محرم و صفر برای ما ایرانیان و شیعیان دو ماه خاص و دوست‌داشتنی‌اند. با آمدن دهه اول محرم همه لباس سیاه‌هایشان را درمی‌آورند و خودشان را آماده عزاداری می‌کنند. بدون شک این دو ماه نقش مهم و مؤثری در تک تک دقایق زندگی ما دارند و اثرات آن در رفتارهای افراد و جامعه مشخص است. به عنوان مثال همین امسال طبق اعلام نیروی انتظامی، در محرم به خصوص دهه اول محرم آمار جرم و جنایت به طور محسوسی کاهش داشته است. خلاصه اینکه در اثرات مثبت این دو ماه می‌توان روزها و هفته‌ها صحبت کرد، اما بعضی رسوم در این دو ماه وجود دارد که چندان شرعی به نظر نمی‌رسد. یکی از آنها توقف همه فرایندهای ازدواج و عقد در این دو ماه است. دختر و پسرها و خانواده‌های زیادی هستند که در محرم و صفر خواستگاری نمی‌روند یا خواستگار راه نمی‌دهند. در صورتی که دختر و پسرهای زیادی نیز هستند که از توقف کامل روند ازدواج‌شان در این دو ماه گلایه دارند.

امروز سراغ خانم مریم ابراهیمی، کارشناس ارشد روانشناسی خانواده از دانشگاه شهید بهشتی و مشاور ازدواج در کلینیک‌های دولتی و خصوصی، معروف به «ننه ابراهیم» در فضای مجازی رفتیم تا درباره خواستگاری و عقد در محرم و صفر گفت و گو کنیم.

 نه تنها خانواده‌ها، بعضی دختر و پسرها هم با خواستگاری و عقد در محرم و صفر مخالف‌اند

برای شروع بحث به ننه ابراهیم می‌گویم «خیلی از دختر و پسرها وقتی به محرم و صفر می‌رسند، عزا می‌گیرند. دلیلش هم این است که به زور خانواده‌ها یا عرف جامعه نمی‌توانند خواستگاری بروند یا خواستگار قبول کنند. نظر شما چیست؟» جواب می‌دهد: البته فقط اینطوری نیست که خانواده‌ها مخالف خواستگار راه دادن باشند. دختر و پسرهایی هم هستند که اعتقاد دارند ما نباید در محرم و صفر خواستگار راه بدهیم یا خواستگاری برویم. خب طبیعی است؛ به هرحال اعتقاد پدر و مادرها همینطور سینه به سینه ادامه پیدا می‌کند و به نسل بعدی هم می‌رسد. ماجرا این است که اگر خودمان هم مقابل این رسم نایستیم، این رسم به نسل‌های بعد از ما هم منتقل خواهد شد.

 دو ماه برای کسی که منتظر است زمان زیادی است

او اضافه می‌کند: در کنار اینها، دختر و پسرهایی هستند که خودشان با خواستگاری و عقد در محرم و صفر موافق هستند ولی خانواده‌ها سختگیری می‌کنند و اجازه ورود خواستگار را نمی‌دهند. دلیل اینکه چرا این مسأله برای جوان‌ها سخت است هم طبیعی است. به هر حال پدر و مادرها سر زندگی خودشان هستند و دارند زندگی می‌کند، و حرفشان این است که «دو ماه که چیزی نمی‌شود». در حالی که من به بعضی افرادی که می‌گفتند «این بچه‌ها در کل سال زن نگرفتند و همین حالا می‌خواهد ازدواج کنند»، می‌گفتم دو ماه برای شما دو ماه است اما مثالش مثل کسی که پشت چراغ قرمز ایستاده و ثانیه‌ها برایش مهم‌اند، اما در همان زمان کسی که توی خانه دارد فیلم می‌بیند چندان اعتنایی به ثانیه‌ها و حتی دقایق ندارد. زمان برای آن دو نفر خیلی متفاوت از همدیگر است. این هم همین است؛ شما خودت متأهل هستی و زندگی‌ات روال مشخصی دارد و داری زندگی می‌کنی، اما کسی که مجرد است و نسبت به ازدواج اشتیاق دارد، برایش سخت است که دو ماه همه چیز را متوقف کند. به خصوص بعضی افراد هستند که می‌گویند من چون دانشجو هستم، تنها محرم و صفر و تابستان می‌توانم به شهر خودم برگردم و تنها در این مدت است که می‌توانم و می‌خواهم در شهر خودم خواستگار ببینم، ولی به خاطر این باورها این فرصت هم از دست می‌رود.

 مخالفت با خواستگاری و عقد در این دو ماه دلی است، نه شرعی و عقلی!

