نهمین نشست از سلسله‌نشست‌های تخصصی اندیشکده هیئت با موضوع «بررسی نسبت هیئت و مسجد و طراحی سیاست‌گذاری مطلوب» با حضور محمدحسین شاه‌آبادی مدیر اندیشکده تعلیم و تربیت مرکز مطالعات راهبردی ژرفا و مسئول اندیشکده مسجد پژوهشکده شهید صدر برگزار شد.

وی در ابتدا به بحث نظری «بررسی نسبت هیئت و مسجد و طراحی سیاست‌گذاری مطلوب» پرداخت و گفت: این بحث ممکن است خیلی جنبه کاربردی و عملیاتی نداشته باشد، اما می‌توان برخی پیشنهادها را در حوزه اجرا ارائه کرد.

مدیر اندیشکده تعلیم و تربیت مرکز مطالعات راهبردی ژرفا به بررسی مفاهیم اولیه یعنی مسجد، هیئت و خانواده پرداخت و مسئله اصلی را مبنای مشترک این مفاهیم دانست و یادآور شد: باید در کنار مسجد، «خانواده» را مطرح کرد؛ به همین منظور در این نشست ابتدا در فصل اول به سه مفهوم مسجد، هیئت و خانواده می‌پردازیم. در فصل دوم به شناخت مسئله خواهیم پرداخت و در فصل سوم مبنای مشترک خانواده هیئت و مسجد را بیان خواهیم کرد، فصل چهارم هم نسبت خانواده، هیئت و مسجد را بررسی می‌کنیم و در فصل پنجم به جایگاه ویژه مسجد می‌پردازیم و در فصل ششم درباره سیاست‌گذاری مطلوب سخن خواهیم گفت.

   باید محله را بسازیم و مسجد را در مرکزیت محله قرار دهیم

وی به مفهوم اولیه مسجد به معنای عبادتگاه اشاره کرد و گفت: عبادت در فرهنگ ما منحصر به نیایش مورد نظر یهودیت و مسیحیت نیست. اما درباره اینکه هیئت کجاست؟ باید گفت که معمولاً هیئت‌ها را با هیئت‌های عزاداری هم‌معنا می‌گیرند، درحالی که جنبه شادی هیئت‌ها هم در تاریخ وجود داشته است. از این رو بهتر است هیئت را به‌عنوان «هیئت مذهبی» درنظر گرفت که بُعد شادی و عزا را دربرمی‌گیرد.

شاه‌آبادی به تعریف خانواده اشاره کرد و آن را نخستین نهاد اجتماعی و کوچک‌ترین واحد تشکیل‌دهنده جامعه دانست و در ادامه به کلیدواژه مشترک خانواده، هیئت و مسجد پرداخت و آن کلیدواژه را براساس آموزه‌های قرآنی «بیت» دانست.

وی تصریح کرد: قرآن مفهوم ویژه‌ای به‌عنوان «بیت» دارد که بیشتر از یک خانه را شامل می‌شود و هم بر خانواده، هم بر هیئت و هم بر مسجد قابل اطلاق است.

   مسئله اصلی در حوزه مسجد، خانه و هیئت، رسیدن به تمدن اسلامی است

شاه‌آبادی مسئله اصلی در حوزه مسجد، خانه و هیئت را رسیدن به تمدن اسلامی دانست و تأکید کرد: اگر هدف رسیدن به تمدن اسلامی است، باید این مسئله را درست بشناسیم؛ بدون شناخت آن، ممکن است به نتیجه مطلوب نرسیم. زیرا مسئله ما در هیئت، مسجد و خانواده، رسیدن به تمدن اسلامی است که این تمدن پنج مرحله دارد و آن شامل انقلاب، نظام، جامعه و تمدن‌سازی می‌شود. نسبت به هر کدام نیز می‌توان نقشی را برای مسجد و خانواده و هیئت درنظر گرفت.

