زمانی که قیمت کاغذ در کشور به نسبت سال‌های قبل افزایش یافت کارگروهی در دولت برای ساماندهی به این امر ایجاد شد. این کارگروه که در آن نمایندگانی از وزارت صمت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حضور داشتند، وظیفه اختصاص ارز ترجیحی را به واردات کاغذ به عهده داشتند و به هر ناشری که کتاب منتشرمی کرد، کاغذ اختصاص داده می‌شد. پس از مدتی رویه اعطای کاغذ به ناشران تغییر کرد و شرکت تعاونی اتحادیه ناشران آشنا مسئولیت این امر را به عهده گرفت. سپس اتحادیه ناشران و کتابفروشان پس از شمارش کتاب‌های منتشرشده‌ای که با کاغذ دولتی منتشرمی شد، کاغذ جدید در اختیار ناشران قرار می‌داد. با ارسال بودجه 1401 به مجلس مسئله حذف ارز ترجیحی کاغذ مطرح شده است. درباره حذف ارز ترجیحی نظرات مختلفی از طرف ناشران مطرح است. برخی ناشران موافق حذف ارز ترجیحی هستند و برخی ناشران نیز مخالف این مسئله هستند. در این باره با چند ناشر گفتگو کردیم.

 اعطای کاغذ تنها حمایت دولت از ناشران

مدیرمسئول انتشارات سفیراردهال می‌گوید: وقتی قیمت کاغذ افزایش پیدا می‌کند به سختی می‌توان کتاب منتشرکرد. در این میان تنها حمایتی که از ناشران می‌شود همان اعطای کاغذ با ارز 4200 تومانی است. درصورت حذف آن هیچگونه حمایتی از این صنعت نمی‌شود. در یک سال گذشته به ناشران کاغذ ندادند.

بنا به گفته حسین عابدینی، تنها ناشران نیمه دولتی، ناشران خصوصی وابسته به دولت و یا ناشرانی که قدرت چانه زنی برای گرفتن کاغذ دارند می‌توانند از کاغذ دولتی استفاده کنند. مشکل اساسی در زمینه اختصاص ارز دولتی به واردات کاغذ همان رانتی است که در این زمینه ایجاد می‌شود. در صورت تقسیم عادلانه کاغذ دولتی قیمت کتاب کاهش می‌یابد.

مدیرمسئول انتشارات هزاره ققنوس هم با اظهار مخالفت خود با تخصیص ارز دولتی به ناشران و مطبوعات گفت: حمایت دولت از ناشر و مطبوعات باعث می‌شود به گونه‌ای وامدار دولت باشند و از رسالتی که به عهده دارند، دور شوند. رضا حاجی‌آبادی می‌گوید: برخی از واردکنندگان کاغذ، این کالا را با ارز نیمایی به کشور وارد نمی‌کردند و ارزشان را در بازار آزاد می‌فروختند. از این رو کاغذ وارد شده با ارز نیمایی در اختیار ناشران قرار نمی‌گرفت. حذف ارز نیمایی نمی‌تواند قیمت کتاب را بیش از آنچه در بازار وجود دارد افزایش دهد. البته اینگونه نباشد که تعدادی از ناشران کاغذ دولتی دریافت نکنند و تعدادی که دستشان می‌رسد از تمام امکانات بهره‌مند شوند.

به گفته مدیرمسئول انتشارات هزاره ققنوس، حذف ارز 4200 تومانی باعث می‌شود برخی ناشران نتوانند کتاب‌هایشان را منتشرکنند و با کاهش بسیار زیاد انتشار کتاب مواجه می‌شویم. شرایط کنونی که در بازار نشر وجود دارد به حمایت‌هایی بازمی‌گردد که از صنعت نشر شده است. از آنجا‌که برخی ناشران با نگاه اقتصادی و برخی دیگر با نگاه فرهنگی در این بازار فعال هستند. در این میان ناشرانی هستند که از شرایط نشر رضایت دارند این دسته از ناشران از رانت استفاده ‌می‌کنند.

 تأثیر سوء حذف ارز 4200 تومانی برای واردات کاغذ بر انتشار کتاب

مدیرمسئول انتشارات فصل پنجم می‌گوید: حذف ارز 4200 تومانی برای واردات کاغذ به شدت روی انتشار کتاب تاثیر سوء می‌گذارد. الان قیمت کاغذ در بازار آزاد بین 670هزار تا 710هزار تومان در نوسان است. این درحالی است که کمابیش به ناشران کاغذ داده می‌شود. اگر بنا باشد کاغذ با ارز 4200 تومانی به کشور وارد نشود قیمت کاغذ بسیار بالا می‌رود و شاید 30 تا 40 درصد افزایش یابد.

