زنان نیمی از جمعیت هر جامعه را تشکیل می‌دهند و در عین حال پرورش‌دهنده همه افراد جامعه هستند. فراهم کردن غذا، آموزش و پرورش و مراقبت‌های بهداشتی افراد خانواده به عهده زنان است. امروزه با پیشرفت جوامع بشری و حضور بیشتر زنان در بیرون از خانه، این مسئولیت زنان به کل افراد جامعه تعمیم یافته است.

 خانواده متعادل و سالم؛ تضمین سلامت روان بانوان

یکی از عوامل بسیار مهم در شکل‌گیری رفتار افراد، خانواده است و زمانی که خانواده‌های یک جامعه متعادل و سالم باشند آن جامعه از سلامت روان برخوردار می‌شود. هر کدام از این نوع نگاه‌ها و تفکرها، نتایجی بر روی سلامت روان بانوان دارد.

امروزه مباحث مربوط به سلامت زنان در اولویت مباحث گوناگون جنسیتی زنان قرارگرفته است سلامت روانی زنان در این میان قرن‌هاست که موضوع تأمل و تفکر واقع شده است زنان نیمی از جمعیت هر جامعه‌ای را تشکیل می‌دهند و در عین حال پرورش‌دهنده همه افراد جامعه هستند.

بیماری‌های روانی در جهان شیوع بالایی دارند و در صدر عوامل ایجادکننده ناتوانی و مرگ زودرس قرار گرفته‌اند. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، از 10 بیماری که باعث بیشترین ناتوانی در جهان شده‌اند، پنج مورد مربوط به بیماری‌های روانی است. در سال‌های اخیر؛ در ایران نیز شیوع اختلالات روان‌پزشکی، روندی صعودی داشته است.

سلامت روان یکی از ابعاد مهم سلامتی افراد است و بر سلامت جسمانی و اجتماعی تأثیر جدی دارد. سلامت روان‌شناختی به طور کل حاکی از نبود استرس، اضطراب، نشانه‌های افسردگی و مشکلات وابسته به روان است. مسائل مختلفی مانند ویژگی‌های فردی، فشارهای روانی و محیطی، وضعیت اقتصادی بر سلامتی روانی افراد تأثیر دارد. با توجه به افزایش اختلالات روانی در ایران و همچنین تفاوت احتمالی مؤلفه‌های اثرگذار بر سلامت زنان و مردان؛ شناخت عوامل مؤثر بر سلامت روان زنان و مردان ایرانی ضروری است.

 عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر سلامت زنان

اختلالات روانپزشکی در گروه‌های اقتصادی اجتماعی پایین شیوع بیشتری دارد.

فقر یکی از مهمترین عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت زنان است که بیشتر از همه در خانواده‌های تک والد که زنان سرپرست خانواده هستند و همین طور در میان زنان سالمند جلب نظر می‌کند.

 زنان فقیر بیشتر در معرض خشونت، جنایت و تبعیض قرار دارند، رویدادهای مصیبت بار مانند بیماری، مرگ فرزندان و زندانی شدن همسر بیشتر در زنان دیده می‌شود. مهمترین این عوامل فقر، فقدان تحصیلات، بی خانمانی، فقدان حمایت‌های اجتماعی، خشونت‌های جسمی و جنسی، مزاحمت‌ها، تبعیض در خانواده و محیط کار است.

برای حل مشکل فقر در زنان راهی که به نظر می‌رسید اشتغال زنان بود گرچه این کار توانسته، برخی جنبه‌های ناشی از فقر را جبران کند اما خود به عنوان یک عامل اجتماعی استرس‌زا در به خطر انداختن سلامت زنان مطرح شد چراکه عملاً زنان هم باید مسئولیت‌های خانه و خانواده را متحمل می‌شدند و هم در محیط کار مزایای کمتری در مقایسه با مردان داشتند، مانند کار بیشتر و سطح پایین‌تر و دستمزد کمتر که به این موارد استرس مراقبت از کودک یا بیمار خانواده در ساعات کار و نیز مزاحمت‌ها و خشونت‌های جسمی و جنسی در محیط کار اضافه می‌شود. پیشنهاد ما این است " زنان خانه‌دار و زنان شاغل به یک میزان نیازمند مداخلات سلامت روان هستند".

