سپهرغرب، گروه سلامت - عباس سریشی: بررسی‌ها نشان داده عدم توجه به نظافت و پاکیزگی محیط‌های شهری عامل مستقیم به‌وجود آمدن بیش از یک‌چهارم کل بیماری‌ها محسوب می‌شود که شامل مسمومیت‌های آبی که می‌نوشیم، هوایی که تنفس می‌کنیم، اکوسیستم و تمامی عوامل محیط زندگی انسان‌ها است که در برآیندهای مختلف موجب بروز بیماری‌های گوناگون خواهد شد.

بی‌شک یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد نشاط و شادابی در شهروندان، پاکیزگی فضاها و محیط شهری است. زیرا محیط‌‌های کثیف و نامرتب چشم هر بیننده‌ای را آزار می‌دهد و باعث می‌شود تا هر رهگذر و یا بازدیدکننده خاطره ناخوشایند و منفی این اماکن را در طولانی‌مدت در ذهن نگه‌داشته و آن را با خود همراه سازد.

موضوع اینجاست که امروزه ماسوای بحث سلامت خود شهروندان و ساکنین، نظافت فضای شهر به یک موضوع عمده و مهم در مباحث گردشگری نیز مطرح است. بدین معنا که هرچقدر شهر محل سکونت تمیزتر و شهروندان سالم‌تر باشند گردشگران بیشتری هم جذب آن محل خواهند شد.

بررسی‌ها نشان داده عدم توجه به نظافت و پاکیزگی محیط‌های شهری عامل مستقیم به‌وجود آمدن بیش از یک‌چهارم کل بیماری‌ها محسوب می‌شود که شامل مسمومیت‌های آبی که می‌نوشیم، هوایی که تنفس می‌کنیم، اکوسیستم و تمامی عوامل محیط زندگی انسان‌ها است که در برآیندهای مختلف موجب بروز بیماری‌های گوناگون خواهد شد.

البته این تنها چند مثال ساده از تأثیرات آلودگی‌های محیط شهری است که سبب به‌وجود آمدن بیماری‌های بسیاری در میان افراد جامعه می‌شود. اما قدر مسلم با مدیریت صحیح، حفظ بهداشت و رعایت استاندارد‌های نظافت قابل‌کنترل می‌باشند و می‌توان میزان این آلودگی‌ها را در حد قابل‌توجهی کاهش داد.

البته و ظاهراً نظافت و پاکیزگی محیط‌های شهری از وظایف شهرداری‌های سراسر دنیاست. و این سازمان‌ها با همکاری و هماهنگی شوراهای شهر تمام تلاش خود را به کار می‌بندند تا با نظافت و پاکیزه نگاه داشتن شهرها، محیطی خوشایند و آرامش‌بخشی را برای همه فراهم آورند بااین‌حال نباید غافل بود که عوامل متعددی در تحقق این خواسته دخیل است که صد البته رفع آن مستلزم همکاری تمام‌عیار شهروندان با شهرداری‌ها و تقویت اعتماد بین آن‌هاست.

کارشناسان براین باورند که مشارکت مردم در فرآیند پاکیزه نگاه‌داشتن فضای شهر، یک اقدام فرهنگی-اجتماعی با مبنای کالبدی است که باید به‌عنوان سنتی رایج و حتی لازم‌الاجرا به مانند بسیاری از کشورهای جهان مرسوم شود. ضمن اینکه نباید فراموش کرد که ایجاد آلودگی‌ها در درجه نخست به خود ما آسیب می‌زند بنابراین براین اساس هر شهروند موظف است در حفظ پاکیزگی و نظافت محیط شخصی و پیرامونی خود بکوشد.

البته اکثر خدمات شهرداری تعاملی و به‌نوعی در ارتباط با مردم است و اگر آگاهی و بینش درست و درمانی در این مقوله در شهروندان وجود نداشته باشد قطعاً هیچ کاری پیش نمی‌رود بنا براین تلاش در جهت استفاده از پتانسیل مشارکت عمومی در زیباسازی محله‌های شهر و جلب اعتماد شهروندان می‌تواند زمینه‌ساز خلاقیت در حفظ نظافت و زیبایی محلات و ارتقای سطح سلامت در شهرها باشد.

همچنین لازم به ذکر است که الگوی خدمات شهری مشارکت‌جویانه بر اثرگذاری داوطلبان متمرکز است، بدین معنا که استراتژی‌های داوطلبانه‌ای که نیازهای اجتماعی را هدف قرار می‌دهند، بهترین عملکردها را به‌کار می‌بندند و برای برآورد میزان پیشرفت، نتایج شفاف و قابل‌سنجش را ارائه می‌کنند در این خصوص و در برخی کشورهای توسعه‌یافته برنامه تأثیر داوطلبانه به‌عنوان یک استراتژی پایدار برای حل چالش‌های محلی شناخته شده است و ساکنان را در دگرگون ساختن جوامع از طریق خدمات فعالانه درگیر می‌سازد.

