سازمان بهداشت جهانی در سال 1981 توان‌بخشی را اولین پاسخ به ناتوانی و معلولیت تعریف کرده ‌است که به سه مرحله توان‌بخشی پزشکی، حرفه‌ای و اجتماعی تقسیم شده است.

یکی از مسائلی که در توان‌بخشی اجتماعی بررسی می‌شود، مناسب‌سازی معابر و اماکن شخصی و اجتماعی و ابزار فرد معلول برای کم کردن مشکلات روزمره او است که می‌تواند در خودکفایی و بهبود روانی معلول و بازگرداندن او به زندگی نقشی مهم داشته باشد.

معلولیت پدیده‌ای اجتماعی است و بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی بشر محسوب می‌شود به‌گونه‌ای که هر انسان در طول حیات خود به علل مختلف همچون بیماری و حوادث یا با رسیدن به دوران سالمندی آن را تجربه خواهد کرد.

دراین‌بین آمارها نشان می‌دهد که با پیشرفت علم و فنّاوری و افزایش سوانح و حوادث نه‌تنها از تعداد افراد معلول کاسته نمی‌شود، بلکه هرساله بر تعداد این گروه از جامعه افزوده می‌شود. در این زمینه یکی از مهم‌ترین مشکلات فضاهای شهری کشور، نامناسب بودن فضاهای آن‌ها در ارتباط با اشخاص معلول است این مهم هم در حوزه کالبدی و هم در حوزه رفتاری قابل ملاحظه است، اولی ناشی از نتایج برنامه‌ریزی شهری غیرصحیح و اقدامات عملی شهرسازانه و دومی پیامد رفتار اجتماعی- فرهنگی ناشی از آن است.

بنابراین آنچه مسلم است اینکه تأمین شرایط زندگی از مهم‌ترین عوامل جذب معلولان در جامعه به شمار می‌رود. ازجمله ملزومات رشد و توسعه جوامع، ایجاد بسترهای فضایی و کالبدی مناسب جهت استفاده همه اقشار جامعه از خدمات و امکانات عمومی، به‌منظور تحرک و جابه‌جایی بهتر و دسترسی آسان‌تر در سطح شهر است، اما وجود برخی موانع به‌ویژه در نحوه طراحی، معماری و شهرسازی بسیاری از فضاهای شهری، به‌ویژه معابر عمومی، پارک‌ها و فضاهای سبز را فاقد شرایط لازم برآورده ساختن نیازهای دسترسی افراد معلول کرده است.

حال‌آنکه در سیاست‌های کلی نظام که مرجع صدور آن مقام معظم رهبری است در بند 11 بخش شهرسازی و بند 9 بخش ایثارگران به تاریخ 29/ 11/ 1389 رعایت نیاز و آسایش جانبازان و معلولان در طراحی فضای شهری و اماکن عمومی خواسته شده است که مناسب‌سازی بنا‌ها و مراکز خدمات عمومی، معابر شهری، مراکز اداری، تفریحی و ورزشی و وسائط نقلیه عمومی با وضعیت جسمی جانبازان و ناتوانان جسمی و حرکتی، منطبق بر معیار‌های مطلوب باشد.

همچنین هیئت‌وزیران در تاریخ 10/ 3/ 1394 در قالب برنامه جامع حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت مواد دو و سه دستگاه‌‌های متولی را مکلف کرده‌ است. در صدور مجوز مناسب‌سازی با رعایت قوانین و مقررات مربوط، ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد دارای معلولیت، استاندارد‌های مناسب‌سازی را در شرایط و الزامات صدور مجوز لحاظ کنند.

علاوه براین هیئت‌وزیران 17 آذرماه 98 آیین‌نامه اجرایی ماده سه حمایت از حقوق معلولان را تصویب و دستگاه‌های اجرایی را مکلف به مناسب‌سازی معابر و فضا‌های شهری برای دسترسی معلولان کرد.