   تمدن اسلامی بدون مسجد محقق نمی‌شود

مسئول اندیشکده مسجد پژوهشکده شهید صدر با بیان اینکه هرگز تمدن اسلامی بدون مسجد محقق نمی‌شود، خاطرنشان کرد: اما باید دید که هیئت نیز همین جایگاه را دارد یا نه؟ نظر من این است که هیئت در کنار مسجد معنا پیدا می‌کند، هیئت بدون مسجد نمی‌تواند به تمدن اسلامی برسد، اما مسجد بدون هیئت می‌تواند به تمدن اسلامی برسد.

وی با اشاره به اینکه در جامعه‌سازی اسلامی ابتدا باید محله را بسازیم و مسجد را در مرکزیت محله قرار دهیم، ادامه داد: در جامعه‌سازی اسلامی مسجد مرکزیت دارد، دلیل اصلی هم بیان قرآن و روایات است؛ البته در جامعه‌سازی اسلامی امام محوریت دارد و از سوی شبکه وکالت، ساختار ارتباطی امام و امت تحقق می‌یابد.

شاه‌آبادی با بیان اینکه ولایت فقیه هم در زمان حضور و ظهور امام معصوم معنا دارد و هم در زمان غیبت ایشان، تصریح کرد: همان‌گونه که امام خمینی (ره) جایگاه ولایت فقیه (و نه محدوده آن) را مانند ولایت رسول‌الله می‌دانند، ما نیز معتقدیم این ولایت باید تا محله‌ها نفوذ کند و این به‌عهده شبکه وکالت و ائمه جماعات است که با محوریت مسجد محله محقق می‌شود.

   هنوز هیئت جایگاه خود را پیدا نکرده است

وی به وضعیت هیئت در دوران حاضر پرداخت و گفت: هنوز هیئت جایگاه خود را پیدا نکرده است که آسیب‌هایی چون خارج شدن آن از مسجد، کم‌رنگ شدن نقش روحانی، تنزل محتوا، جمعیت‌زدگی و ایجاد حاشیه، نشانه‌هایی از این مسئله است.

مدیر اندیشکده تعلیم و تربیت مرکز مطالعات راهبردی ژرفا با بیان اینکه از مسجد کارکردزدایی شده است، تصریح کرد: مسجد در صدر اسلام، خانه خدا و مرکز حکومت و پایگاه مردم بود که در دوران بنی‌امیه کارکرد آن به بدعت‌گذاری تبدیل شد و در دوران بنی‌عباس و پس از آن هم به مرکز حکومت و نه پایگاه مردم تغییر وضعیت داد؛ اما در آغاز انقلاب اسلامی مساجد کارکرد خود را احیا کردند و در دوران کنونی از مسجد کارکردزدایی شده است. امیدواریم که در گام دوم انقلاب، مسجد به جایگاه اصلی خود بازگردد.

وی مبنای مشترک خانواده، هیئت و مسجد را رحمت، محبت و ولایت دانست که با کلیدواژه «رحم» آغاز می‌شود و سپس گفت: باید دانست که خانواده، هیئت و مسجد وجه مشترک رحم دارند. ویژگی این رحم از همان رحمت است که شامل طینی و دینی می‌شود. رحم یک امر درآمیخته مرتبط با رحمان بوده؛ یعنی ریشه رحم و رحمان یک حقیقت است.

   هیئت حلقه واسط مسجد و خانواده با محور ولایت

شاه‌آبادی از هیئت به‌عنوان نقطه اتصال نظام رحم طینی با رحم دینی یاد کرد و گفت: محبت اهل بیت علیهم‌السلام و زیارت کردن ایشان در حکم ارتباط با رحم بالاتر را دارد. هیئت و خانواده متکفل یکدیگرند؛ به این معنا که هرکدام تبیین‌کننده و مؤید دیگری است. فرهنگ حاکم بر هر دو نهاد ازنظر تکوین و تشریع یک چیز است، انسان‌ها در هیئت رابطه ولایت و ابوت امام نسبت به خودشان را بازگو می‌کنند.