     شهر خوب، شهروند خوب یا شهرداری خوب....!؟

به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران مسائل شهری، سکونت در شهر تعهداتی را برای مدیران شهری و در ادامه تکالیفی را برای شهروندان به همراه دارد به‌ویژه در کشور ما و به‌صورت خاص در بحث نظافت شهر که از اهمیت وافری برخوردار بوده و هنوز به آن سطح از بایستگی تعهدی و تکلیفی نرسیده‌ایم ظاهراً باید کمی تعارف و رودربایستی را کنار گذاشت، چراکه جدا از بحث نواقص و نوسانات موجود در ساختار مدیریتی اما واقع امر اینجاست که متأسفانه عمده مشکل ما دقیقاً به رفتارهای فردی برمی‌گردد.

زیرا بسیاری از همان افراد به‌ظاهر بافرهنگ بدون توجه به رفتار خود این مهم را تنها وظیفه‌ای برای دیگران و به‌خصوص شهرداری می‌دانند و اساساً از سهم خود دراین‌باره غافل‌اند که شهر مانند خانه خود آن‌ها است و همان‌گونه که برای پاکیزگی خانه‌های خود تلاش می‌کنند باید برای حفظ تمیزی شهر نیز کوشا باشند بنابراین عموماً با همان فرهنگ والای خود لحظه ریختن زباله کنار ساحل، جوی آب، رودخانه، دریا و حتی در کوچه و خیابان محل زندگی، به تنها چیزی که فکر نمی‌کنند نظافت شهر و تکلیف ما در قبال آن است.

موضوع اینجاست که اگر فرهنگ حفظ پاکیزگی محیط زندگی در بین افراد جامعه درونی شود و همه نسبت به رعایت آن پایبند باشند، دیگر نه بار اضافی بر دوش شهرداری‌ها برای نظافت شهر تحمیل می‌شود و نه دیگر لازم به برخورد با این‌گونه افراد هستیم.

باید پذیرفت که سکونت در شهر تعهداتی را برای مدیران شهری و تکالیفی را بر شهروندان به همراه دارد. شهروند، شهر و شهرداری مکمل همدیگرند و این مقولات با هم ارتباط ذاتی دارند بنابراین اگر تک‌تک این عناصر وظایف خود را حول محور ساختن یک شهر خوب به‌درستی انجام دهند بدون شک، شهری سالم و زیبا درخور شأن مردم خواهند داشت زیرا شهر خوب ساختنی است نه یافتنی و علی‌القاعده همه این عناصر هستند که باید دست در دست هم آن را بسازند تا وقتی همکاری شهروندان نباشد اگر هزاران نفر نیروی انسانی و ماشین‌آلات برای پاکیزگی شهر داشته باشم فایده‌ای ندارد و تحقق شهری تمیز و زیبا ناممکن خواهد شد.

البته در این میان بحث نقش و مشارکت در مباحث شهری به‌ویژه حفظ زیبایی و پاکیزگی آن و به‌خصوص کمیت و کیفیت مشارکت و همیاری مردم با شهرداری بسیار مهم است و شهروندان باید به آن توجه خاص داشته و نقش خود را مؤثر بدانند نکته اینجاست که همیشه حقوق و تکالیف در برابر هم قرار می‌گیرند و هر کس در مقابل حقی که به او تعلق می‌گیرد تکالیفی برعهده دارد و وظیفه‌ای را باید انجام دهد اینکه وقتی صحبت از حقوق شهروندی به میان می‌آید در مقابل باید تکالیف شهروندی را هم بیان کرد و نباید بین حوزه خصوصی و عمومی زندگی‌شان تفاوتی قائل شوند.

متأسفانه اما نبود تعریف و پنداشت درست و درمانی در این خصوص موجب به‌وجود آمدن مشکلات و معضلات بسیاری شده که این موارد به ضرر شهر و مدیریت شهری است که در نتیجه دست یافتن به شهری پاکیزه و شهروندان و شهردارانی موفق و توانمند را دور از ذهن و حتی دست‌نیافتنی می‌کند.

     در برزخ دوگانه فرهنگ مردمی و خدمات شهرداری...!؟

و اما به گفته مسئولان روزانه قریب به 500 تن زباله توسط شهروندان همدانی تولید و متعاقباً به‌وسیله عوامل شهرداری در قالب فعالیت پاکبانان و خودروهای جمع‌آوری زباله به مراکز تفکیک و دفع پسماند به منتقل می‌شود البته بر اساس بررسی‌ها سهم سرانه تولید زباله توسط هر نفر از شهروندان همدانی نیز قریب به 750 گرم است که از سرانه کشوری بالاتر بوده البته یکی از مهم‌ترین علل بروز این موضوع را گردشگر‌پذیر بودن همدان و در وجه دوم ابعاد فرهنگی مسئله باید دانست.