براین اساس همه دستگاه‌های اجرایی باید طبق برنامه برای دسترسی‌پذیری معلولان به خدمات، ساختمان‌های خود را مناسب‌سازی کنند و شهرداری‌ها در ارتباط با مناسب‌سازی و دسترس‌پذیری محیط، معابر، اماکن و وسایل حمل‌ونقل عمومی و مبلمان شهری اقداماتی مانند هم‌سطح‌سازی معابر، نصب خط هدایت نابینایان در پیاده‌روها، تأمین محل ویژه توقف خودروی افراد دارای معلولیت، نصب چراغ‌های راهنمای مجهز به علائم صوتی ویژه افراد نابینا و کم‌بینا در تقاطع و مناسب‌سازی پایانه‌ها، ایستگاه‌ها و ناوگان حمل‌ونقل عمومی را انجام دهند و اعطای پایان کار ساختمان‌ها و اماکن عمومی ازجمله مجتمع‌های مسکونی، تجاری، اداری، درمانی و آموزشی را مشروط به رعایت ضوابط مناسب‌سازی و دسترسی‌پذیری معلولان کند براین اساس با توجه به انتخاب شهردار جدید همدان برآن شدیم تا با انعکاس مشکلات این عزیزان اقدام کنیم پس گفت‌و‌گویی را با سمیه الیاسی مسئول انجمن نابینایان همدان، میربخش شیری مسئول انجمن ضایعه نخاعی و در نهایت پریسا برق‌زدگان ‌ سرپرست انجمن کوتاه‌قامتان همدان ترتیب داده که در ادامه می‌خوانید:

مسئول انجمن نابینایان همدان با بیان اینکه متأسفانه نواقص در بهره‌مندی اعضای این انجمن از فضای شهری همدان بی‌شمار است گفت: در حال حاضر این انجمن در شهر همدان چیزی حدود 450 تا 500 عضو دارد.

سمیه الیاسی با تأکید براینکه متأسفانه آنچه به‌عنوان زیرساخت در شهر همدان وجود دارد هیچ‌گونه همخوانی با نیاز نابینایان و یا کم‌بینایان ندارد اذعان کرد: بارها و بارها نسبت به انعکاس این مشکلات در کمیته و جلسات مرتبط با مناسب‌سازی فضاهای شهری اقدام کردیم اما نتیجه مطلوب حاصل نشده است و یا اینکه آنچه انجام شده به اندازه‌ای نبوده که پاسخگوی نیاز واقعی ما باشد.

وی افزود: در بیان مشکلات نیاز به این نیست که راه دوری برویم همین محلِ انجمن و ترافیکی که در خیابان خبرنگار است برای اعضای انجمن مشکل‌ساز است.

مسئول انجمن نابینایان همدان ادامه داد: متأسفانه پارک کردن و تردد بی‌محابای خودروها از این بلوار جان دوستان مرا هر روز تهدید می‌کند زیرا در این خیابان حتی روزنه‌ای برای عبور مردم پیش‌بینی نشده و کل مسیر توسط خودروهای پارک شده تسخیر شده‌اند.

الیاسی با اشاره به اینکه در خصوص حمل‌ونقل و فضای ترافیک متأسفانه هیچ‌گونه زیرساختی برای ما فراهم نیست ابراز کرد: مسئله اینجاست که بخشی از این مشکلات با کمترین هزینه قابل حل است، به‌عنوان‌مثال استفاده از چراغ راهنمایی گویا در چهارراه‌ها، نرم‌افزارهای الکترونیک گویا در ایستگاه‌های اتوبوس و غیره.

وی با تأکید براینکه ازجمله مشکلات دیگر به ساخت‌وسازها در معابر وپیاده‌را‌ه‌ها بازمی‌گردد خاطرنشان کرد: به‌عنوان‌مثال در اجرای پروژه‌ها حفاظ مناسب کشیده نمی‌شود و بارها شاهد آن بودیم که دوستانمان با میله داربست‌ها برخورد کرده و یا در چاله‌های کنده شده افتاده‌اند.

مسئول انجمن نابینایان همدان با بیان اینکه به نظر سخت نیست که نسبت به گویا کردن کلیه عابر بانک‌ها در سطح شهر اقدام شود ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه در حال حاضر تنها در تعداد محدودی از عابر بانک‌ها این مهم مد نظر بوده و ما مجبوریم برای استفاده این دستگاه یا کسی را همراه داشته باشیم و یا از کسی کمک بگیریم که این امر خود مشکلات را برای ما به همراه دارد.

الیاسی با اشاره به اینکه پیاده‌رو برخی از خیابان‌های شهر همدان برای من نابینا غیر قابل استفاده است تشریح کرد: به‌عنوان‌مثال بلوار مدنی یکی از این معابر است که به دلیل پلکانی بودن پیاده‌رو، برای ما قابل استفاده نیست.

وی با اشاره به اینکه حتی در پیاده‌راه بوعلی و اکباتان نیز وجود موانع نامتوازن همچون گلدان و صندلی‌ها برای تردد ما مشکل‌ساز شده‌اند خاطرنشان کرد: امید است آنچه ما عنوان می‌کنیم توسط مدیران شهری مورد توجه قرار گیرد و برای آن چاره‌اندیشی شود.

