سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : پایداری اکوسیستم‌ها بر مبنای تعادل و روابط طبیعی موجودات و محیط فیزیکی آن‌ها شکل گرفته و مرزهای حضور گونه‌ها براساس محدودیت‌های جغرافیایی و اکولوژیکی، نیازهای هر گونه، قدرت انتشار و رقابت با سایر گونه‌های دیگر تعیین می‌شود. برخی ازگونه‌ها فراتر از محدوده انتشار طبیعی و نرمال خود، به دلیل فعالیت‌های انسانی، خواسته یا ناخواسته وارد اکوسیستمی غیر از محدوده پراکنش طبیعی می‌شوند و در شرایط جدید رفتارهای متفاوتی را از خود نشان می‌دهند و ممکن است در این زیستگاه جدید، قادر به توسعه باشند.

در این میان، موارد بسیاری هم گزارش شده که این گونه مهاجم با رشد و زادآوری بالا، در زمان بسیار کوتاه، گستره وسیعی را به خود اختصاص داده و شرایط و نظم اکوسیستم‌های طبیعی را برهم زده‌اند. گونه‌های مهاجر، زمانی به گونه‌های مهاجم تبدیل می‌شوند که در رقابت با گونه‌های بومی بر سر منابع موجود، پیروز شوند و گونه‌های بومی را از زیستگاه اصلی خود کنار بزنند یا منجر به حذف آن‌ها شوند حال آنکه گونه‌های غیربومی، به‌طور طبیعی در فون و فلور یک کشور وجود ندارند و تاریخ تکامل آن‌ها در منطقه دیگری سپری شده است. گستره جغرافیایی این گونه‌ها محدود بوده و بسیاری از آن‌ها به‌طور طبیعی قادر به گذشتن از موانع جغرافیایی نیستند، درواقع انسان با جابه‌جا کردن‌ گونه‌ها در سراسر جهان این الگو را بر هم زده است. این‌گونه‌ها قادرند به انسان و زیستگاه‌های طبیعی خسارت وارد کنند و بر کارکرد اکوسیستم‌های طبیعی اثرات بدی داشته باشند. امروزه گونه‌های‌مهاجم، تهدید مهمی برای تنوع زیستی به‌شمار می‌آیند.

بنابراین ضروری است پیش از حضور و انتشار این گونه‌ها با اقدامات مدیریتی منسجم از بروز مشکلات گسترده بر تنوع زیستی و جوامع انسانی جلوگیری شود اما گویی این مهم نتوانسته توجه مدیریت حفاظت از محیط زیست و شهرداری‌ها را در برخی نقاط کشور جلب کند به طوری‌که متأسفانه طی روزهای اخیر یک محقق و پژوهشگر محیط زیست و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران از بروز و ظهور یک گونه گیاهی مهاجم در دریاچه زریوار در پست اینستاگرامی خود خبر داد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین باره گفت‌وگویی را با وی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید‌:

حسین آخانی؛ با بیان اینکه ورود گونه‌های مهاجم در ایران چند سالی است که به دلیل سود‌جویی عده‌ای در کشور رواج یافته است، گفت: این افراد که معمولاً گیاهانی با رشد سریع را از کشورهای دیگر به‌صورت غیر قانونی وارد کرده‌اند با یکسری تبلیغات فریبنده به فروش می‌رسانند.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه یکی از مراکز و دستگاه‌هایی که خیلی زود تحت تأثیر این تبلیغات قرار می‌گیرند شهرداری‌ها هستند زیرا مدیران شهری می‌خواهند عملکرد خود را سریعاً به نمایش بگذارند پس طعمه‌های بسیار خوبی برای دلالان فروش این نوع گونه‌ها محسوب می‌شوند، اظهار کرد: دراین بین درخت پالونیا از چین به‌صورت کاملاً غیر‌قانونی وارد ایران شده که در این بین یکسری شرکت‌ها نیز مدت‌هاست درخصوص این گونه گیاهی تبلیغ می‌کنند و با شعارهایی همچون درخت پولساز و سریع‌الرشد این گونه را در نقاط مختلف کشور رواج داده‌اند.