ابراهیمی درباره دلایلی که خانواده‌ها و بعضی دختر و پسرها برای توقف روند خواستگاری و عقد در محرم و صفر بیان می‌کنند می‌گوید: وقتی ما دلایلش را بررسی کردیم، متوجه شدیم این بحث در میان بچه‌ها و خانواده‌ها، کاملاً یک بحث دلی است! یعنی به هیچ عنوان منطقی نیست. از نظر شرعی هم منعی وجود ندارد. حتی ما گفتیم بعد از ازدواج اولین جمله‌ای که گفته می‌شود این است که این سنت رسول الله است. ضمن اینکه تشکیل خانواده در اسلام مسأله خیلی مهمی است. می‌گویند نزد خدا هیچ بنایی مستحکم‌تر از خانواده نیست. با این وجود استدلال‌هایی که آنها در نهایتِ بحث می‌آوردند این بود که این یک بحث دلی است و ما دل‌چرکین می‌شویم، یا می‌گفتند ماه صفر ماه نحسی است و اگر قرار باشد ازدواجی در این ماه شروع بشود بعداً به طلاق منجر می‌شود. بعضی‌ها می‌گفتند «اگر عزیز شما فوت کند، قبول می‌کنید که بیست روز بعدش خواستگار راه بدهید؟ امام حسین (ع) برای ما از پدر و مادرمان هم عزیزتر است و ما باید این دو ماه را حرمت نگه داریم». اولاً برای آن عزیز سفر کرده هم اینطوری است که می‌گویند تا یک مدتی صبر کنید و اجازه ندهید که فوت کسی مانع ازدواج جوان‌ها بشود. من در بحث و گفت و گویی که با بچه‌ها در اینستاگرام خودم داشتم گفتم این دو تا هیچ تناقضی با هم ندارند. اگر جشن و شادی و پایکوبی به آن شکل باشد، بله، اشکال دارد. اما اینکه یک دختر و پسر بخواهند جلسات خواستگاری‌شان را ادامه بدهند، چه اشکالی دارد؟ یا بعضی‌ها ممکن است از مدت‌ها قبل با هم آشنا شده باشند و توی محرم و صفر به نتیجه برسند و ادامه این وضعیت برایشان سخت باشد. چرا این دو نفر باید دو ماه صبر کنند؟ همچنین اگر بعضی‌ها بخواهند برای ارتباط در فضای مناسب‌تری یک صیغه محرمیت بین‌شان خوانده شود، چرا باید کلاً روند خواستگاری و عقد را متوقف کنند؟ اینجور موارد هیچ تداخلی با محرم و صفر ندارد. حالا اگر بعضی‌ها خیلی حساسیت دارند می‌توانند تا آخر دهه اول صبر کنند. آن هم فقط می‌توانند در روز تاسوعا و عاشورا از عقد و محرمیت خودداری کنند، چون گفته شده در این روز از کار دنیوی فاصله بگیرید، وگرنه روزهای قبل و بعد از تاسوعا و عاشورا هیچ منعی ندارد.

 اینکه دو ماه نمی‌توانیم به ازدواج حتی فکر هم بکنیم سخت است

ابراهیمی که ارتباط زیادی با جوان‌ها دارد درباره حرف دل آنها می‌گوید: حرف دل جوان‌ها هم همین است که این دو ماه بلاتکلیفی برای ما سخت است. تعدادی از بچه‌ها بودند که می‌گفتند ما امام حسین (ع) را خیلی دوست داریم ولی با آمدن محرم و صفر دلشوره می‌گیریم و ناراحتیم که توی این دو ماه دیگر هیچ خبری نیست. آنها می‌گویند توی این دو ماه به ازدواج حتی فکر هم نمی‌توانیم بکنیم. خب این قطعاً برای یک جوان مجرد سخت است.

 معطل کردن دختر و پسرها، حق‌الناس است

او ادامه می‌دهد: بعضی دختران می‌گفتند بقیه راه بدهند ولی من چون نسبت به این موضوع دل‌چرکین هستم، راه نمی‌دهم. خب مسأله این است که خیلی وقت‌ها اینطور مسائل حکم فردی ندارد. بله، در ظاهر می‌گوئیم این مسأله من است و من هستم که می‌خواهم ازدواج کنم، پس خودم تصمیم می‌گیرم با چه شرایطی. ولی وقتی شما این را تبدیل به عرف می‌کنی و احساس می‌کنی که کار بدی است، بعدها این کار را در حق فرزندت هم انجام می‌دهی، بعدها همین را نسبت به دوستانت هم تسری می‌دهی. اتفاقی که می‌افتد این است که ممکن است آقاپسری بخواهد به خواستگاری شما بیاید ولی چون شما با این مسأله موافق نیستید، آن گزینه را از دست بدهی؛ در صورتی که شاید مناسب هم باشید. برعکس‌ش هم وجود دارد؛ شما دو ماه این فرد را معطل می‌کنید، و وقتی بعد از دو ماه به خواستگاری می‌آید متوجه می‌شوید که مناسب هم نیستید. از نظر شرعی هم باید توجه داشت که حق آدم‌ها و سرنوشت آدم‌ها خیلی مهم‌تر از این است که شما بگویی من محرم و صفر بدون هیچ دلیل عقلی و شرعی خواستگار راه نمی‌دهم.