وی به نسبت خانواده، مسجد و هیئت اشاره کرد و هیئت را حلقه واسط مسجد و خانواده با محور ولایت برشمرد و تصریح کرد: هیئت برگزار کردن بسیار معنا و مفهوم دارد و حد واسط فوق‌العاده است.

مدیر اندیشکده تعلیم و تربیت مرکز مطالعات راهبردی ژرفا به جایگاه ویژه مسجد و ارکان و عناصر آن اشاره کرد و یادآور شد: مسجد برای خودش ساختاری دارد، باید آن را دقیق‌تر بشناسیم، زیرا کارکردهای ویژه‌ای دارند و 6 کارکرد اصلی برای آن ترسیم شده است که عبارت‌اند از: عبادت، تربیت، دعوت، جهاد، وحدت و خدمت.

   یک هیئت می‌تواند شهری را متحول کند

وی با بیان اینکه یک هیئت می‌تواند یک شهر را متحول کند یا شمیم محبتش را در یک استان منتشر یا حتی یک کشور را سیراب کند، ادامه داد: در راهبرد تحقق تمدن اسلامی باید هیئت‌های خانوادگی و مسجدی گسترش یابد. زیرا شروع و ترویج هیئت به بودن آن به‌صورت خانوادگی است، احیای مجالس و هیئت‌های خانوادگی گره زدن رحم بدنی به رحم ولایی است.

شاه‌آبادی با اشاره به کتاب «خانواده ولایی» استاد عابدینی، به آثار و برکات هیئت‌های خانوادگی اشاره کرد و گفت: برگزاری هیئت‌های خانوادگی و خانگی، سبب ولایی شدن خانواده می‌شود و آثار فراوانی در خانه و خانواده برجای خواهد گذاشت. کسی که در خانواده خویش مجلس عزا یا جشن برای اهل بیت برپا می‌کند، درواقع امام معصوم را به خانه خود دعوت کرده است. کسانی که به مجالس اهل بیت وارد می‌شوند، زائر ایشان هستند و وقتی از زائران حضرت پذیرایی می‌کنیم، از جانب حضرت رحمت زیادی به ما می‌رسد، چرا که حضرات زوارشان را دوست دارند.

   هیئت‌های خانوادگی و مسجدی، راهبرد برای تحقق تمدن اسلامی است

وی اظهار کرد: هیئت یا خانوادگی یا محلی است، این هیئت می‌تواند در این دو حوزه گسترش یابد تا به رشد برسد؛ اگر از این دو غفلت کردیم، آسیب جدی خواهد بود.

شاه‌آبادی افزود: هیئت‌های خانوادگی و مسجدی، راهبردی اصلی برای تحقق تمدن اسلامی است که باید تقویت شود. هیئت‌هایی که به دنبال تقویت هویت مستقل از مسجد هستند، باید به سمت مسجد هدایت شوند و در غیر این صورت فعالیت آن‌ها محدود شود. خطیبان و مداحان باید به جایگاه خاص مسجد آشنا شوند و همان‌طور که قاطبه آنان نسبت خود را با انقلاب اسلامی مشخص کرده‌اند، باید نسبتشان را با مسجد نیز مشخص کنند.

هیئت خانوادگی می‌تواند بزرگ و بزرگ‌تر شود و از این رو ایجاد محل‌هایی مثل حسینیه مانعی ندارد؛ اما حسینیه باید نقش و نسبت خود را با مسجد مشخص کند. مثلاً در هنگام نماز و برنامه‌های مسجد، مردم را به مسجد دعوت کنند. در بسیاری از مناطق کشور تعداد زیادی حسینیه فعال وجود دارد؛ درحالی که یا مسجدی نیست و یا مسجد متروکه شده است، جریان تبدیل حسینیه‌ها به مساجد، از نتایج فهم دقیق نسبت هیئت و مسجد بوده، بنابراین هیئت باید به مسجد برگردد.

این سلسله‌نشست‌ها با موضوع «سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی در موضوع هیئت و آیین‌های مذهبی» توسط اندیشکده هیئت و آیین‌های مذهبی برگزار می‌شود.