سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی‌مهوش: معاون سابق معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه شهر همدان از بدو شکل‌گیری بر اساس وضعیت جغرافیایی که در پهنه سرزمینی خود دارا بوده است به‌عنوان نقطه استقرار جمعیتی انتخاب می‌شود گفت: تحقق شهر سبز پایدار منوط به احیای عرصه‌ها طبیعی است.

توسعه فیزیکی شهرها، رشد صنعت، شهرنشینی و افزایش جمعیت در شهرها، دوری از طبیعت و قطع رابطه انسان با محیط‌زیست طبیعی موجب توسعه بی‌رویه و ناپایدار شهری، تخریب نواحی سبز شهری و بالا رفتن تقاضا برای زمین شهری می‌شود که خود زمینه‌ساز از بین رفتن فضاهای سبز درون‌شهری، کاهش سهم باغ‌های شهری و تغییر کاربری این‌گونه اراضی است.

فضاهای سبز شهری به‌عنوان جزء ضروری پیکره یگانه شهرها نقش اساسی را دارا است که کمبود آن‌ها می‌تواند اختلالات جدی در حیات شهرها را به‌وجود آورد؛ بنابراین ایجاد و توسعه فضای سبز نقش مهمی در زندگی تمام موجودات ازجمله انسان دارد.

پرداختن به معیارهای شهر سبز می‌تواند از بزرگ‌ترین تحولات مثبت محیط‌زیستی در شهرها محسوب شود زیرا فضای سبز، به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی جوامع دارای ابعاد زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی است و برای این‌که بتواند نقش‌ها و عملکرد‌های خود را به‌خوبی ایفا کند، اولین و مهم‌ترین گام مکان‌یابی مناسب آن است.

حال‌آنکه از سال 93 همدان هفتادمین شهر سبز پایدار جهان و نخستین شهر سبز پایدار جهان اسلام انتخاب شد و طی چند سال اخیر چندین‌بار این عنوان تمدید شده است براین اساس با توجه به اینکه یقیناً برای چنین شهرهایی شاخص‌های خاصی مدنظر است برآن شدیم تا در خصوص این شاخص‌ها و میزان برخورداری همدان از آن گفت‌وگویی را با معاون سابق معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدسعید ایزدی با بیان اینکه شهر همدان از بدو شکل‌گیری بر اساس وضعیت جغرافیایی که در پهنه سرزمینی خود دارا بوده است به‌عنوان نقطه استقرار جمعیتی انتخاب می‌شود گفت: در واقع با قرارگرفتن این شهر در پایه کوه الوند و در کنار رودخانه رود الوسُجرد و رود دره‌های جاری از کوه پهنه سرزمینی شکل می‌گیرد که بهترین عرصه را برای سکونت فراهم می‌کند.

وی با اشاره به اینکه این روند و تعامل مناسب بین کالبد شهر همدان با محیط طبیعی تا سال 1300 ادامه داشت و حتی عکس‌ها و نقشه‌های موجود از شهر دوره قاجار همدان نیز مؤید این موضوع است ابراز کرد: در این عکس‌ها و نقشه‌ها همدان به زیبایی با محیط طبیعی خود هم‌پیوند بوده است.

این استادیار معماری افزود: جالب‌تر اینکه تمامی این عرصه‌ها بر روی فرهنگ، آداب و سنن شهر نیز تأثیرگذار بوده است به‌گونه‌ای که در شکل فضای زیست و هم در الگوی زیست از این عرصه‌های طبیعی تأثیر پذیرفته است.

ایزدی با اشاره به رود دره‌های جاری در شهر همدان اذعان کرد: تمامی این رود دره‌ها درواقع عرصه‌های طبیعی بودند که هم لطافت و جریانات طبیعی را راهی شهر می‌کردند و هم اینکه شهر با این طبیعت زندگی می‌کرد.