وضعیت تأهل، نقش مهمی در سلامت روان زنان دارد. زندگی موفق زناشویی با ایجاد حمایت‌های اجتماعی اقتصادی و عاطفی مناسب برای زنان منجر به ارتقا سلامت در زنان می‌شود. 

آن روی سکه مشکلات متعدد ناشی از زندگی‌های ناموفق شامل طلاق و اثرات سو آن بر زنان، خانواده‌ای تک والدی با سرپرستی زنان، مشکلات ارتباطی، خشونت‌های جنسی و جسمی است.

 سایر موضوعات مرتبط با سلامت روان

نشانگان پیش از قاعدگی ( PMS ): این نشانگان مربوط به کمبود خفیف در هورمون‌ها و بهم خوردن توازن هورمون‌های استروژن و پروژسترون است که با علائم خلق منفی، رفتارهای کنترل نشده، ناراحتی‌های جسمی از حدود ده روز قبل از قاعدگی تا پایان این دوره مشخص می‌شود. 

توجه به این علائم و در صورت شدید بودن، درمان آن لازم و ضروری است. زنان علیرغم استرس در این دوره و تغییرات خلقی معمولاً به خوبی می‌توانند عهده دار وظایف محوله باشند، اما این دلیلی برای توجه دیگران به نیازهای ویژه آنان در این دوره نمی‌شود.

باروری: نقطه تمایز زنان از مردان است. ویژگی ممتازی که هدیه الهی است و آن آفرینندگی زمینی است که به زن اعطا شده است. نقطه عطف باروری دوره حاملگی است که یکی از دوره‌های بحرانی زندگی زنان است که زنان معمولاًً به خوبی با فشارهای روانی و جسمی ناشی از کنار می‌آیند.

 مهمترین مشکلات روانی در حدود یک سال بعد از زایمان به شرح ذیل است:

غمگینی پس از زایمان، سایکوز پس از زایمان و افسردگی پس از زایمان، توجه به درمان و مراقبت در این بیماری‌ها خصوصاً افسردگی پس از زایمان هم به لحاظ تأثیر بر زنان و هم به لحاظ تأثیر بر زندگی زناشویی و مراقبت از کودکان و پیشگیری از مسامحه و کودک آزاری اهمیت دارد.

 سقط جنین

علاوه بر عوارض جسمی که زنان را تهدید می‌کند که گاه منجر به مرگ و یا عوارض دراز مدت می‌شود، از نظر فرآیند روانشناختی یک فقدان محسوب می‌شود که واکنش‌های انکار، شوک، افسردگی، احساس تهی بودن، عصبانیت، از دست دادن اعتماد به نفس مشغولیت ذهنی با عدم حاملگی مجدد از جمله آنها است. علاوه بر مراقبت‌های جسمی و روانی معمول حمایت‌های عاطفی خصوصاً از طرف همسران می‌تواند در گذراندن این دوران بسیار مؤثر باشد.

  نقش‌های اساسی زن در سلامت روان خانواده

خانم‌ها نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، پرورش‌دهنده نسل‌های آینده یعنی همه افراد جامعه هستند، بنابراین سلامت روان آنها چه بر جامعه و چه در خانواده اهمیت دارد عواملی که بهداشت روان زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، عبارتند از:.

  افسردگی و سلامت روان خانواده

افسردگی، یک بیماری روانی شایع در میان زن‌ها است که منجر به مختل شدن سلامت روان خانم‌ها می‌شود. زنی که افسرده باشد نمی‌تواند وظایف خود را در خانواده به خوبی ایفا کند و تأثیر نامطلوبی بر همسر و فرزندان خود می‌گذارد. این که دلایل ایجاد افسردگی در زن‌ها چیست، پاسخ‌های زیادی دارد که خانه داری، فقر، خشونت‌های خانگی و نداشتن احترام در خانه، کمبود و فقدان نقش‌های اجتماعی، کمبود روابط اجتماعی مؤثر، برخوردار نبودن از حمایت اجتماعی و ناامیدی و درماندگی می‌تواند از مهم‌ترین آنها باشد. همچنین زنانی که مادر می‌شوند به دلیل نقش‌های جنسیتی که با ورود فرزند به خانواده بر عهده آنها قرار می‌گیرد، اغلب دچار افسردگی می‌شوند. با توجه به این که گفتیم زنان نقش زیادی در سلامت خانواده دارند، کمک به آنها در غلبه بر افسردگی می‌تواند به سلامت خانواده کمک کند.

