به‌طور حتم بررسی جوانب محیط زیستی پروژه‌های شهری به‌طور عام و ارزیابی اثرات محیط زیستی به‌صورت خاص می‌تواند موجب جلوگیری از تشدید مشکلات محیط زیستی و عوارض ناخواسته حاصله بر کیفیت زیست شهری شود.

بنابراین این رویکرد مدیریت شهری با محوریت «توسعه پایدار» و در اولویت قرار دادن موضوع «محیط زیست» در پروژه‌ها، لزوم توجه هرچه بیشتر به ارزیابی اثرات و انجام مطالعات محیط زیست برای پروژه‌ها را امری ضروری و حائز اهمیت ساخته است به‌گونه‌ای که طی سال‌های اخیر در شهرهای مختلف به‌منظور بهبود فرایند بررسی مطالعات محیط زیستی طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی و زیربنایی، اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار، به‌دنبال راه‌اندازی سامانه هوشمندی است که تمام فرایند تعریف پروژه از ابتدا تا انتها (تعریف پروژه، تخصیص بودجه، اجرای راهکارهای محیط زیستی در حین اجرا و غیره) را پوشش دهد تا بدین طریق ملاحظات محیط زیستی پروژه‌ها را به نحو مطلوب‌تری مدیریت و راهبری کند.

طی این سال‌ها همواره درختان به‌عنوان راهی برای توسعه و اجرای پروژه‌های عمرانی در شهرها تلقی شده‌اند و همواره بریدن این درختان برای اجرای طرح‌ها و پروژه‌های هرچند اساسی و موارد غیر ضرور به چالشی مهم در حوزه محیط زیست شهری بدل شده است.

در این شماره از روزنامه برآن شدیم تا با اکولوژیست و مدرس دانشگاه در رشته محیط زیست گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

علی‌اکبر رجایی با بیان اینکه درختان و جنگل‌ها همان‌طور که در طبیعت ریه‌های آن محسوب می‌شوند در شهرها نیز وظیفه تنفس شهرها را بر عهده دارند افزود: وظیفه آن‌ها جذب آلودگی هوا است به طوری که با جذب مونوکسید کربن و متصاعد کردن اکسیژن در هوا میزان این گاز در محیط افزایش داده و هوا را تلطیف می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه وجود درخت در سایه‌اندازی و خنک کردن مسیر و محیط‌های شهری تأثیرگذار است، افزود: در این‌گونه مناطق با توجه به وجود درختان سه تا چهار درجه هوا خنک‌تر است.

وی با بیان اینکه این مهم در کاهش آلودگی هوا تأثیرگذار است به طوری که می‌تواند حجم وسیعی از گازهای آلوده‌کننده هوا که بر اثر آزاد شدن سوخت ماشین‌ها در هوا معلق هستند را تصفیه کند افزود: بر این اساس قطع هرگونه درخت با پایداری زیست شهری در تناقض است.

این کارشناس حوزه محیط زیست با اشاره به اینکه امروز موضوعات عمرانی در پایه توسعه شهر اصلی‌ترین دلیل برای قطع درختان در فضای شهری می‌شود اذعان کرد: مسئله این است که هر پروژه و یا طرح شهری پیش از اجرا باید دارای مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی باشد تا کمترین آسیب را در خصوص جانمایی به محیط زیست شهری و درواقع زیست شهری وارد کند.

رجایی با اشاره به اینکه یکی از فواید مهم درختان و فضای سبز در شهرها و دیگر مناطق، نمای زیبا است، گفت: به غیر از این موارد، منافعی دیگر اعم از فواید اجتماعی، استفاده همگانی، زیست‌محیطی و اقتصادی را نیز به همراه دارد.

وی با بیان اینکه وجود درختانی که در خیابان‌های شهری نیز کاشته می‌شوند نشان از پیوند قدیمی بین انسان و طبیعت دارد، به همین دلیل است که به‌منظور استحکام این رابطه، همگی سعی می‌کنیم تا از درختان کهن‌سال قدیمی محافظت بیشتری به عمل آوریم ابراز کرد: هرچه تعداد درختان یک منطقه شهری بیشتر باشد، فضای نفوذپذیر زمینی نیز بیشتر خواهد بود که این امر، قابلیت جذب آب باران را فراهم می‌آورد و مانع از وقوع سیل می‌شود.

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: از سوی دیگر، برگ‌ها و شاخه‌های درختان آب را در سطح خود جذب می‌کنند که همین امر نیز در کاهش میزان آب اضافی موجود در فضا سهیم است در حالی که ریشه درختان، بخش اعظمی از آب را به بخش‌های دیگر گیاه هدایت می‌کند و خاک نفوذپذیر اطراف درخت نیز، آب اضافی را به اعماق زمین می‌رساند.

رجایی با تأکید بر اینکه که غرس و حتی قطع کردن ضروری برخی درختان در دنیا به‌صورت تخصصی در‌آمده، اما در کشور ما توجهی به آن نمی‌شود، افزود: آنچه مسلم است اینکه متأسفانه حتی در صورت عدم قطع و جابه‌جایی درختان نیز چیزی حدود 80 درصد از درختان به‌ویژه درختان تنومند در این جابه‌جایی‌ها خشک می‌شوند.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان فضای سبز و چمن را جایگزین درخت کرد؟ گفت: به‌هیچ‌عنوان این مسئله درست نیست زیرا فضای سبز کوتاه‌قامت هیچ‌گاه نمی‌تواند کارکردهای مختلفی همچون اکسیژن‌رسانی، ذخیره آب، جلوگیری از بروز سیلاب و سایه‌اندازی در محیط‌های شهری را همچون وجود درخت در محیط پوشش دهد.

این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه باید شهرداری‌ها در خصوص نوع درختانی که در شهر کاشته می‌شود از افراد متخصص کمک بگیرند و امید است که مدیریت علمی بر فضای سبز شهری در کلان‌شهرها حاکم شود، افزود: بازهم تأکید می‌کنم انجام مطالعات و ارزیابی زیست‌محیطی اصلی‌ترین راهکار پیش رو برای اجرای طرح‌ها عمرانی در شهرها است.

رجایی با بیان اینکه باید مطالعات دقیق‌تری برای کاشت گونه‌های گیاهی شهری انجام شود و طرح‌های مناسب‌تری برای درختکاری در دستور کار قرار گیرد، خاطرنشان کرد: همچنین باید میزان آب‌بری گونه نیز در انتخاب گونه گیاهی مدنظر قرار گیرد تا از این طریق دوره‌های آبیاری کمتری انجام شود و هزینه‌های نگهداری از گونه‌ها کاهش پیدا کند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد ازآنجاکه شهرها به‌عنوان محل زندگی شهروندان، نیازمند عناصر طبیعی به‌ویژه درختان و فضای سبز هستند که این نیاز متأسفانه امروزه در سایه گسترش صنعت و کاربرد نادرست فناوری نادیده گرفته می‌شود و به آن بهایی داده نمی‌شود حال آنکه طراحی فضاهای شهری با به‌کارگیری درختان جدید و حفاظت از درختان موجود، موجب مطرح شدن بعد زیست‌محیطی رویکرد توسعه پایدار در این فضاها می‌شود که چنانچه عنوان شد این رویکرد شهرها را به‌سوی خلق فضاهای شهری ماندگار و مطلوب برای نسل‌های آتی و حاضر سوق می‌دهد.