وی با اشاره به نقش مؤثر باغات در ساختار شهری همدان گفت: این ظرفیت به شکل بی‌نظیری در منطقه جنوب غرب، غرب و جنوب شرقی (دره مرادبیگ، گنجنامه، عباس‌آباد و محور امامزاده محسن) تا چند دهه قبل به شکل پهنه‌هایی بزرگ بوده است که هم به لحاظ محصولات باغی و هم به جهت ایجاد فضا تفرجگاهی برای شهر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اما با ورود به دوره مدرن در همدان شاهد بروز بی‌توجهی به این ظرفیت و تأسف‌بارتر با موضوعی به‌عنوان انکار گذشته مواجه بودیم به‌گونه‌ای که این عرصه‌های طبیعی به‌تدریج رو به اضمحلال (نابودی) بروند.

ایزدی با بیان اینکه متأسفانه طی چند دهه اخیر بحث سوداگری زمین و املاک نیز به این نابودی دامن زد اذعان کرد: در واقع این سوداگری‌ها با تخریب باغات این جریان را تشدید کرد.

وی افزود: علاوه براین نظام برنامه‌ریزی شهری غلط (برنامه‌ریزی کمی) که از دهه 50 به بعد دنبال شد نیز مزید بر علت شد به‌طور مثال با این نوع رویکرد تلقی ما از رودخانه به خط‌القعر بدل شد که در آن فاضلاب شهری را وارد کنیم.

این استاد معماری با بیان اینکه در پی این رویکرد (وارد کردن فاضلاب به رودخانه‌ها) برای حل مشکلات ایجاد شده در ساختار شهری مجبور به پوشاندن این رودخانه‌ها شدیم تصریح کرد: این درحالی است که این رودخانه به‌عنوان یک شریان حیاتی در شهر نقش ایفا می‌کردند اما این روند و رویکرد غلط تا به امروز همچنان ادامه دارد.

ایزدی با اشاره به اینکه در حال حاضر نیز به دلیل وارد شدن فاضلاب در رودخانه‌ها تلاش شهرداری بر پوشاندن آن‌ها است تشریح کرد: بازهم تأکید می‌کنم رویکردهای این‌چنینی به‌واقع اضمحلال واقعی عرصه‌های طبیعی است زیرا ساختار این شهر بر مبنای این عرصه‌ها شکل گرفته است.

وی با مطرح کردن این سؤال که در حال حاضر از این کریدورهای سبز چیزی باقی نمانده است تشریح کرد: متأسفانه ‌جایگزین این عرصه‌ها در شهر همدان برج‌هایی از آهن، بتن، سنگ و سیمان درهم‌تنیده است.

معاون سابق معماری و شهرسازی وزارت راه با تأکید بر اینکه متأسفانه کریدورهای سبز شهری را نابود کرده‌ایم تشریح کرد: البته دراین‌بین شاهد تلاش‌ها هستیم اما به دلیل عدم همکاری و همسویی دستگاه‌ها این تلاش‌ها بی‌رمق است.

ایزدی افزود: به‌عنوان‌مثال گویا اخیراً همکاران بنده در همدان به‌دنبال احیای رودخانه‌ها هستند اما این مهم نیازمند همراهی همه دستگاه‌ها است.

وی با بیان اینکه زمانی که تصدی معاونت شهرسازی وزارتخانه را بر عهده داشتم مصوبه ضرورت حفاظت رود دره‌ها را ابلاغ کردم که به‌عنوان یک سند بالادستی از جایگاه قانونی برخوردار است گفت: به نتیجه رسیدن این تلاش‌ها نیازمند انسجام و همدلی است.

این استاد مرمت شهری با اشاره به اینکه البته اجرای مصوبات این‌چنینی نیازمند اهرم‌های قانونی استواری است تشریح کرد: به‌عنوان‌مثال اگر شهرداری متولی احیای رودخانه‌ها در شهرهاست هم باید به لحاظ توان مالی و هم به لحاظ اهرم‌های قانون همکاری لازم با این دستگاه از سوی دوایر دولتی انجام پذیرد که متأسفانه در اغلب موارد این‌گونه نیست.

