتن انتشار ویروس کرونا به‌شمار می‌رود. به همین دلیل، بسیاری از مراکز پرجمعیت در کلان‌شهرهای جهان خالی شده است و اغلب شهرنشینان برای ایمن ماندن از ابتلا به بیماری کووید-19 به روستاها و حومه‌های شهر پناه آورده‌اند. البته موقعیت مهاجرت دائمی یا موقتی برای تمام مردم جهان امکان‌پذیر نیست چراکه از یک‌سو، بسیاری از روستاها یا سایر مناطق شهری از امکانات لازم جهت برآورده کردن نیاز مردم برخوردار نیستند و از سوی دیگر، بسیاری نیز توانایی مالی جابجایی به سایر محله‌ها را ندارند؛ بنابراین، شهرنشینی همچنان پایدار خواهد ماند اما اینکه طراحی شهری تا چه حد تحت تأثیر انتشار ویروس جدید قرار گیرد، اگرچه امری حتمی است اما غیرقابل‌پیش‌بینی خواهد بود.

بدیهی است که با کشف ویروس کرونا، انتظار می‌رود به‌تدریج زندگی به روال عادی نزدیک شود، اما شکی نیست که بعضی از آثار بیماری، به‌ویژه پیامدهای مثبت آن، برای مدت‌زمانی طولانی زندگی بشر و به‌خصوص شهرنشینی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. به‌عنوان‌مثال، اغلب مدیران شهری در این دوران از نقص‌های طراحی شهری نظیر نابرابری مردم به امکانات بهداشتی، دسترسی به فضاهای سبز و خدمات شهری آگاه شده و تلاش کرده‌اند هرچه بیشتر برای رفع آن‌ها تلاش کنند و آثارشان را در گسترش بیماری به حداقل برسانند.

بارسلونا در اسپانیا، یکی از بهترین نمونه‌های طراحی شهری برای مقابله با بحران‌هایی نظیر بیماری کووید-19 به شمار می‌رود که در آن آلودگی هوا در کمترین سطح قرار دارد و دسترسی مردم به فضاهای سبز تقریباً برابر است. این شهر پیشرو ایجاد شهرک‌های خودکفایی است که در آن مردم از سال 2016 به تمام امکانات موردنیاز خود، به‌ویژه فضاهای سبز، دسترسی کامل داشته‌اند. این شهرک‌ها هر یک مناطقی متشکل از 9 بلوک ساختمانی هستند که تمام ترددهای خودرویی در داخل و اطراف آن‌ها ممنوع شده است؛ بنابراین، مردم آزادانه به پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در خیابان‌ها می‌پردازند و ترسی از وقوع سوانح رانندگی ندارند.

جالب است بدانید که شهردار بارسلونا اخیراً از گسترش بیشتر پیاده‌راه‌ها و فضاهای سبز شهر خبر داده و اعلام کرده است به‌زودی ساکنان شهر هوایی پاک‌تر از قبل را تجربه خواهند کرد. درواقع، طرح جدید تعداد 21 خیابان را در بر خواهد گرفت و فضای کافی را برای تردد ایمن عابران پیاده و دوچرخه‌سواران فراهم خواهد آورد. هدف برنامه‌ریزان شهر از پیاده‌سازی پروژه جدید، افزایش برابری میان ساکنان بارسلونایی است تا تمام مردم در مسافتی کمتر از 200 متر به تمام امکانات رفاهی، اداری و از همه مهم‌تر، فضاهای سبز دسترسی داشته باشند. بدیهی است که دسترسی مردم به فضاهای سبز سلامت جسمی و روحی آنان را به‌طور چشمگیری تحت تأثیر قرار خواهد داد و احتمال ابتلا به اضافه‌وزن و دیابت را به حداقل خواهد رساند. از سوی دیگر، متخصصان در پی تحقیقات خود متوجه شده‌اند که آسیب‌پذیرترین افراد در مقابل بیماری کووید-19 کسانی بوده‌اند که به فضای سبز دسترسی کمتری داشته و درنتیجه، بیشتر به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا بوده‌اند.

موانع موجود برای سبزسازی شهری

یکی از مهم‌ترین عواملی که منجر به کاهش فضاهای سبز شهری می‌شود، نیاز به احداث ساختمان‌های مسکونی در پی افزایش جمعیت است که خود سهم بزرگی در افزایش قیمت اموال ایفا می‌کند. در منطقه‌ای که فضای سبز بیشتری وجود دارد، مردم عادی اغلب توان مالی خریداری خانه‌های آنجا را ندارند و تاجران و ثروتمندان مالکیت دارایی‌های اطراف فضاهای سبز را به دست می‌گیرند. به همین دلیل، برنامه‌ریزان از ایجاد چنین فضاهایی در بسیاری از محله‌های شهری خودداری می‌کنند تا هم فضای بیشتری برای خانه‌سازی فراهم آورند و هم اینکه، واحدهای مسکونی را با قیمت‌ مناسب در اختیار شهروندان خود قرار دهند.

بدیهی است که شیوع بیماری کووید-19 و قرنطینه‌های اعمال شده برای مهار آن، تفاوت شرایط زندگی بین شهرنشینان را بیش‌ازپیش به تصویر کشید و نابرابری مردم در دسترسی به فضاهای سبز و سایر خدمات ضروری عمومی را آشکار کرد. از سوی دیگر، برنامه‌ریزان شهری در این دوران فهمیدند که تنها توجه به توسعه شهری کافی نیست، بلکه طراحی حومه‌های شهر نیز برای کاهش انتشار کربن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تغییر نوع سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی کنونی و ترویج استفاده از خودروهای سبز یکی از بهترین استراتژی‌هایی است که می‌تواند مدیران شهری را به هدف کربن صفر نزدیک کند.

در این راستا، بارسلونا می‌تواند به‌عنوان یک الگوی موفق برای سایر شهرهای جهان عمل کند چراکه اغلب مردم آن از حمل‌ونقل پاک برای تردد خود در داخل شهر بهره می‌گیرند. این شهر میزبان مناطقی کوچک با امکانات کامل است که ساکنان آن می‌توانند تنها با 15 دقیقه پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری، تمام نیازهای خود را برطرف کنند.