  اشتغال و سلامت روان خانواده

داشتن شغل در کنار رفع مشکلات اقتصادی و فقر در زن‌ها می‌تواند موجب احساس استقلال و ایجاد عزت نفس و حس ارزشمندی در خانم‌ها شود. یک خانم شاغل اگر بتواند از همراهی همسرش برخوردار باشد و با تقسیم نقش‌ها در منزل و تربیت فرزندان، فشار روانی زیادی متحمل نشود، می‌تواند به خوبی از مزایای اشتغال بهره ببرد و این مسئله در سلامت روان او تأثیر زیادی خواهد داشت. ایجاد روابط اجتماعی مؤثر و برخورداری از حمایت اجتماعی و داشتن جایگاه اجتماعی از مهم‌ترین مزایای اشتغال است که بر سلامت روان خانم‌ها تأثیرگذار است.

 روابط دوستانه و سالم

وجود روابط صحیح و سالم بین زن و مرد در خانواده از عوامل مؤثر در سلامت روان خانواده است. اگر زن و شوهر به حق و حقوق خود و دیگری آگاه بوده و آن را رعایت نمایند، نیازهای جسمی و روانی یکدیگر را شناخته و به یکدیگر در رفع درست آنها کمک کنند، بتوانند با یکدیگر مشورت و گفت‌وگو نمایند و در صورت نیاز از یکدیگر درخواست کمک کرده و یا در صورت بروز اختلاف با هم به رفع آن اختلاف بپردازند، می‌توانند موجب سلامت خانم‌ها و به تبع آن خانواده شوند.

  توانمندی بانوان و سلامت روان خانواده

عوامل خانوادگی و اجتماعی تهدید کننده سلامت روانی زنان عبارتند از: برآورده نشدن نیازهای اولیه، ناکامی، استرس، سقط جنین، یائسگی، مصرف مواد مخدر، مشاجره زن و مرد، طلاق و فوت همسر، مورد تحقیر و بی اعتنایی قرار گرفتن، سالخوردگی، بالا بودن انتظار از زنان، خشونت، وابستگی اقتصادی زنان، نقش نداشتن در تصمیم گیری‌ها است.

  شیوه‌هایی برای تأمین سلامت روان زنان

این زن‌ها دارای عزت نفس و اعتماد به نفس بوده و توانایی‌های خود را به طور کامل می‌شناسد و در راه رسیدن به اهداف خود، از توانایی‌های خود استفاده می‌کنند، آنها کنترل زندگی خود را در خانه و خارج از خانه بر عهده گرفته و در این مسیر از همراهی همسر خود برخوردار خواهد بود. زنان توانمند از سلامت روانی خوبی برخوردار بوده و خانواده‌های آنها نیز به لحاظ روانی از سلامتی کاملی برخوردار هستند.

 10 توصیه کلی به زنان برای تأمین سلامت روانی

با این حال، خود زنان هم باید برای بهبود سلامت روان خود تلاش کنند، مهم‌ترین نکات برای تأمین سلامت روانی زنان عبارتند از؛ هر روز ورزش کنید ولو ورزش ساده و ابتدایی در منزل، در رابطه با همسرتان بخشنده باشید، از رسانه‌های اجتماعی، به شکل عاقلانه و منطقی استفاده کنید، اجازه ندهید مسائل کوچک، شما را از پا درآورد، دائم به خودتان یادآوری کنید من به عنوان یک انسان، ارزشمند هستم، توانمندی‌های خود را دست‌کم نگیرید، مطالعه کنید، خودتان را دوست داشته باشید، با دوستان خوب و اخلاق‌مدار مراوده کنید و بر داده‌ها و داشته‌های فعلی‌تان بیشتر تمرکز کنید حتی اگر چندان زیاد نباشد.