سپهرغرب، گروه اندیشه: رسول‌الله (ص) در حدیثی فرمودند: بهشت به روى یکى از مسخره‌کنندگان بازمی‌گردد و به او گفته مى‌شود بیا و او با غم و اندوه جلو مى‌رود...

تمسخر یا به زبان عامیانه‌تر «مسخره کردن» یکی از رفتارهای ناپسندی است که عمدتاً از جهل، خودبرتربینی و یا نفاق ناشی می‌شود که حاصل آن، از بین بردن کرامت انسان‌ها و حقیر شمردن آن‌هاست؛‌ کرامتی که خداوند آن را در ذات افراد قرار داده است. این عمل ناپسند که از گناهان زبان نیز شناخته می‌شود، ممکن است در اشکال مختلفی مثل بذله‌گویی، جوک، اشاره با چشم، کنایه، القاب زشت و یا در حالت بچه‌گانه، به‌صورت شکلک از سوی مسخره‌کنندگان صورت گیرد. خداوند درآیات 29 و 30 سوره مطففین این عمل را به مجرمان نسبت می‌دهد و درباره برخی مصادیق تمسخر می‌فرماید «إِنَّ الَّذینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ»، «وَ إِذا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغامَزُونَ» یعنی (کسانى که گناه مى‏‌کردند، آنان را که ایمان آورده بودند به ریشخند مى‏‌گرفتند و چون بر ایشان مى‌‏گذشتند، اشاره چشم و ابرو با هم ردّ و بدل مى‏‌کردند.» بر این اساس، ریشخند گرفتن، رد و بدل کردن حالت تمسخر با اشاره چشم و ابرو نسبت به فرد مؤمن از مصادیق تمسخر شمرده شده است.

از رسول‌الله صلّى‌اللّه علیه و آله نقل شده که فرمود: «مَنْ أَذَلَ‏ مُؤْمِناً أَذَلَّهُ اللَّه‏...؛ کسى که مؤمنى را خوار کند، خدا او را ذلیل خواهد کرد». (الأمالی (للطوسی)، ص183) و امام صادق علیه‌السلام دربارۀ شدت کراهت تمسخر فرمود: خداوند عزّ و جلّ می‌فرماید «فردی که بنده مؤمن مرا خوار شمارد، باید بداند که خداوند با او در جنگ است و کسى که بنده مؤمن مرا تعظیم و تکریم کند، بى‌شک از غضب من در امان است؛ لِیأذَنْ بِحَرْبٍ مِنّى، مَنْ اذَلَّ عَبْدِىَ الْمُؤمِنَ وَ لِیأمَنْ مِنْ غَضَبى مَنْ اکْرَمَ عَبْدِىَ الْمُؤمِنَ.» (المحاسن، ج‏1، ص97)

متأسفانه هستند افرادی که به منظور بى‌اعتبار کردن دیگران، از عامل تمسخر بهره مى‏‌گیرند و براى مجلس‌آرایى و خنداندن حاضران از آبرو و حیثیت دیگران مایه مى‌‏گذارند و با کارهایى از قبیل تقلید در راه رفتن، سخن گفتن، غذا خوردن و خلاصه به هر طریقى از اشاره و کنایه و... دیگران را به مسخره مى‏‌گیرند و از این راه، حس خودپسندى و انتقام‌جویى خویش را اشباع مى‌‏کنند و دست‌کم برای رضایت دوستان و مستمعان، از آبروی دیگران خرج می‌کنند. به این جهت است که قرآن کریم از این عمل به‌شدت نهى کرده و آن را به‌عنوان ظلم و ستم مورد توبیخ و تهدید قرار داده است و امر به توبه مى‏‌کند. ازاین‌روست که در آیه‌ای دیگر می‌فرماید «یا ایهَا الَّذینَ امَنُوا لا یسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ انْ یکُونُوا خَیرا مِنْهُم وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ انْ یکُنَّ خَیرا مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا انْفُسَکُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالالْقابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الایمانِ وَ مَنْ لَمْ یتُبْ فَاولئِکَ هُمُ الظّالِمُونَ» (حجرات 11) یعنی اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید، نباید گروهى از مردان شما گروه دیگر را استهزاء کنند، شاید آن‌ها که مورد استهزاء واقع مى‏‌شوند بهتر از مسخره‌کنندگان باشند. و همچنین زنان یکدیگر را مسخره نکنند، زیرا ممکن است زنان مسخره‌شده از آن‌ها که مسخره مى‌‏کنند بهتر باشند. و مبادا از یکدیگر عیب‌جویى کنید و زنهار از این که یکدیگر را با القاب زشت و ناپسند یاد کنید که پس از ایمان آوردن، نامى که نشان از فسق و فجور دارد بسیار زشت است و هر کس که از این رفتار توبه نکند ستمگر و ظالم است».

در آخر اینکه رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله در روایتی با اشاره به عقوبت اخروی تمسخر فرمود «إنّ المُستَهزِئینَ یُفتَحُ لأحَدِهِم بابُ الجَنَّةِ. فیُقالُ: هَلُمَّ: فَیَجِیءُ بِکَرْبِهِ و غَمِّهِ، فإذا جاءَ اُغلِقَ دُونَهُ، ثُمّ یُفتَحُ لَهُ بابٌ آخَرُ··· فما یَزالُ کذلکَ حتّى أنَّ الرَّجُلَ لَیُفتَحُ لَهُ البابُ فیقالُ لَهُ: هَلُمَّ هَلُمَّ، فما یَأتِیهِ؛ دَرِ بهشت به روى یکى از مسخره‌کنندگان باز مى‌گردد و به او گفته مى‌شود بیا. او با غم و اندوه جلو مى‌رود و زمانی که نزدیک شد، در به رویش بسته مى‌شود؛ سپس درب دیگرى به رویش گشوده مى‌شود؛ این کار مرتّبا تکرار مى‌شود تا جایى که در به رویش باز مى‌گردد و گفته مى شود: بیا بیا؛ اما او دیگر جلو نمى‌رود.» )کنز العمّال: 8328)

یکی از راه‌های درمانِ حس تمسخر، توجه به روایات معصومان علیهم‌السلام برای یافتن عقوبت این کار است. امام صادق علیه‌السلام در روایتی فرمودند «الْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ حُرْمَةً مِنَ الْکَعْبَةِ؛ حرمت مؤمن از حرمت کعبه بالاتر است.» (خصال صدوق، ج1، ص27) حضرت در روایت دیگری فرمود «هرکه مؤمنی را اذیت کند، قطعاً مرا اذیت کرده است؛ بنابراین هرکه مرا اذیت کند، خدا را اذیت کرده است و کسی که خدا را اذیت کند، پس او در تورات و نجیل و زبور و فرقان(قرآن) ملعون شده است؛ مَنْ‏ آذَى‏ مُؤْمِناً فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَى اللَّهَ وَ مَنْ آذَى اللَّهَ فَهُوَ مَلْعُونٌ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَان‏» (جامع الاخبار، ص147) بیان این دو روایت به این علت است که تمسخر مؤمن یعنی شکستن حریم، حرمت و کرامت وی.