سپهرغرب، گروه زیست‌بوم - طاهره ترابی‌مهوش: معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان جزیره‌ای شدن زیستگاه بر اثر تراکم بالای جمعیتی استان همدان به لحاظ وسعت خبر داد و گفت: جمعیت بالا نیازمند ایجاد زیرساخت‌های مختلف شهری، صنعتی و اقتصادی است که منجر به جدا شدن زیستگاه‌ها و جزیره‌ای شدن این مناطق شده و عدم امکان رفت‌وبرگشت گونه‌های جانوری و گیاهی می‌شود.

طی چند دهه اخیر روند انقراض گونه‌های زیستی، به‌دلیل بدرفتاری انسان با طبیعت پیرامون خود‌ با سرعت نگران‌کننده‌ای افزایش یافته و با حذف هرگونه جانوری از چرخه طبیعت کره خاکی یک قدم به‌سوی نابودی پیش خواهد رفت.

گونه‌های جانوری علاوه بر آنکه نیازهای ضروری و اولیه انسان‌ها نظیر خوراک، پوشاک، مسکن و دارو را فراهم می‌آورد، می‌توانند بر سلامت و شادابی روح و جسم، رونق اقتصادی و پیشرفت روزافزون جامعه بشری و پایداری محیط‌زیست منطقه نقش داشته باشد.

به دیگر سخن به‌زعم کارشناسان، امروزه دیگر مفاهیمی چون سلاح و تجهیزات نظامی، حرف آخر را در تأمین امنیت ملی نمی‌زنند و در دنیایی که کشورها برای دسترسی به منابعی چون آب در تقابل با یکدیگر هستند، ابعاد و ارزش‌های مهم تنوع زیستی را نمی‌توان نادیده گرفت؛ براین اساس ازآنجایی‌که استان همدان در غرب کشور با 315 گونه مهره‌دار جانوری که 26 درصد گونه‌های موجود در کشور را شامل می‌شود از جایگاه ویژه‌ای به لحاظ تنوع زیستی برخوردار است برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان در خصوص آخرین وضعیت گونه‌های جانوری و راهکارهای حفاظت و صیانت از آن‌ها گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مهدی صفی‌خانی با بیان اینکه این سازمان با توجه به ظرفیت‌های طبیعی موجود در هر منطقه مهم‌ترین هدفی که دنبال می‌کند حفظ تنوع زیستی است گفت: تنوع زیستی هم شامل گونه‌های جانوری و هم گیاهی می‌شود بنابراین انحصار آن تنها به گونه جانوری اشتباهی است که از گذشته تاکنون متأسفانه تکرار می‌شود.

وی افزود: براین اساس اگر این تنوع زیستی در ابعاد مختلف به‌طور صحیح مورد حفاظت و صیانت قرار نگیرد نمی‌توان توقع داشت که طبیعت و محیط‌زیست کارایی لازم را داشته باشند.

معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان با اشاره به اینکه مهم‌ترین نکته برای حفظ تنوع زیستی حفاظت و پاسداری از بستر حیات یا همان زیستگاه است تشریح کرد: درواقع زیستگاه باید شرایط لازم را برای حفظ تنوع زیستی فراهم کرده و داشته باشد.

صفی‌خانی با بیان اینکه فراهم شدن شرایط تنوع زیستی در زیستگاه تضمین‌کننده بقای منطقه است عنوان کرد: در صورت تخریب زیستگاه عملاً شاهد تنوع زیستی در منطقه نخواهیم بود.

وی با اشاره به اینکه بستر این زیستگاه شامل آب، خاک و آب‌وهوا است، ابراز کرد: اگر برای هریک از شاخص‌های عنوان‌شده در بستر زیستگاه تهدیدی وجود داشته باشد یقیناً در تنوع زیستی و اکوسیستم منطقه تأثیرگذار خواهد بود.

معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان با تأکید براینکه از بین رفتن خاک و یا از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه بستر را برای نابودی زنجیره حیات فراهم می‌کند تأکید کرد: البته ایجاد مخاطره برای آب و آب‌وهوا نیز همین پیامد را برای تنوع زیستی در پی خواهد داشت.

صفی‌خانی با تأکید بر ضرورت حفظ زیستگاه در راستای صیانت از تنوع زیستی تشریح کرد: براین اساس است که سازمان محیط‌زیست از گذشته مناطقی را به عنوان مناطق چهارگانه تحت حفاظت خود قرار داده است.

وی ادامه داد: به‌تبع حفاظت از این مناطق حفظ زیستگاه به عنوان یک اصل به‌جای تمرکز برای حفظ گونه گیاهی و جانوری در این مناطق مورد توجه ما است.

معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر وضعیت زیستگاه‌های استان را چگونه ارزیابی و در عین حال عمده‌ترین مشکل زیستگاه‌های استان را چه چیزی قلمداد می‌کنید، اذعان کرد: برای حفظ تنوع زیستی در استان نخستین گام شناسایی زیستگاه‌های مستعدی است که از ظرفیت بالایی برای حفظ تنوع زیستی برخوردارند.

صفی‌خانی افزود: پس از شناسایی این زیستگاه‌ها، استعداد و ظرفیت‌ها در مرحله بعد باید تلاش کرد که این زیستگاه‌ها را در رده مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت از محیط‌زیست بگنجانیم.

وی با اشاره به اینکه باید برای تحقق این مهم بر اساس گونه‌های موجود گیاهی و جانوری برنامه‌ عملیاتی داشته تا بتوانیم گونه‌هایی را به عنوان گونه چتر در منطقه مطرح و درپی حفاظت از این گونه از دیگر گونه‌های جانوری و گیاهی که در زنجیره حیات این گونه قرار می‌گیرند نیز در منطقه صیانت کنیم، تصریح کرد: در این بین پایش مداوم زیستگاه یقیناً در حفظ این زیست‌گاه‌ها تأثیر گذار خواهد بود.

معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان با اشاره به اینکه در حال حاضر در استان همدان 6 منطقه حفاظت‌شده داریم، تصریح کرد: خوشبختانه چند منطقه آماده ارتقای سطح و در شرف تبدیل شدن به منطقه حفاظت‌شده قرار دارند.

صفی‌خانی با بیان اینکه چند منطقه مستعد دیگر نیز که قابلیت برنامه‌ریزی برای ارتقای سطح و تبدیل شدن به مناطق شکار ممنوع را دارند نیز شناسایی شده‌اند عنوان کرد: این مناطق تحت پایش مداوم هستند تا در صورت فراهم بودن استعداد لازم بتوانیم محدود مناطق این‌چنینی را گسترش دهیم.

وی با تأکید براینکه در مجموع 3.2 درصد وسعت استان به عنوان مناطق حفاظت‌شده تحت مدیریت سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان قرار دارد تشریح کرد: در این زمینه با نقصان مواجهیم زیرا وسعت این مناطق بالا نیست.

وی ادامه داد: از طرفی نیز تنوع نوع مناطق ما نیز از تنوع خوبی برخوردار نیست زیرا مناطق ما صرفاً با عنوان مناطق حفاظت‌شده تحت حمایت ما هستند حال آنکه در این زمینه نیازمند ارتقای سطح در برخی از مناطق هستیم.

این مدیر ارشد محیط زیستی دراستان همدان با اشاره به اینکه شاید یکی از دلایلی که این شرایط را در استان فراهم کرده شرایط تراکمی و جمعیتی استان است تشریح کرد: همدان به لحاظ وسعت، استانی با تراکم جمیعتی بالا محسوب می‌شود که این تراکم جمعیت نیازمند یکسری زیرساخت‌های تأثیرگذار بر محیط‌زیست همچون جاده، زیرساخت‌های شهری، راه‌آهن، حمل‌ونقل، توسعه واحد صنعتی، اقتصادی و ایجاد خطوط انتقال انرژی و غیره است.

صفی‌خانی با تأکید براینکه این تراکم جمعیتی و ایجاد زیرساخت‌ها منجر به جدا شدن زیستگاه‌ها و جزیره‌ای شدن آن‌ها می‌شود ابراز کرد: با بروز این اتفاق رفت‌وبرگشت گونه‌های جانوری و گیاهی را سلب می‌کند حال آنکه این مهم تضمین‌کننده تنوع در زیست آن‌ها است.

وی با تأکید براینکه شرایط این‌چنینی منجر به کاهش ظرفیت در زیستگاه‌های استان شده است، عنوان کرد: با این وجود همانطور که عنوان شد در این بین باید هم وسعت و هم تنوع مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت از محیط‌زیست را افزایش دهیم.

معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان با اشاره به اینکه ما در مناطق حفاظت‌شده در تلاش هستیم تا با کمترین دخالت حفاظت و حمایت از گونه‌های زیستی را انجام دهیم عنوان کرد: به اعتقاد ما طبیعت خود می‌تواند تنوع زیستی را به بهترین شکل در مناطق این‌چنینی حفظ کند.