 کاغذهای بازار آزاد با ارز 4200 تومانی به کشور وارد شدند

پرویز بیگی حبیب‌آبادی اظهار ‌می‌کند دولت باید تمهیداتی برای حمایت از نشر به منظور حمایت از افزایش کتاب‌های تولید شده در داخل کشور در نظر بگیرد. از جمله اینکه کاغذ به ناشران فعال اختصاص داده شود و یک سیستم کنترل هم برای آن درنظر بگیرند. به عبارت دیگر از مرحله توزیع کاغذ، چاپ کتاب کنترل شود. کاغذهای موجود در بازار از جمله کاغذ‌هایی هستند که با ارز 4200 تومانی به کشور وارد شدند و با اختلاف قیمتی فراوانی در بازار توزیع می‌شود. در شرایط کنونی متوسط شمارگان کتاب به 800 نسخه رسیده است. ناشران برای جمعیت 80 میلیونی کتاب با شمارگان حداکثر 800 نسخه منتشرمی کنند. به عبارت دیگر برای هر صدهزار نفر یک جلد کتاب منتشرمی شود. از سوی دیگر بخشی از کاغذ‌های وارد شده با ارز دولتی به بازار آزاد راه پیدا می‌کند.چگونگی ورود این کاغذ‌ها به بازار آزاد مسئله‌ای است که باید پیگیری شود.

 تخصیص کاغذ به ناشران ادامه دارد

با همه اینها، مدیرعامل موسسه خانه کتاب بیان می‌کند، کاغذی که با ارز ترجیحی 4200 تومانی به کشور وارد شده در اختیار کارگروه کاغذ قرار دارد و به سرعت به ناشران اختصاص می‌یابد.

در جلسه یازدهم این کمیته، وضعیت تعداد دیگری از ناشران برای دریافت کاغذ بررسی و تخصیص کاغذ داده شد. ملاک تخصیص‌های جدید بر اساس شمارش دریافتی‌های قبلی ناشران توسط اتحادیه‌های مربوطه و میزان فعالیت ناشران براساس موارد ثبت شده در بانک اطلاعات خانه کتاب و ادبیات ایران است. کمیته تعیین‌شده از سوی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کار تخصیص کاغذ را انجام می‌دهد. شرکت تعاونی اتحادیه آشنا توزیع کاغذ را به عهده دارد؛ و اتحادیه‌های ناشران هم بر مصرف کاغذ نظارت می‌کنند و به ناشران براساس درخواستشان و کتاب‌هایی که مجوز آن را دریافت کردند کاغذ اختصاص داده می‌شود.

علی رمضانی با اشاره به اینکه ناشران با مراجعه به صفحه اختصاصی خودشان در سامانه توزیع کاغذ از اینکه کاغذ به آن‌ها اختصاص داده شده است، مطلع می‌شوند و اگر کاغذ به آن‌ها اختصاص داده نشده باشد، علت در سامانه درج شده است. بر این اساس میزان فعالیت ناشران، شمارش کتاب‌های منتشر شده و کاغذی که مصرف کرده کاغذ به ناشر اختصاص می‌یابد. اگر ناشری کمتر از 80 درصد کاغذی که به وی اختصاص داده شده مصرف کرده باشد، دوباره به این ناشر کاغذ اختصاص داده نمی‌شود.

بنا به گفته رمضانی مجموعه متنوعی از ناشران تاکنون کاغذ دریافت کرده‌اند و ملاک‌های تخصیص، مواردی است که در آیین‌نامه آمده است. این‌گونه نیست که گفته شود به ناشری در یک نوبت کاغذ داده شد و پرونده تخصیص کاغذ این ناشر بسته شد. ناشران به ترتیب بررسی می‌شوند و چنانچه، درخواست مجدد وجود داشته باشد کاغذ ارائه خواهد شد. همچنین انجام واردات محموله‌های کاغذ جدید که تخصیص ارز آن از سوی دولت قطعی شده است نیز در این کمیته انجام خواهد شد.از سوی دیگر جلسه‌های کارگروه کاغذ ادامه دارد و متوقف نشده است.