 کاش فقط محرم و صفر بود! ماه رمضان و نوروز و فصل امتحانات را کجای دلمان بگذاریم؟!

این کارشناس خانواده درباره معایب توقف خواستگاری و عقد در محرم و صفر می‌گوید: اتفاق بدتر این است که دو نفر قبل از محرم و صفر با هم آشنا می‌شوند و خانواده‌ها این روند آشنایی را در محرم و صفر کلاً متوقف می‌کنند. این هم واقعاً یک ظلم بزرگ به آن دختر و پسر است و از نظر حق‌الناس و سرنوشت آدم‌ها مشکل دارد. البته وقتی من اینها را مطرح می‌کردم بعضی می‌گفتند حالا سرنوشت افراد به همین دو ماه بستگی دارد؟ این جواب را خیلی‌ها می‌گفتند. من حرفم این است مسأله فقط همین دو ماه نیست. ما یک ماه رمضان را هم داریم که خواستگاری رفتن برای خیلی‌ها در آن سخت است. از آن طرف در یک مقطع دیگر فصل امتحانات را داریم که بچه‌ها می‌گویند باید درس بخوانیم. همچنین دیگر مناسبت‌ها را داریم. من فکر می‌کنم ما به اندازه کافی محدودیت داریم و نباید دو ماه از سال را هم متوقف کنیم.بچه‌ها اینهمه توقف در روند خواستگاری و عقد را کجای دلشان بگذارند؟

 ملزومات خواستگاری در محرم و صفر چیست؟

ننه ابراهیم با اشاره به اینکه خواستگاری رفتن در محرم و صفر نیز ملزومات خودش را دارد، درباره شرایط خواستگاری در محرم و صفر ادامه می‌دهد: اینکه پسرها چطوری خواستگاری بروند یا دختران در مواجهه با خواستگاری چطور رفتار کنند، کمی سلیقه‌ای است. به هرحال بعضی‌ها هستند که به آنها برمی‌خورد اگر در محرم و صفر خواستگاری بروید و با خودتان شیرینی ببرید. حداقل در این ماه می‌شود تنها یک دسته گل برد. یا اگر رفتید به طرف مقابل و خانواده‌اش توضیح بدهید که چون محرم و صفر بود، ما شیرینی نیاوردیم و بعد از این دو ماه جبران می‌کنیم. بعضی بچه‌های مذهبی بودند که می‌گفتند ما در مراسم خواستگاری مشکی می‌پوشیم. بعضی‌ها این سبک را می‌پسندیدند ولی بعضی‌ها می‌گفتند به ما برمی‌خورد که یک نفر با لباس مشکی بیاید خواستگاری یا دختر لباس مشکی پوشیده باشد. من می‌گویم در این شرایط می‌توانید با طرف مقابل‌تان مشورت کنید یا به او توضیح بدهید و بگویید «من عذرخواهی می‌کنم. سوءتفاهم نشود که لباس مشکی پوشیدم». اگر طرف مقابل شما مذهبی باشد رفتار شما را درک می‌کند.

 جلوگیری از عقد در این دو ماه هیچ جنبه شرعی ندارد

از خانم ابراهیمی که درباره این موضوع تحقیق کرده می‌پرسم «آیا خواستگاری و عقد در این دو ماه به لحاظ شرعی اشکال دارد؟». خانم ابراهیمی جواب می‌دهد: من روایت دقیقی ندارم و ندیده‌ام، ولی احکام مراجع را دیدم که می‌گفتند اگر مراسم بدون شادی و جشن و … باشد هیچ اشکالی ندارد. به همین خاطر من فکر می‌کنم این کار نه شرعی است نه منطقی و نه حتی اخلاقی. خیلی وقت‌ها ما طبق نظر معصوم رفتار نمی‌کنیم، بلکه دلی عمل می‌کنیم. ممکن است حتی هوای نفس باشد.