وی با اشاره به اینکه برخی زیرساخت‌های مورد نیاز نابینایان در مناطقی است که تردد در آن برای این قشر بسیار دشوار است ابراز کرد: به‌عنوان‌مثال وجود کتابخانه در تپه مصلی، بهره‌مندی از فضای عمومی را برای ما با دشواری فراوان همراه کرده است.

نایب‌رئیس انجمن حمایت از معلولان آسیب‌های نخاعی همدان نیز در ادامه با اشاره به مشکلات این قشر از معلولان گفت: بدیهی‌ترین نیاز در شهر به وجود سرویس بهداشتی مناسب بازمی‌گردد.

میربخش شیری با تأکید براینکه این زیرساخت حتی در فضاهای عمومی همچون پارک مردم و سرویس‌های بهداشتی موجود در سطح شهر نیز وجود ندارد اذعان کرد: در نظر بگیرید که ما به دلیل مشکلات فیزیکی امکان استفاده از سرویس بهداشتی‌ها معمولی را نداریم و از همه مهم‌تر اینکه ما بنا به شرایطمان نسبت به افراد معمولی نیاز بیشتری به استفاده از سرویس بهداشتی داریم، بنابراین در نبود این زیرساخت اغلب دوستان ترجیح می‌دهند از خانه خود خارج نشوند.

وی افزود: از طرفی هم اغلب دوستان بنده با مشکل کنترل اجابت مزاج مواجه‌اند بنابراین وجود این زیرساخت بدیهی جزء الزاماتی است که نادیده نگرفته می‌شود.

نایب‌رئیس انجمن حمایت از معلولان آسیب‌های نخاعی همدان با اشاره به اینکه در حال حاضر اغلب عابربانک‌ها علیرغم رمپ‌گذار به دلیل شیب نامناسب برای استفاده معلولان ویلچری مخصوصاً عزیزانی که از ویلچر برقی استفاده می‌کنند مناسب نیست تشریح کرد: در خصوص حمل‌ونقل عمومی نیز آنچه در شهر به ما ارائه می‌شود به‌وضوح قابل مشاهده است، این بدان معنا است که درواقع هیچ‌یک از وسائط حمل‌ونقل عمومی برای ما مناسب‌سازی نشده‌اند حال آنکه این مهم در شهرهای بزرگ به اجرا در آمده است.

شیری با اشاره به اینکه متأسفانه حتی ورودی پیاده‌راه‌های تازه احداث‌شده نیز برای تردد ما بسیار دشوار است، تشریح کرد: این مشکل تقریباً در کلیه معابر شهری و فضاهای عمومی برای ما مشکل‌ساز است زیرا اغلب در آن‌ها موانعی پیش‌بینی شده که گذشتن از آن برای ما مهیا نیست.

سرپرست انجمن کوتاه‌قامتان همدان نیز با اشاره به اینکه متأسفانه تجهیزات موجود در شهر مثل ارتفاع عابر و غیره با شرایط فیزیکی اعضای این انجمن همخوانی ندارد گفت: بسیاری از وسایل نقلیه موجود نیز در حال حاضر با نیاز ما همخوانی ندارد مثل اتوبوس‌های قدیمی که متأسفانه اغلب در مناطق کم‌برخوردار در حال تردد هستند زیرا فاصله کف این اتوبوس‌ها با زمین بسیار است و شرایط ما امکان استفاده از این تجهیزات را سلب می‌کند.

پریسا برق‌زدگان با اشاره به اینکه حتی میز پذیرش در ادارات دستگاه‌های مراکز درمانی و خدماتی با قد و قواره ما همخوانی ندارد اذعان کرد: در حال حاضر اعضای این انجمن در شهر همدان چیزی حدود 60 نفر است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد اهمیت دادن به معلولان، موضوعی است که انتظار می‌رود مدیریت شهری آن را در دوره جدید مورد توجه قرار دهد زیرا در دنیای امروز به شهری شهر پیشرفته گفته می‌شود که علاوه بر ساکنان سالم آن شهر، ساکنان معلول آن نیز قادر به استفاده از امکانات، تجهیزات و تسهیلات شهری باشند.

بنابراین انتظار می‌رود رویکرد مدیریت جدید شهری همدان در طراحی و اجرای برنامه‌ها و پروژه‌های شهری، معطوف به رفع نیازهای معلولان و متمرکز بر رفع تبعیض و تساوی حقوق شهروندان معلول و سالم باشد.

بنابراین در تهیه و تدوین هر طرحی در شهر، باید همه معلولان به معنای عام، اعم از جانبازان، کم‌توانان و افراد با معلولیت موقت تا کودکان و سالخوردگان مورد توجه قرار گرفته و قادر به حضور در شهر، تردد در معابر شهری و استفاده از خدمات شهرداری باشند.