سالمندی از هیچ یک از ما چندان دور نیست! تصور کنید که اکنون سال 1430 است و چیزی نزدیک به یک سوم از جمعیت کشورمان سالمند هستند؛ آن هم سالمندانی که به واسطه تغییر ساختار‌های اجتماعی و سبک زندگی، بسیاری یکی دو فرزند بیشتر ندارند و درصد قابل‌توجهی هم اصلاً فرزندی ندارند و حتی مجردند! این بدین معناست که این گروه از سالمندان کسی را ندارند تا از آن‌ها مراقبت کند و وظیفه مراقبت از آنان به دوش دولت و نهاد‌های حمایتی خواهد بود؛ نهاد‌هایی که همین حالا هم توان و اراده‌ای برای حمایت از جمعیت 8 میلیونی سالمندان ندارند! حتی دهه شصتی‌هایی که در حال حاضر بین 30 تا 40 سال سن دارند هم طی دو، سه دهه آینده در گروه سالمندان جای می‌گیرند و با عنایت به نسبت جمعیتی شان با سایر گروه‌های سنی تا سه دهه آینده چیزی حدود یک سوم جمعیت کشورمان را سالمندان تشکیل می‌دهند. این حجم از جمعیت سالمند در حالی در دهه‌های آینده در کشورمان زیست خواهند داشت که همین امروز هم مطابق با پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه سلامت و بهزیستی سالمندان شرایط مناسبی نداریم و در بین 97 کشور دنیا، سالمندان ایرانی از منظر تأمین اجتماعی و بهزیستی در جایگاه 64 قرار دارند. به همین خاطر هم هست که در جامعه امروز با سالمندانی مواجهیم که در ایام کهولت و استراحت، همچنان ناگزیر از کار هستند. اغلب این پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها برای جور کردن دخل و خرج زندگی‌شان ناگزیرند در مشاغل خدماتی یا حتی مشاغل کاذبی همچون دستفروشی به کار و تلاش برای تأمین زندگی ادامه دهند.

براساس گزارش مرکز آمار ایران، در سال 1335 تنها 4‌درصد از جمعیت کل کشور در سنین 65ساله و بیشتر بود، اما با گذشت زمان، سهم جمعیتی آن‌ها رو به افزایش است، به‌گونه‌ای که پیش‌بینی می‌شود در سال 1430 تقریباً یک پنجم از جمعیت کشور یعنی 19 درصد، این سنین را تجربه کنند. در سال 1335 جمعیت 60 ساله کشور 2/6 درصد و جمعیت 65 ساله و بیشتر 4 درصد بود که این رقم در سال 65 کاهش داشته به ترتیب به 4/5 درصد و 1/3 درصد رسید. جمعیت 60 ساله و بیشتر در سال 90 به 2/8 درصد و جمعیت 65 ساله و بیشتر به 8/5 درصد رسید که این رقم در سال 95 روند افزایشی گرفته و به ترتیب به 3/9 درصد و 1/6 درصد رسید. همچنین براساس اعلام مرکز آمار ایران جمعیت 60ساله و بیشتر کشور در سال 1400 به 4/10 درصد و جمعیت 65 ساله و بیشتر به 7/6 درصد می‌رسد. طبق پیش‌بینی مرکز آمار ایران جمعیت 60 ساله و بیشتر در سال 1430 به 1/26 درصد و جمعیت 65 ساله و بیشتر 7/18 درصد افزایش خواهد یافت. این آمار‌ها در حالی ارائه می‌شود که در عمل شاهد هیچ تدبیر و برنامه‌ای برای مواجهه با دوران سالمندی نیستیم!

 رتبه 64 ایران در به زیستی سالمندان

نتایج یک پژوهش با عنوان «سنجش به‌زیستن سالمندان در استان‌های ایران با استفاده از شاخص دیده‌بان سالمندی» که زمستان 1400 منتشر شد، نشان می‌دهد این پژوهش به استناد گزارش 2015 دیده‌بان سالمندی برای 97 کشور جهان انجام شده‌بود و طبق نتایج بررسی‌های محققان این پژوهش، ایران رتبه 64 را به خود اختصاص داد. مهم‌ترین شاخص‌های مورد اشاره در این پژوهش، امنیت درآمدی، سلامت، توانمندی و مناسب‌سازی محیط بود. پژوهشگران در نتایج تحقیق خود به این یافته‌ها رسیده‌بودند: «کمتر از نیمی از سالمندان ایرانی پوشش مستمری بازنشستگی دارند. ٢5 درصد سالمندان ایرانی در فقردرآمدی نسبی زندگی می‌کنند. زنان سالمند بیشتر از مردان سالمند در معرض فقر قرار دارند چنانکه حدود 4٠ درصد زنان سالمند و ٢٠ درصد مردان سالمند در ایران در فقر زندگی می‌کنند. حدود یک‌سوم سالمندان در بازار کار حضور دارند.»

