امروزه تأمین امنیت غذایی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های جهانی، موجب شده بسیاری از کشورها توسعه و حمایت از بخش کشاورزی را به‌عنوان یکی از برنامه‌های میان مدت و بلندمدت خود در دستور کار قرار دهند.

در کشور ما توجه به بخش کشاورزی و خوداتکایی در محصولات استراتژیک یکی از اولویت‌ها و محورهای اصلی برنامه‌های توسعه و همچنین سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به شمار می‌رود و با وجود اینکه این بخش همواره بیشترین نقش و تأثیر را در اقتصاد کشور داشته است، اما همچنان با جایگاه مطلوب خود فاصله دارد.

به همین دلیل، وزارت جهاد کشاورزی با تهیه و در دستور کار قرار دادن طرح‌های خودکفایی در هشت محصول ازجمله طرح خوداتکایی گندم، تلاش دارد با خوداتکایی و سپس خودکفایی در تولید گندم و دیگر محصولات استراتژیک، علاوه بر ایجاد یک سطح معقول از امنیت غذایی در کشور، از فرصت‌ها و مزیت‌های بخش کشاورزی در توسعه و رشد اقتصادی نیز بهره گیرد.

  بخش کشاورزی بخشی تأثیرگذار در اقتصاد کشور

نگاهی به وضعیت تولید محصولات کشاورزی طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد، با وجود افت و خیزهای بسیاری که سایر بخش‌های تولیدی و اقتصادی در این دهه شاهد بود، اما بخش کشاورزی همواره به‌عنوان یکی از پایه‌های اساسی تولید و اثرگذار اقتصادی در اقتصاد کلان کشور مطرح بوده است.

اگرچه، در برخی سال‌ها به دلیل بارندگی نامناسب و خشک‌سالی و یا سرمازدگی روند تولید محصولات کشاورزی کاهش یافته بود، اما باز هم بیشترین سهم تولید از آن محصولات کشاورزی به خصوص محصولات زراعی، ازجمله غلات است.

گندم ازجمله محصولات استراتژیکی است که خودکفایی در تولید آن به لحاظ دستیابی به امنیت غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است و سال‌هاست به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های مسئولان بخش کشاورزی تبدیل شده است.

  ایران از کشورهای پرمصرف‌ گندم در جهان

برابر گزارش‌های سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، ایران جزو پرمصرف‌ترین‌های گندم در جهان به شمار می‌رود؛ به‌طوری‌که سرانه مصرف گندم در ایران 5/2 برابر کشور‌های در حال توسعه و بیشتر از کشور‌های توسعه‌یافته جهان است.

طبق آمار‌های موجود سال 88، ایران با سرانه مصرف 194کیلوگرم در سال به‌عنوان هفتمین مصرف‌کننده بزرگ گندم در سطح جهان شناخته شده بود.

بنابراین خودکفایی در تولید یک محصول استراتژیک و پرمصرف در کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به نحوی که طبق برنامه پنج ساله ششم توسعه برای تامین امنیت غذایی، سلامت و غنی‌سازی محصولات کشاورزی در بخش زراعی اهدافی مهم و تعیین‌کننده‌ای تدوین شد.

  کردستان جزو قطب‌های تولید گندم در کشور

استان کردستان سالیان متولی است که در تولید گندم جزو استان‌های پیشتاز در کشور است به گونه‌ای که همیشه در رتبه‌های دوم تا پنجم کشوری جای دارد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان در مورد میزان تولید و برداشت گندم در سال زراعی جاری در استان گفت: فصل برداشت گندم همه ساله از اواخر خرداد ماه آغاز و تا پایان مردادماه ادامه دارد که امسال کار برداشت آن در شهریورماه به پایان رسید.

محمدصالح احمدی افزود: امسال در مجموع 605 هزار و 500 هکتار از اراضی استان زیر کشت این محصول استراتژیک قرار گرفت که 32 هزارو 500 هکتار آن آبی و 573 هزار هکتار نیز به صورت اراضی دیم بود.

  امسال در مجموع 605 هزار و 500 هکتار از اراضی استان زیر کشت گندم قرار گرفت

وی اضافه کرد: یکی از دلایلی که موجب شده استان کردستان در چندسال اخیر در تولید و خرید تضمینی گندم در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گیرد همین میزان سطح اراضی دیم است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان اظهار کرد: برای مثال در سال 98 به دلیل شرایط آب‌وهوای مناسب و بارندگی مطلوب، کردستان به دلیل داشتن اراضی دیم فروان بعد از استان خوزستان در رتبه دوم خرید این محصول در سطح کشور قرار گرفت.

احمدی با بیان اینکه کاهش شدید بارش‌ها تولید این محصول را در استان کاهش داد، افزود: امسال با خرید تضمینی 280 هزار تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان استان ما بعد از استان‌های خوزستان، فارس، گلستان و کرمانشاه در رتبه پنجم قرار گرفتیم.

