منظور از بلایای طبیعی حوادثی است که به‌طور طبیعی و بدون دخالت انسان اتفاق می‌افتد که سیل، زلزله، طوفان، آتش‌فشان، گردباد، سونامی، تگرگ و رعد و برق را در برمی‌گیرد، بر اساس تعریف، هرکدام از این اتفاقات زمانی که به زندگی موجودات زنده آسیب وارد می‌کنند بلا خوانده می‌شوند، مثلاً زمانی که رعد و برقی در آسمان رخ می‌دهد بلا نیست اما زمانی که به زمین می‌خورد و موجب بروز خسارت می‌شود دیگر بلای طبیعی محسوب می‌شود.

هرچند منشأ بلایای طبیعی، انسانی نیست اما دخالت انسان در چرخه‌ طبیعت می‌تواند خسارت‌های ناشی از این بلایا را افزایش دهد که در سال‌های اخیر شاهد آن بودیم، می‌توان به سیل‌هایی که در چند سال گذشته در بخش‌های مختلف کشور رخ داده اشاره کرد، به‌عنوان مثال پنجم فروردین سال 1398 بود که بر اثر بارندگی‌های شدید در شهر شیراز، سیل ناگهانی رخ داد و تا ششم فروردین ادامه داشت تا اینکه ریتم باران تند شد و به ناگاه سیل شهر را فرا گرفت، همان زمان یکی از دلایل اعلام‌شده برای این سیل، طغیان رودخانه آب زنگی و ریزش آب از ارتفاعات بود تا سال‌ها پیش در کنار دروازه قرآن همواره خندق یا دره‌ای وجود داشت که مسیر سیلاب‌های فصلی بود اما سال‌ها پیش مسئولان وقت شهرداری شیراز بدون توجه به روند طبیعی جریان آب در آن منطقه، دره را پر و روی آن را آسفالت کردند که به‌این‌ترتیب دیگر آب مسیر طبیعی خود را از دست داده بود.

می‌دانیم که طبیعت همیشه کار خود را می‌کند و به اصطلاح آب مسیر خود را می‌رود ازاین‌رو زمانی که باران تند و به‌صورت سیل در دروازه قرآن شیراز جاری شود طبق غریزه طبیعت همان مسیر طبیعی خود را در پیش گرفت که البته دیگر وجود نداشت ازاین‌رو سر راهش هر چیزی که مانع عبورش می‌شد را با خود برد که در نهایت فاجعه به بار آمد؛ بر اساس آمار رسمی از اورژانس کشور 21 نفر جان خود را از دست دادند، همچنین بر اساس اعلام مرکز اطلاعات و کنترل ترافیک پلیس راهور ناجا، سیل بیش از 200 خودرو را با خود برد و در شیراز و دیگر شهرهای استان فارس به سه هزار و 850 واحد شهری خسارت جزئی و به 289 واحد خسارت کلی وارد کرد، این‌ها خساراتی فیزیکی است درحالی‌که باید خسارات روحی و روانی افرادی که در این حادثه دچار آسیب شدند را هم در نظر گرفت که قطعاً در برخی موارد به‌هیچ‌عنوان قابل جبران نیست.

این خسارات به محیط‌زیست هم برمی‌گردد، زمانی که جنگلی دچار آتش‌سوزی می‌شود همه گونه‌های گیاهی و جانوری موجود در آن در خطر قرار می‌گیرند، زمانی که چندی پیش جنگل‌های زاگرس دچار حریق شد گونه‌های جانوری زیادی به خطر افتادند و گیاهان بی‌شماری سوختند و از بین رفتند، این‌ها خساراتی است که معمولاً محاسبه نمی‌شود درحالی‌که جزو سرمایه‌های ملی محسوب می‌شوند و باید در حفاظت از آن‌ها کوشا بود.