 وقتی سالمندان صاحب سند شدند

سال 1398 بود که محسن شتی، رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت، هشدار داد که با توجه به شتاب سالمندی جمعیت از 28/9 درصد به حدود 10 درصد در فاصله سال‌های 1395 تا 1398، ضرورت توسعه مراقبت‌های سالمندی پررنگ‌تر شده، چراکه سالمندان، بیش از دیگر گروه‌های سنی با ناتوانی و ابتلا به بیماری‌های مزمن مواجه می‌شوند. این مقام مسئول می‌گفت که درصد قابل‌توجهی از تخت‌های بیمارستانی کشور، با بیماران سالمند پر شده، چون در چهار دهه گذشته، خدمات و مراقبت‌های پیشگیرانه، مغفول مانده‌است.

ششم مهر ماه 1399 و در آستانه روز جهانی سالمند «حسام‌الدین علامه» سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان از ابلاغ متن سند ملی سالمندان به دستگاه‌های اجرایی خبر داد. به گفته وی سند ملی سالمندی یک کتاب تعیین و تبیین وضعیت سالمندی در کشور است. این سند پس از اجرا و رصد پیامدها، در دوره‌های پنج‌ساله بازنگری و به‌روز‌رسانی خواهد شد. از ویژگی‌های این سند افزوده‌شدن پیوست اجرایی برای اعلام الزامات اجرایی برنامه عملیاتی، نظام پایش و ارزشیابی است و با توجه به اینکه 18 دستگاه اجرایی در شورای ملی سالمندان کشور حضور دارند، این دستگاه‌ها موظف شدند تا نماینده تام‌الاختیار دستگاه را متناسب با فلسفه وجودی حضور آن نهاد در شورای ملی سالمندان و همچنین در سطح مدیرکل دستگاه برای شرکت در جلسات شورا معرفی کنند.

 سندی که ابلاغ شد ولی اجرا نه!

اما آیا سند ملی سالمندی اجرایی شده‌است؟ این سؤالی است که شتی در پاسخ به آن می‌گوید: «نزدیک به 50 عنوان و برنامه در راستای اهداف سند ملی سالمندان را در جداولی نوشتیم و هر کدام از این موارد مشخص است که کدام سیاست در سند ملی سالمندان پیگیری می‌شود و تا چه مرحله‌ای پیش رفته‌اند. در طول این سال‌ها در معاونت بهداشت وزارت بهداشت در راستای سالمندی تلاش‌های زیادی انجام شده‌است. متأسفانه به جز وزارت بهداشت و وزارت رفاه و سازمان بهزیستی، در بسیاری از دستگاه‌های اجرایی دیگر، حتی یک کارشناس مرتبط با سالمندان وجود ندارد.».

اما این سند کی قرار است اجرایی شود؟ 30 فروردین ماه امسال بود که سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان از اجرای سند ملی سالمندان از سال 1402 خبر داد. وی درباره بودجه اجرای این سند اینگونه توضیح داد: «با سازمان برنامه و بودجه تعامل می‌کنیم تا ردپای سندملی در بودجه سال 1402 دیده شود که البته بستگی به توجه و تصمیم سازمان برنامه دارد. بودجه سال 1402 پاییز امسال به سازمان برنامه و بودجه ارسال می‌شود تا در فصل زمستان در مجلس شورای اسلامی تصویب شده و اجرای آن برای سال آینده است.»

 چالشی که گریبانگیرمان خواهد شد

رها کردن سالمندان به حال خود یعنی آغوش گشودن برای بحرانی که در آینده‌ای نه چندان دور گریبانگیرمان خواهد شد.

به گفته رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت در حال حاضر 8 میلیون سالمند در کشور داریم که در 20 سال آینده به 16 میلیون نفر می‌رسند و اگر به این موضوع فکر نکنیم، 16میلیون سالمندی خواهیم داشت که به خاطر بیماری‌ها و ناتوانی‌های مختلف، استقلال خود را از دست داده‌اند. ولی اگر از سالمندان حمایت کنیم، 16 میلیون سالمندی خواهیم داشت که بسیار با تجربه بوده و محور و حامی خانواده هستند و مشکلات خانواده‌ها بدین وسیله بهتر حل خواهد شد. اگر از سالمند مراقبت نشود، به دلیل بیماری‌های مختلف و عدم کنترل به موقع بیماری‌ها، وضعیت سالمندان بدتر می‌شود و زودتر ناتوان می‌شوند.