  کاهش 50 درصدی تولید گندم در کردستان نسبت به سال گذشته

وی یادآور شد: براساس آزمایش کیل‌گیری‌های صورت شده در سطح مزارع گندم استان (بررسی عملکرد وضعیت محصولات زراعی) پیش‌بینی شده بود که متوسط عملکرد گندم در هر هکتار 560 کیلوگرم در اراضی دیم و در اراضی آبی نیز 4 هزار و 500 کیلوگرم باشد.

احمدی گفت: با این وجود میزان تولید گندم از مزارع برداشت شده استان بیش از 500 هزار تن بوده است که نسبت به سال زراعی گذشته بیش از 50 درصد کاهش یافته است.

وی افزود: در اوایل فصل برداشت پیش‌بینی شده بود که 500 هزار تن گندم در استان تولید و بالغ‌بر 340 هزار تن نیز خرید تضمینی شود که اکنون در پایان فصل برداشت، میزان تولید تحقق یافته اما میزان خرید تضمینی کمتر از مقدار پیش‌بینی شده بود.

  اختلاف قیمت گندم عامل اصلی تحقق نیافتن برنامه خرید گندم در کردستان

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان دلیل اصلی عدم رسیدن به میزان 340 هزارتن خرید گندم در استان را اختلاف قیمت عنوان کرد و افزود: قیمت تعیین‌شده از سوی دولت برای خرید تضمینی پنج هزار تومان بوده و این در حالی است که همین گندم در بازار با قیمت بالاتر (تا کیلویی 6 هزار و 500 تومان) به فروش می‌رسد.

احمدی تأکید کرد: همین اختلاف قیمت موجب شد تا گندم‌کاران گندم برداشت شده را به جای تحویل به سیلوها یا احتکار کنند و یا به دلالان بفروشند که این خود یکی از دلایل تحقق نیافتن برنامه پیش‌بینی شده خرید تضمینی گندم در استان است.

وی به دیگر دلایل کاهش خرید تضمینی در کشور و استان نیز اشاره کرد و افزود: به دلیل کاهش بارندگی و در نتیجه کاهش نهاده و خوراک دام، گندم تولید شده به‌جای قرار گرفتن در زنجیره تولید آرد در چرخه سایر مصارف همچون مرغداری و دامداری‌ها قرار گرفت.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان به اقدامات مدیریتی برجسته انجام شده در مزارع گندم استان اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین این اقدامات اجرای طرح جهش تولید دردیمزارهای استان است که به همکاری ستاد اجرایی فرمان حضرت امام امسال در 6 استان کشور شامل کردستان، کرمانشاه، همدان، آذربایجان شرقی، خوزستان و گلستان اجرا شد.

احمدی با بیان اینکه هدف از اجرای طرح جهش تولید در دیمزارهای استان افزایش عملکرد با نظارت‌های کارشناسی است، افزود:در سطح 189 هزار هکتار از اراضی استان طرح جهش تولید اجرا شده که 143 هزار هکتار آن به گندم اختصاص یافته است.

  بیمه 250 هزار هکتار از اراضی گندم استان

وی افزود: در اجرای این طرح بیش از 250 هزار هکتار از اراضی گندم استان بیمه شده و اگر به دلیل خشک‌سالی یا سیل خسارتی به این اراضی وارد شود ستاد اجرایی فرمان حضرت امام آن را پرداخت می‌کند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان با بیان اینکه تاکنون 10 میلیارد تومان خسارت توسط بیمه به گندم کاران استان پرداخت شده است، افزود: یکی از مشکلات سازمان جهاد کشاورزی کمبود اعتبار بود که اجرای این طرح با تأمین نقدینگی مورد نیاز کمک شایانی به ما کرد.

  10 میلیارد تومان خسارت توسط بیمه به گندم کاران کردستانی پرداخت شده است

احمدی بیان کرد: یکی دیگر از اقدامات صورت گرفته توسط ستاد اجرایی فرمان حضرت امام به لحاظ افزایش قیمت کودهای فسفاته و پتاسه،خریداری 15 میلیارد تومان کود شیمایی بود که به‌صورت رایگان در اختیار کشاورزان قرار گرفت.

وی با تأکید بر اینکه عملکرد مزارع جهش تولید 20 درصد بیشتر از سایر مزارع خارج از طرح است افزود: در سال زراعی جاری 255 نمونه آزمون خاک در سطح مزارع گندم استان جهت تعیین نیاز تغذیه‌ای مزارع انجام شد تا هم از هزینه بیشتر و هم مصرف بی‌رویه کود‌ها جلوگیری شود.

  تأمین 20 هزار تن بذر اصلاح‌شده

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان با بیان اینکه سال گذشته 20 هزار تن بذر اصلاح‌شده در طبقات مختلف در فصل کاشت تامین و در اختیار کشاورزان قرار گرفته است یادآور شد: بیش از 50 هزار تن کود اوره ازجمله کود پایه پاییزه و سرک بهاره نیز تهیه و توزیع شد.

احمدی گفت: امسال همچنین 85 هزار هکتار از مزارع دیم استان محلول‌پاشی شد.