در این خصوص مسئولان با اشاره به اینکه جدا از موضوع وجود چندین مرکز تفکیک که برای مراجعه مردم تعریف و به‌کار گرفته می‌شود اما به‌صورت روزمره و برای تأمین پاکیزگی شهر، صدها نفر از پاکبانان شهرداری همدان هر روز گاهی خیابان‌های اصلی شهر را دو تا سه نوبت و خیابان‌های منشعب از میدان مرکزی شهر را تا پنج نوبت نظافت می‌کنند. مضاف براینکه زباله‌ها هم در یک نوبت از مقابل منزل یا مخازن مخصوص جمع‌آوری و به سایت دفن بهداشتی زباله منتقل و دفن بهداشتی می‌شود.

البته هر چند تلاش‌هایی صورت گرفته در خصوص کاهش تولید زباله‌ و تنظیف شهر بسیار چشمگیر و قابل‌تقدیر است و مسئولان نیز دائماً در این خصوص توصیه‌های فراوانی را به اشکال مختلف به اطلاع شهروندان می‌رسانند بااین‌حال نگاهی به شواهد موجود بیانگر آن است که متأسفانه هنوز موضوع بی‌توجهی به نظافت عمومی شهر و متعاقباً رها کردن زباله در معابر، کوچه و خیابان در نظر بسیاری از افراد، به یک عادت تبدیل شده ظاهراً هم کسی فکر نمی‌کند، که برآیندها و هزینه‌های کم‌توجهی و عدم رعایت نظافت شهر در وجوه مختلف در درجه نخست متوجه خودشان است.

موضوع اینجاست که بی‌توجهی برخی شهروندان نسبت به قراردادن زباله‌های خود تا قبل از ساعت 21 در مخازن،بسته‌بندی نکردن زباله‌ها یا خالی کردن سطل‌های زباله خانگی در کنار مخازن، نه‌فقط کار جمع‌آوری و مدیریت صحیح پسماندها را با مشکلات عدیده مواجه کرده بلکه چهره شهر را نیز بسیار نازیبا می‌کند.

البته گروه دیگری از شهروندان (عموماً مغازه‌داران و فروشندگان) هم با بی‌توجهی کامل به زحمات شبانه‌روزی رفتگران اقدام به ریختن زباله‌های خود به درون معابر و خیابان‌های اصلی می‌کنند. بی‌توجه به اینکه زشت شدن چهره شهر و هزینه‌های بسیار تحمیلی برای اصلاح آن یک‌طرف قضیه است و وقتی موضوع با بارش‌های باران و برف عجین می‌شود،آن‌وقت داستان‌هایی چون آب‌گرفتگی برای شهر ورق می‌خورد و دردسرهایش برای خود آن‌ها باقی می‌ماند.

در این خصوص و به عقیده برخی صاحب‌نظران درحالی‌که داستان جمع‌آوری زباله در شهر همدان و خدماتی که روزانه شهرداری‌های نواحی برای نظافت و رفت‌وروب به شهروندان می‌پردازد حتی برای یک روز هم قابل تعطیلی نیست اما متأسفانه رعایت نشدن فرهنگ و تکالیف شهروندی از سوی گروهی از مردم، باعث شده تا علاوه برانکه هزینه‌های نگهداشت شهر افزایش یابد بلکه به‌کرات نیز شاهد بروز صحنه‌های ناخوشایندی از بی‌فرهنگی و لاقیدی به شخصیت عمومی ساکنان نیز باشیم.

البته برخی منتقدان نیز ضمن اشاره به لزوم افزایش سطح فرهنگ عمومی در خصوص پاکیزگی و رعایت نظافت شهری از سوی مردم براین نکته نیز تأکید خاص دارند که متأسفانه گاهی نیز همه تقصیر متوجه مردم نیست و ازآنجاکه بعضاً تدابیر خوبی برای زباله‌دان‌ها در مکان‌های پررفت‌وآمد وجود ندارد، بهتر است سازمان شهرداری مکان‌هایی را به‌صورت جداگانه طراحی کند که هم آشغال کمتری در سطح شهر ریخته شود و هم از بی‌نظمی جلوگیری شود و تبلیغات کارشناسی و هدفمندی در سطح شهر برای این مهم طراحی کند. به‌خصوص در مرکز شهر که توسط دست‌فروش‌ها و مغازه فروش میوه، سبزی و ماهی دائماً شاهد ریختن زباله‌ و رها کردن روان‌آب‌ها و یا تجمیع پسماندها هستیم و باعث می‌شود تا چهره شهر بسیار مخدوش و زشت شود این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار است.

از منظر این صاحب‌نظران مسئولیت‌پذیری در قبال شهری که در آن زندگی می‌کنیم نشانه سلامت شخصیت هریک از ماست در صورت بی‌توجهی به این موضوع حتی در صورت تلاش سه شیفته پاکبانان برای جمع‌آوری زباله و صرف هزینه‌های هنگفت بازهم نتیجه مطلوب که پاکیزه ماندن شهر است منجر نخواهد شد و همان‌طور که پیش‌تر نیز بدان اشاره شده شهروند خوب پایه‌گذار شهر خوب است و باعث آبادی شهری می‌شود و متعاقباً شهر خوب نیز شهروند خوب را پرورش خواهد داد.