صفی‌خانی افزود: با این وجود در مواردی با توجه به تراکم بالای جمعیتی گونه‌های هدف به نسبت واحد سطح در مناطق حفاظت‌شده که در دراز مدت اتفاق می‌افتد (این مهم برآیند تأمین امنیت، تغذیه مناسب و دارا بودن شرایط زیستی است) ممکن است منابع ما در سال‌هایی که با بحران‌هایی همچون خشک‌سالی، حریق و غیره دست و پنجه نرم می‌کنیم تحت تأثیر قرار گیرند.

وی با اشاره به اینکه امسال مناطق حفاظت‌شده هم با خشک‌سالی و هم کاهش پوشش گیاهی مواجه است اذعان کرد: در این گونه مواقع به‌ناچار مجبور به دخالت در محیط از طریق اعمال مدیریت‌های خارج از ضابطه هستیم.

معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان با اشاره به اینکه در مواردی مجبور به تأمین علوفه و یا آب‌رسانی به مناطق حفاظت‌شده می‌شویم عنوان کرد: برای مدیریت بحران آب به طور خاص ما برای همه مناطق برنامه مشخص داریم.

صفی‌خانی با بیان اینکه درحال حاضر حیوانات خود را با حداقل شرایط سازگار کرده‌اند اذعان کرد: با این وجود فشارهای که طی چند دهه اخیر بر طبیعت وارد شده نیازمند دخالت مصنوعی برای مدیریت بهتر مناطق است.

وی با تأکید بر اینکه تمهیدات لازم برای کلیه مناطق تعریف‌شده تحت حمایت سازمان در مواجه با خشک‌سالی مورد توجه بوده و دیده شده است، اذعان کرد: به تعبیر بهتر این آمادگی وجود دارد که در صورت نیاز از منابع آبی تعریف‌شده در صورت بروز خشک‌سالی این نیاز را مرتفع کرد.

معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان با بیان اینکه در برخی از مناطق از سال‌های پیش آب‌رسانی مصنوعی انجام شده است اذعان کرد: با توجه به شرایط حال حاضر و بروز خشک‌سالی حتمی امید است با تمهیدات اندیشیده شده کمترین آسیب به وحوش و گونه‌های زیستی وارد شود.

صفی‌خانی در واکنش به این سؤال در حال حاضر محیط‌زیست استان تا چه حد از علم روز برای حفاظت و تکثیر گونه‌های زیستی بهره می‌برد، اذعان کرد: نه تنها ما بلکه سازمان حفاظت از محیط‌زیست در سطح ملی نیز تنها در موارد خاص که نسل گونه‌ای در معرض خطر قرار می‌گیرد ممکن است به این سمت و سو روی آورد.

وی افزود: وگرنه ما در استان همدان نیازی به این مهم در حوزه تکثیر گونه‌ها به روش مصنوعی نداریم.

معاون فنی سازمان حفاظت از محیط‌زیست استان همدان با اشاره به اینکه این روش کار بسیار فنی و با دشواری بسیاری همراه است گفت: علاوه بر این ما در شرایطی می‌توانیم از این راهکارها بهره ببریم که زیستگاه و بستر حیات مهیا باشد.

صفی‌خانی ادامه داد: به عنوان مثال دیگر نمی‌توان برای احیای گونه میش‌مرغ دشت اسدآباد کاری کرد زیرا این زیستگاه دیگر برای احیا این گونه وجود نداشته و تخریب شده است بنابراین در نظر بگیرد هر سال دراین منطقه حتی تکثیر مصنوعی گونه انجام پذیرد وقتی زیستگاهی نیست این کار بیهوده است.

وی با بیان اینکه درحال حاضر در راستای بهره‌مندی از علم روز در منطقه خانگرمز استفاده‌ سیستم پایش هوشمند و مستمر منطقه در دستور کار قرار گرفته است اذعان کرد: بخشی از کار سال گذشته انجام و امسال نیز انتظار می‌رود بخش اعظمی کار انجام پذیرد.

وی ادامه داد: به‌دنبال آن هستیم که در دیگر مناطق نیز بتوانیم سیستم پایش هوشمند را مستقر کنیم.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد حفاظت و صیانت گونه‌های زیستی در همدان همان‌طور که عنوان شد دست‌خوش محدودیت‌های همچون تراکم بالای جمعیت انسانی و نیازهای و زیرساخت‌های مختلف و کم بودن وسعت مناطق حفاظت‌شده و درعین حال منحصر بودن زیستگا در عنوان مناطق حفاظت‌شده است بنابراین انتظار می‌رود دستگاه‌های متولی با دقت نظر بیشتر به‌دنبال ارتقا سطح مناطق به رده‌ها بالا تر حمایتی باشند.