این شرایط فقط مختص ایران نیست بلکه همه دنیا با این پدیده دست‌به‌گریبان است، چندی پیش بود که سیل بخشی از کشور آلمان را ویران کرد، آمارها نشان می‌دهد که سیل موجب مرگ حدود 200 نفر و بروز حدود هفت میلیارد یورو خسارت شد، با نگاهی اجمالی می‌توان ردپای انسان را در این خرابی‌ها دید چون بروز سیل و طوفان همیشه بوده اما هیچ‌گاه چنین خساراتی به بار نمی‌آوردند اما از زمانی که شهرنشینی توسعه یافت و در پی آن جنگل‌ها نابود شدند، منابع آبی از بین رفتند، مسیرهای طبیعی جریان آب مسدود و به خیابان و برج تبدیل شدند، دمای زمین افزایش یافت و رو به گرم شدن نهاد، یخچال‌های طبیعی و قطبی با سرعت بیشتری ذوب شدند و آب‌ها دریاها و اقیانوس‌ها بالا آمد، با هر باران و بادی باید منتظر بروز خسارات شدیدی باشیم، ‌ یا زمانی که جنگل‌های ترکیه یا اسپانیا آتش گرفت قطعاً گونه‌های جانوری و گیاهی زیادی از بین رفتند.

بر این اساس دنیا به این نتیجه رسید که باید دخالت‌های خود را در طبیعت کاهش دهد تا از اثرات مخرب بلایای طبیعی بکاهد که بعدازآن برای اولین‌بار در سال 1989 سازمان ملل متحد 13 اکتبر را روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی وارد تقویم جهانی کرد، هدف از تعیین چنین روزی، ارتقای فرهنگ همه‌ مردم جهان درباره‌ بلایای طبیعی و افزایش آگاهی آن‌ها بود، این روز امسال در ایران برابر با 21 مهرماه است.

درست است که این روز یک روز جهانی است اما کشور ما به علت موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد از 43 مورد حوادث غیر مترقبه در جهان حدود 32 مورد را تجربه کرده است که شایع‌ترین این حوادث عبارت‌اند از زلزله، سیل، خشک‌سالی، فرونشست زمین، آفات محصولات کشاورزی- دامی و آتش‌سوزی جنگل‌ها، ایران جزو 10 کشور بلاخیز، ششمین کشور زلزله‌خیز و چهارمین کشور سیل‌خیز در جهان است، در حالی 6 درصد تلفات بلایای طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است که فقط یک درصد جمعیت جهان را دارد، همچنین طبق آمار سه درصد از مجموع شهرهای ایران در نواحی کم‌خطر قرار دارند.

در مدت 50 سال گذشته در جهان، بیش از 11 هزار بلای طبیعی رخ داد و حدود دو میلیون نفر جانشان را از دست دادند، همچنین در جهان طی سال 2018 نزدیک به 108 میلیون نفر بر اثر توفان، سیل، خشک‌سالی و آتش‌سوزی‌های جنگلی، از نهادهای بین‌المللی تقاضای کمک کردند، سازمان ملل پیش‌بینی کرد که تا سال 2030، این رقم با هزینه‌ای به میزان 20 میلیارد دلار در سال تا 50 درصد افزایش یابد، همچنین بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، در سال‌های 2000 و 2019 حدود هفت هزار و 348 بلای طبیعی رخ داده است که قطعاً خسارات زیادی و گاهی جبران‌ناپذیری به همراه داشته‌اند.

درست است که بلایای طبیعی به‌طور طبیعی وجود دارند اما زمانی که تشدید شوند رویدادهای خطرناک و فاجعه‌آمیزی می‌شوند که زیان‌های گاهی جبران‌ناپذیری بر جای می‌گذارند ازاین‌رو بهتر است که ما انسان‌ها زیاده‌خواهی خود را از طبیعت کاهش دهیم و بگذاریم طبیعت بر مدار طبیعی خودش بچرخد تا کمتر مورد غضب آن قرار بگیریم چون قطعاً قدرت انسان در مقابل قدرت طبیعت بسیار ناچیز است که وقوع سیل‌ها و طوفان‌های رخ داده در چند سال اخیر گواه این ادعا است که انسان هیچ قدرتی برای کنترل آن نداشته است.