ایزدی با بیان اینکه خوشبختانه وزارت نیرو نیز اخیراً یک شاخه مجزا به‌عنوان متولی رودخانه‌های شهر در نظر گرفته است اذعان کرد: امیدوارم در دیگر عرصه‌های طبیعی نیز دستگاه‌های متولی پای کار آمده و به‌دنبال بازگرداندن هویت طبیعی همدان به این شهر باشند.

وی با تأکید بر اینکه گرچه باغات و عرصه‌های طبیعی بسیاری در همدان طی سالیان گذشته تخریب شده اما همچنان این توان برای احیای وجود دارد تشریح کرد: با توجه به خاطراتی که از روددره‌ها و باغ‌های نقاط مختلف شهر همدان وجود دارد یقیناً امکان باز‌زنده‌سازی آن‌ها فراهم است.

این استاد دانشگاه با اشاره به موضوع بازآفرینی شهری همدان گفت: این سیاست از سال 1392 از سوی وزارت راه و شهرسازی ابلاغ شد که می‌تواند احیای مجدد و باز‌زنده‌سازی همدان قدیمی را که بر پایه این عرصه‌های طبیعی به‌عنوان چمن از آن‌ها یاد می‌شود را به‌دنبال داشته باشد.

ایزدی با تأکید بر اینکه بر اساس این سیاست طی سال‌های اخیر احیای چند محله به‌عنوان پایلوت در دستور کار قرار گرفت تشریح کرد: متأسفانه علیرغم شروع کار در پی همراهی دستگاه این طرح در همدان متوقف مانده است.

وی با اشاره به شاخص‌های توسعه پایدار شهری گفت: در این وادی شاخص‌های متعددی را می‌توان برشمرد که ازجمله آن‌ می‌توان به حفاظت از زیست‌بوم‌ها و عرصه‌های طبیعی، کم کردن میزان مصرف انرژی‌های فسیلی و استفاده از سوخت‌های جایگزین و نیز توسعه پایدار در عرصه‌ها اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد.

این استاد مرمت شهری با اشاره به توسعه پایدار در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی گفت: در دنیای امروز حضور و مشارکت مردم در امر توسعه یک اصل انکارناپذیر است که توسعه پایدار شهری در کنار دیگر شاخص‌های عنوان شده را رقم می‌زند.

ایزدی افزود: براین اساس توسعه پایدار یک طیف وسیعی از شاخص‌ها را شامل می‌شود که اجرای آن شاخص‌ها تداوم زندگی با کیفیت در شهر را به دنبال دارد.

وی با بیان اینکه اگر در شهر همدان بتوانیم به سمت‌وسوی این شاخص‌ها با توجه به وجود پتانسیل‌ها حرکت کنیم یقیناً توسعه پایداری برای شهر همدان پیش‌بینی کنیم تشریح کرد: به‌عنوان‌مثال وجود آفتاب مناسب و وزش باد در تعدادی از رود دره‌ها خود در تولید انرژی پاک یک ظرفیت بالقوه در شهر همدان است.

وی با بیان اینکه تداوم وجود زیست‌بوم‌ها در تداوم حیات شهری یکی دیگر از آیتم‌ها و ظرفیت‌های موجود در شهر همدان است که باید برای احیای آن تلاش کرد گفت: در این راستا لازم است نسبت به ارتقای فضای سبز به‌ویژه در مرکز شهر از طریق احیای رود دره‌ها اقدام کنیم زیرا در حال حاضر در مرکز شهر همدان با معضل کمبود فضای سبز مواجهیم.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد تحقق شهر سبز پایدار منوط به احیای هویت طبیعی همدان از طریق تقویت عرصه‌های طبیعی در بخش‌های مختلف است که در پی بی‌تدبیری و بی‌برنامگی‌ها رو به نابودی است بنابراین انتظار می‌رود مدیران متولی تنها به اخذ نام بسنده نکرده و برای تحقق واقعی این پتانسیل بالقوه تلاش کنند.