ابراهیمی اضافه می‌کند: این رفتار مثل رفتار یک فرد وسواسی است. حکم اسلام برای کسی که کثیر الشک است این است که شما نباید به شک‌ات اعتنا کنی. به خاطر همین وقتی به یک فرد وسواسی می‌گوئیم تو چون دچار مشکل شدی و کثیر الشک هستی، لازم نیست به این حکم اعتنا کنی، رد شو ازش، فرد وسواسی می‌گوید «من الآن این وضو به دلم نمی‌چسبد». درواقع او فکر می‌کند که او خیلی به قواعد دینی عمل می‌کند. در حالی که حکم شرعی آدم کثیر الشک یک چیز دیگر است. منتها او چون طبق دلش عمل می‌کند طور دیگری غیر از حکم دینی رفتار می‌کند. وگرنه هیچکدام از این آدم‌ها دلیل شرعی برای اینکه خواستگار راه ندهند نداشتند.

 دختر و پسری که سه سال در دوران عقد هستند و هربار به دلیلی ازدواج‌شان عقب می‌افتد

ننه ابراهیم با بیان اینکه توقف در خواستگاری و عقد مشکلات زیادی برای خیلی‌ها ارمغان آورده، با ذکر خاطره‌ای می‌گوید: وقتی بحث را مطرح کردم پیام‌های زیادی داشتم که می‌گفتند ما در خانواده‌مان روحانی داریم و بنا بر دلایلی که داشتیم در محرم و صفر عقد کردیم. همچنین یک دخترخانمی به من پیام داد و گفت «ما خسته شدیم، سه سال است که عقد هستیم و از این دوران خسته شده‌ایم. چون هر بار یکی از فامیل‌ها فوت کرده یا پول‌مان جور نمی‌شده و نمی‌توانستیم سر خانه و زندگی‌مان برویم. الآن من و همسرم از این وضعیت خسته‌ایم. اشکالی دارد که ما بدون اینکه جشن داشته باشیم فقط برویم توی خانه خودمان؟». آنقدر که اطرافیان برای این آدم جا انداخته بودند که ازدواج در محرم و صفر نحس و بدیمن است، این دختر ترسیده بود. من به او گفتم آرامش خودت و همسرت واجب‌تر از این چیزهاست. حتماً این کار را بکنید.

 اگر عقد در محرم اشکال دارد، چرا امام خمینی (ره) در روز عاشورا عقد یک زوج را خواند؟

او با یادآوری عقدی که امام خمینی (ره) در روز عاشورا خواندند، ادامه می‌دهد: من فکر می‌کنم اینکه امام خمینی (ره) در روز عاشورا عقد خواندند، نشان می‌دهد که این کار حتی در روز عاشورا اشکالی ندارد. جمله‌ای که امام در آن روز گفتند این بود که «من می‌خواهم حرام خدا را تبدیل به حلال خدا کنم». دختر و پسری که دوران آشنایی‌شان را گذرانده‌اند و حالا به محرم و صفر رسیده‌اند، برایشان سخت است که دو ماه کارشان را عقب بیندازند.

 وقتی دختر و پسرها پس از تفاهم کامل به هم ابراز علاقه می‌کنند، چرا نمی‌گذارید عقد کنند؟!

ابراهیمی با هشدار به خانواده‌هایی که با توجیهات شرعی از عقد دختر و پسرها جلوگیری می‌کنند، می‌گوید: بعضی از این بچه‌ها وقتی به تفاهم کامل می‌رسند، دوست دارند دست همدیگر را بگیرند و به هم ابراز علاقه کنند. به همین خاطر خیلی برایشان سخت می‌شود که دو ماه را در همین حال بگذرانند. یک اتفاق ناراحت‌کننده این است که خیلی از این بچه‌ها درست است که سعی می‌کنند رفتارشان را کنترل کنند، ولی در فضای چت کارشان به ابراز علاقه هم می‌کشد. من احساس می‌کنم که خانواده‌ها راضی‌اند که بچه‌ها در آن فضای محرم، نامحرم به همدیگر ابراز علاقه بکنند ولی راضی نیستند که در محرم و صفر عقد آنها را بخوانند! البته بگویم بچه‌های زیادی بودند که خیلی هم مذهبی بودند و می‌گفتند ما برای خودمان یا خواهر و برادرمان این اتفاق افتاده و الآن هم از زندگی‌مان راضی‌ایم. چند مورد هم بودند که گفتند چند مورد در شهر ما بوده که اینها در محرم و صفر عقد کرده‌اند و بعد طلاق گرفته‌اند. من به آنها گفتم عوامل خیلی زیادی در طلاق زوج‌ها موثرند. شما مطمئن‌اید که عقد در محرم و صفر باعث این طلاق بوده؟! مطمئن‌اید اگر آنها در ماهی غیر از محرم و صفر عقد می‌کردند جدا نمی‌شدند؟ شاید شما به خاطر باورهایی که داشتید طلاق آنها را منسوب به این قضیه کرده‌اید، وگرنه از نظر عقلی این مسأله هیچ ربطی به محرم و صفر ندارد.