وی مبارزه با علف‌های هرز را یکی از مهم‌ترین اقدامات جهت مدیریت مزارع و افزایش عملکرد در شرایط خشسک‌سالی عنوان کرد و افزود: امسال در سطح 142 هزار هکتار با این علف‌ها مبارزه شد.

  خشک‌سالی امسال در نیم قرن گذشته بی‌سابقه بود

وی افزود: از نظر آب و هوایی و بارندگی‌ها در سال زراعی جاری به استناد آمار هواشناسی یکی از پرچالش‌ترین سال‌ها برای کشاورزان به‌ویژه بخش زراعت دیم محسوب شد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان گفت: میزان بارندگی‌ها بسیار محدود و پراکنش آن بسیار نامناسب بود به علاوه سرمازدگی زمستانه و بهاره در مزارع نیز مزید بر علت گردیده و خشک‌سالی گسترده‌ای را در سطح استان رقم زد.

احمدی اظهار کرد: خوشبختانه یک‌هزار و 400 میلیارد تومان پول گندم خریداری‌شده از گندم‌کاران استان 100 درصد و به‌صورت کامل به آنان پرداخت شده است.

یک‌هزار و 400 میلیارد تومان پول گندم خریداری‌شده از گندم کاران استان پرداخت شده است

آقای دشتی یکی از کشاورزان کردستانی اهل روستای هیئت آباد شهرستان کامیاران است که امسال نزدیک به 9 هکتار از اراضی خود را به کشت گندم اختصاص داده است.

این کشاورز با اشاره به اینکه 280 کیلو بذر اصلاح‌شده در 9 هکتار زمین خود کشت کرده است افزود: کشاورزان این انتظار را از جهاد کشاورزی دارند که با خرید تضمینی گندم آن‌هم به قیمت خوب از آن‌ها حمایت کنند در غیر این صورت چاره‌ای جز فروش گندم به دلالان ندارند.

آقای مبارکی از دیگر کشاورزان اهل روستای هیئت‌آباد نیز به مشکلات گندم‌کاران اشاره کرد و گفت: نبود بارش از همان روزهای اول ما را از مزارع خود ناامید کرد و بسیاری از گندمکاران حتی یک کیلو هم گندم برای برداشت نداشتند.

وی افزود: تمام سرمایه ما همین زمین‌های کشاورزی است که همه خانواده از آن امرارمعاش می‌کنیم و از دولت و جهاد کشاورزی می‌خواهیم که با توجه به شرایط اقتصادی و متضرر شدن کشاورزان امسال بیشتر از همیشه حامی و یاور ما کشاورزان باشند.

گفتنی است؛ براساس گزارش‌های اعلام‌شده از سوی اداره‌کل هواشناسی کردستان میزان بارش‌ها در بهار امسال در استان کردستان تا حدود 80 درصد کاهش پیدا کرده که طی 10‌ها سال اخیر بی‌سابقه بوده است، این کاهش بارش‌ها، بخش کشاورزی در کردستان را مشکل مواجه کرده و باعث کاهش میزان تولید در تمامی بخش‌های زراعی و باغی شده است.

در مجموع بارندگی‌ها در سال زراعی جاری در کردستان نسبت به سال گذشته حدود 39.5 درصد و نسبت به بلند مدت 28 درصد کاهش یافته است و از نیمه دوم اسفند سال گذشته در پهنه استان کردستان بارندگی موثر و خاص شکل نگرفته است.

و اما...

دولت می‌تواند با ارائه قیمت مناسب به کشاورزان برای خرید تضمینی این محصول با ارزش در چرخه غذایی هم از واردات بی‌رویه به کشور جلوگیری کند و از سوی دیگر دست دلالان را از احتکار و ایجاد نابسامانی در بازار مصرف این محصول استراتژیک کوتاه کند.

بخش کشاورزی در اغلب کشورها به‌عنوان محور توسعه اقتصادی آن‌ها مورد توجه قرار گرفته و در این میان، تولید محصولات استراتژیک از جمله گندم ازجمله هدف‌گذاری‌های کشورها در راستای تأمین امنیت پایدار غذایی به شمار می‌رود.

کشور ما نیز با توجه به برخورداری از شرایط مناسب کشاورزی از جمله تنوع اقلیمی، خاک حاصلخیز، نیروی کار مناسب و... در تولید انواع محصولات کشاورزی به خصوص در حوزه غلات، می‌تواند با بهره‌گیری از این فرصت، علاوه بر دستیابی به خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک در راستای تأمین امنیت غذایی، از ظرفیت و مزیت‌های صادراتی آن نیز در رشد اقتصادی بهره گیرد.

در این راستا، اجرای طرح‌های حمایتی و اختصاص اعتبار مناسب با اجرای طرح‌های خوداتکایی محصولات استراتژیک و پرمصرف کشور، از جمله اقدامات و برنامه‌های دولت برای رشد و توسعه بخش کشاورزی و تحقق امنیت پایدار غذایی به شمار می‌رود.