شهر مجموعه‌ای از سیستم‌ها است که در کنار یکدیگر تحقق حیات شهری را موجب می‌شوند. در چنین سیستمی ساکنان شهر و مدیران در جایگاه‌های جداگانه مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرند بلکه روابط مؤثر میان آن‌ها تعیین‌کننده کیفیت زندگی شهری است. امروزه روابط شهری نسبت به گذشته بسیار پیچیده شده است؛ نیازها و خواسته‌های مختلف شهروندان از یک‌سو، معضلات گسترده شهرها از سوی دیگر همچنین مواضع و دفاعیات مدیران شهری، شرایط را بسیار دشوارتر کرده است. در این میان نظریات مطرح در حوزه شهر ازجمله حکمروایی خوب شهری، راه‌حل‌هایی به‌منظور کارایی هرچه بیشتر سیستم شهر در نظر گرفته است تا ارتباطی مؤثر میان شهروندان، مدیران و محیط شهری برقرار شود. در این زمینه با «مهدی ابراهیمی»، دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

  حکمروایی خوب شهری به چه معنا است؟

حکمروایی مجموعه‌ای از روش‌های فردی و نهادی، عمومی و خصوصی است که امور مشترک مردم را اداره می‌کند و حکمروایی خوب شهری ذیل چنین تعریفی مورد بررسی و توجه قرار می‌گیرد. چنانچه مدیریت یک شهر به نحو شایسته‌ای امور مشترک مردم را اداره کند، حکمروایی خوب شهری محقق می‌شود. مدیریت یک شهر باید نیازهای مردم را در نظر داشته باشد و از منابع به‌صورت کارآمد استفاده کند در این صورت می‌توان گفت اصول حکمروایی خوب شهری محقق شده است.

  حکمروایی شهری در چند بخش قابل بررسی است؟

حکمروایی خوب شهری در سه بخش قابل بررسی است، اولی بهبود زیرساخت‌های شهری که شامل اقدامات متعددی ازجمله ایجاد و احداث راه‌ها و پل‌ها، رسیدگی به آب‌های سطحی، بهبود بهداشت، مدیریت بازیافت، ایجاد تسهیلات شهری مثل پایانه‌های شهری، بهبود وضعیت حمل‌ونقل عمومی، بهبود وضعیت مناطق فقیرنشین و امدادرسانی و مدیریت بحران می‌شود.

اجرای برنامه‌ها در سطح شهر نیز دومین مؤلفه در تحقق حکمروایی خوب شهری است که باید مورد توجه قرار بگیرد. مشارکت دادن شهروندان، مشارکت دادن زنان در امور مختلف شهر، به رسمیت شناختن فقیران، شفافیت عملکرد مدیران اجرایی و مسئولیت‌پذیری در حوزه‌های مالی ازجمله اقداماتی است که در زیرمجموعه دومین مؤلفه حکمروایی خوب شهری می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد.

سومین بخش، افزایش ظرفیت ساخت‌وساز و کمک‌های اجرایی است. مدیریت پروژه، نظارت ساختاری، پشتیبانی سازمان‌های دولتی از فعالیت‌ها و اقدامات و در نظر گرفتن تسهیلاتی برای سمن‌ها و بسیج اجتماعی ازجمله پارامترهایی است که در زیرمجموعه سومین بخش تحقق حکمروایی خوب شهری باید مورد توجه قرار بگیرد.

  اصول دستیابی به یک حکمروایی خوب چیست؟

اولین اصل حکمروایی خوب شهری که آن را از حکمروایی بد متمایز می‌کند، مشارکت است. منظور از مشارکت این است که مردم در تصمیم‌گیری‌های مختلف به رسمیت شناخته شده و مشارکت داده شوند. مشارکت شهروندان می‌تواند به‌صورت مستقیم، بر طبق برنامه‌ریزی‌ها و با حضور خود آن‌ها انجام شود یا از طریق مشارکت نمایندگان آن‌ها باشد. خوشبختانه انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا می‌تواند زمینه خوبی برای مشارکت مردم باشد البته در زمینه مشارکت مردم در امور شهری حلقه مفقوده‌ای با عنوان نمایندگان محلات وجود دارد. متأسفانه قانون شوراها در ایران به نحوی تدوین نشده که شورایاری در سطح محلات شهر و انتخابات شورایاری‌های محله را داشته باشیم.

دومین اصل حکمروایی خوب شهری نیز حاکمیت قانون به‌عنوان فصل‌الخطاب مردم و مدیران شهری است که به روابط میان شهروندان و مدیران سامان می‌دهد.

سومین اصل حکمروایی شهری خوب شفافیت است؛ شفافیت به معنای جریان آزاد اطلاعات است، این‌که همه شهروندان قابلیت دسترسی به اطلاعات مورد نیاز خود را داشته باشند و این اطلاعات انحصاری نباشد. منحصر بودن اطلاعات در دست فرد یا گروه خاصی موجب ایجاد رانت‌هایی می‌شود، فرصت‌های بزرگی را از دست مردم خارج کرده و در اختیار افراد خاصی قرار می‌دهد.

اصل بعدی در حکمروایی شهری خوب، مسئولیت‌پذیری است. نهادهای تصمیم‌گیر در قالب مدیریت یک شهر باید نسبت به تأمین خواسته‌ها و تمایلات مردم، احساس وظیفه کنند به‌علاوه مدیریت شهری باید تلاش کند در راستای تحقق حکمروایی خوب شهری منافع و سلایق مختلف در جامعه را به رسمیت بشناسد و به سمت اجماع‌سازی برود. در این اصل که با نام اجماع‌سازی از آن باید می‌شود باید تلاش شود تا حداکثر نظرات موافق نسبت به برنامه‌ها و اقدامات در نظر گرفته شده وجود داشته باشد.

اصل بعدی در حکمروایی خوب شهری، کارایی و اثربخشی است. در این راستا شهروندان و مدیران باید از منابع شهری به‌درستی استفاده کنند، منابع طبیعی شهر را از بین نبرند و از محیط‌زیست شهری محافظت کنند. پاسخگویی نیز اصل مهم دیگری در تحقق حکمروایی خوب شهری است بدین معنا که مدیریت شهری باید نسبت به عموم مردم و همه افراد جامعه شهری پاسخگو باشد.

  مهم‌ترین اصل تحقق حکمروایی خوب شهری کدام است؟

طبق پیشرفته‌ترین و به‌روزترین نظریات شهری، مشارکت و استفاده از انرژی‌ها و پتانسیل‌های مردم مهم‌ترین اصلی است که باید در مسیر دستیابی به حکمروایی خوب شهری، به‌خصوص در ساختار حاکمیتی شهرهای ما مورد توجه قرار بگیرد چنانچه این اصل توسط مدیریت شهری به رسمیت شناخته شود و به معنای واقعی کلمه به آن بها داده شود سایر اصول حکمروایی خوب شهری نیز مطمئناً تحقق پیدا خواهد کرد. اجماع سازی، حاکمیت قانون، شفافیت اطلاعات و پاسخگویی ازجمله اصول حکمروایی خوب است که رابطه نزدیکی با مشارکت دارد.

*بهناز عرب‌زاده