وی افزود: بر این اساس متأسفانه بسیاری از محیط‌های طبیعی همچون جنگل‌های مناطق شمالی و اکوسیستم‌های تالابی همچون دریاچه زریوار در کردستان به این گونه مهاجم به دلیل کاشت آلوده شدند.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه این گونه مهاجم مخاطرات بی‌شماری را به‌دنبال خواهد داشت که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تهاجمی بودن آن‌ها اشاره کرد اظهار کرد: این خصوصیت آن‌ها باعث می‌شود این گونه هم از طرق بذرهای که تولید می‌کند و هم از طریق ریشه‌دوانی توسعه پیدا کرده و تهدید جدی برای گونه‌های بومی به‌حساب می‌آید.

آخانی افزود: از طرفی هم درخت پالونیا ازجمله گونه‌های مستعد میزبانی بسیاری از بیمارهای گیاهی خطرناک است که اگر وارد یک منطقه شود سایر درختان و طبیعت منطقه به‌ویژه درختان بومی را تهدید می‌کند اظهار کرد: مسئله این است که سازمان جهانی حفاظت از محیط زیست تعریفی از گونه‌ها و موجودات مهاجم دارد که بر اساس آن موجوداتی که از زیستگاه خود به جای دیگری منتقل می‌شوند و در منطقه مذکور در پی رشد و تکثیر بی‌رویه منجر به مختل شدن زیست بوم منطقه و محدود کردن زیست دیگر موجودات شوند و در پی خود ایجاد مخاطرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را به‌دنبال داشته باشند، گونه و موجود مهاجم به‌شمار می‌آیند.

وی با تأکید بر اینکه فرقی در این تعریف برای گونه گیاهی و جانوری قائل نشده‌اند، اذعان کرد: این موجودات مهاجم که با رشد تمدن انسانی و امکان جابه‌جایی سریع انسان‌ها بین قاره‌ها و کشورهای مختلف جابه‌جا می‌شوند خسارت‌های بسیار زیادی را به زیست‌بوم همه کشورها دنیا وارد کردند و در حال حاضر جزء پنج عامل عمده انقراض موجودات هستند.

وی با اشاره به برخی گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم در ایران، خاطرنشان کرد: در بین گونه‌های گیاهی می‌توان به کهور امریکایی، درخت عرعر، درخت پالونیا، سنبل آبی و آزولا اشاره کرد.

این استاد حوزه حفاظت از محیط زیست افزود: در بین گونه‌های جانوری نیز می‌توان به گونه سگ، گربه، راکون و حتی موش اشاره کرد که با ورود به زیست‌بوم دیگر به غیر از زیست بوم، خود خسارت‌های زیادی را بر محیط تحمیل کرده و به بار می‌آورند.

آخانی با بیان اینکه در این بین سازمان حفاظت از محیط زیست و دیگر نهادها همچون سازمان جنگل‌ها و مراتع در جلوگیری از ورود این گونه‌ها وظیفه‌مند هستند ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه متأسفانه این مهم در ایران به دلیل نا آگاهی و یا عدم آشنایی دستگاه‌های دولتی با خطر این قبیل گونه‌ها تاکنون به درستی انجام نشده است.

وی ادامه داد: دراین بین برخی سودجویان از این فرصت استفاده کرده و از ناآگاهی مسئولان برای سودجویی استفاده می‌کنند به طوری‌که در کوتاه‌مدت به ثروت‌های نجومی می‌رسند.

وی با اشاره به اینکه خوشبختانه در پی بروز این اتفاق در زریوار در سازمان حفاظت از محیط زیست جلسه و نشستی برگزار شد و پس از آن در تلاشیم که جلوی تکرار این قبیل اتفاقات گرفته و با خاطیان به طور جدی برخورد شود، افزود: گیاه پالونیا طبق اعلام سازمان جهانی حفظ نباتات به‌صورت 100 درصد غیر قانونی وارد ایران شده و شهرداری منطقه نیز از غیر قانونی بودن این گیاه اطلاع نداشته و اقدام به کاشت این گونه کرده است.

مع‌الوصف با توجه آنچه گفته شد باعث تأسف است که گونه گیاهی و جانوری مهاجم طی این سال‌های اخیر درپی ناآگاهی مدیریت بخش‌های مرتبط رواج یافته و امروز به یک معضل بزرگ در زیست‌بوم‌های مختلف همچون تالاب‌ها شده این درحالی است که نا‌آگاهی مدیریت از این مهم با توجه به حوزه ذاتی کاری آن‌ها به هیچ وجه قابل قبول نیست و می‌بایست نسبت به آنچه بر سر زیست‌بوم‌هایی مثل زریوار آورده‌اند با توجه به عملکرد ضعیفشان پاسخگو باشند.