داستان کتاب «رومی روم» مربوط به شخصیت «حاج ارسلان»، رزمنده دوران دفاع مقدس است که از اول تا آخر جنگ (از ایستگاه هفت آبادان تا عملیات مرصاد)، در صحنه نبرد حضور داشته، در اواخر دهه نود (سال 1398 هجری شمسی) او که شصت و چند سال سن دارد تصمیم می‌گیرد برای برآورده کردن نذرش، عازم راهپیمایی اربعین شود.

از دیگر سو کهنه‌سربازی عراقی به اسم «برزان الخزرجی» از رزمندگان رژیم بعث عراق که اکنون توبه کرده و به خدمت زوار امام حسین علیه‌السلام درآمده‌است نیز شخصیت محوری دوم کتاب است که از زمان جنگ با هم درگیری‌هایی داشتند و بعد از سال‌ها در راهپیمایی اربعین به‌هم می‌رسند.

 کم‌کاری درباره بزنگاه‌های دفاع مقدس

حسین زحمتکش زنجانی ضمن اشاره به اینکه کتاب «رومی روم» درباره دفاع مقدس و اربعین است، گفت: درباره عملیات‌ مرصاد و نقش گروه منافقین [گروه مجاهدین خلق به رهبری مسعود رجوی و همسرش] در جنگ زیاد کار نشده است. اگر به سراغ جنایت منافقین برویم معلوم می‌شود که طی چند روز مرتکب چه جنایاتی شدند.

وی افزود: سعی کردم در کتاب درباره موضوعات پیاده‌روی اربعین و دفاع مقدس به سراغ بزنگاه‌ها بروم. یک موضوع عاشقانه هم در کتاب هست که مربوط به شخصیت «برزان» است و فکر می‌کنم این موضوع هم جای کار زیادی دارد؛ موضوع عاشقانه در کتاب هم یک بزنگاه است که ختم به حرم امام حسین‌(ع) می‌شود.

ظرفیت اربعین برای یکی کردن دل‌های مسلمانان

نویسنده کتاب «رومی روم» خاطر نشان کرد: پیاده‌روی اربعین می‌تواند دل‌ها را جمع کند و امام حسین‌(ع)، شیعیان را جمع کرده است.

زحمتکش زنجانی تاکید کرد: در رمان سعی کردم سراغ گرانیگاه‌ها بروم، موضوعاتی که کمتر به آن پرداخته شده همانند دفاع مقدس، پیاده روی اربعین و زوج عراقی.

وی افزود: اگر به پیاده‌روی اربعین از نظر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نگاه شود، یک موضوع فراتر از ابعاد سیاسی- فرهنگی است. ما –ایرانیان- رابطه سیاسی با خیلی‌ها داریم اما ارتباط‌مان با عراق از یک جنس دیگری است که این موضوع را می‌توانیم در پیاده روی اربعین نگاه کنیم.

نویسنده کتاب «رومی روم» ادامه داد: دو شخصیت محوری کتاب از نسبت میزبان- مهمانی استفاده می‌کنند. میزبان و مهمانی که نسبت به هم کینه به دل دارند و این چالش داستان است.

 قلاب «رومی روم» از ابتدا مخاطب را درگیر می‌کند

در بخش دیگری از این مراسم طاهره مشایخ، منتقد کتاب «رومی روم» گفت: اگر بخواهم از نگاه نقاط مثبت کتاب بگویم، بعد از مدت‌ها بود که کتابی خواندم که قلاب اثر توانست من را بگیرد. اغلب در مناسبت‌های مذهبی کتاب‌های مرتبط با آن مناسبت را می‌خوانم و کتاب «رومی روم» را توانستم در مدت کوتاهی مطالعه کنم.

وی افزود: مطالعه کتاب «رومی روم» دربرنامه‌ام وجود داشت و توانستم آن را زود بخوانم. فکرم را نیز مشغول کرد. عنوان کتاب و جلد آن مخاطب را به طرف خود جلب می‌کند. در جلد کتاب عناصری همچون استکان دیده می‌شود که نماد اربعینی است و گلوله دیده می‌شود که یادآور موضوع دفاع مقدس است.

این منتقد سپس گفت: خواننده با مطالعه بخش اول کتاب می‌فهمد با داستانی پرچالش مواجه است. اصطلاحات و عباراتی که در ابتدای کتاب به کار رفته با وجودی که افتتاحیه کتاب‌ها معمولا با شکوه هستند، همراه با بار معنایی منفی است. اینها مخاطب را می‌گیرد و نشان می‌دهد با یک داستان پرچالش درباره ارسلان ایرانی و برزان عراقی مواجه هستیم.

 تاکید منتقد کتاب بر هنر نویسنده

وی تاکید کرد: مطالب کتاب را یک طبقه‌بندی کردم، فصل‌های کتاب بازگشت به عقب دارند. نثر داستان و کشش داستانی هم باعث می‌شود با ادامه داستان همراه شویم.

وی تاکید کرد: در فصل هشتم کتاب به موضوع داعش می‌رسیم. با مطالعه کتاب دیدم مطالب آن آشناست و متوجه شدم محتوای این بخش را در داستانی در جشنواره خاتم مطالعه کردم و این نشان از هنر نویسنده است که بخشی از محتوای این رمان را در قالب فصل جدا به شکل داستان هم منتشر کرده است.

 اربعین همدلی ایجاد کرده است.

ابراهیم اکبری دیزگاه، دیگر منتقد حاضر در این نشست طعم کتاب در ادامه با بیان اینکه کتاب 2 موضوع اصلی دارد و بقیه ذیل آن دو موضوع است [اشاره به پیاده روی اربعین و دفاع مقدس] افزود: البته فکر می‌کنم یک موضوع اصلی فقط در کتاب وجود دارد و آن «جنگ» است.

وی در بخش دیگری درباره اهمیت مناسک پیاده روی اربعین به شکل بین‌المللی صحبت کرد که باعث همدلی مسلمانان شده و علاوه بر شیعیان باعث حضور مذاهب مختلف شده است.

سپس این منتقد گفت:‌ هنوز متن درستی درباره اربعین نداریم و اگر رمانی هم نوشته می‌شود در قد و قواره اربعین نیست و قابلیت ترجمه ندارد. به عنوان مثال نمی‌توان کتابی را در اینباره ترجمه کرد و در آمریکای لاتین آن را منتشر کرد.

 بنیان اربعینی بر محبت و کرامت

اکبری دیزگاه در پیاده روی اربعین را نشان دهنده چند عامل دانست گفت: بنیان اربعین بر محبت و کرامت قرار دارد، عراقی‌ها برای پذیرایی از زائران اموال‌شان را می‌گذارند. [اشاره به اینکه این موضوع در کتاب نشان داده می‌شود.]

وی افزود: سفر موضوع دیگری است که در آن سیر و سلوک قرار دارد. نکته اصلی دیگر هم موضوع قیامت است که در سفر اربعین نشانه‌های آن دیده می‌شود. داستان زحمتکش، داستان دو ملت است. دو طرفی که در طول جنگ عراق- ایران از یکدیگر کشته‌اند و کینه وجود دارد.

اکبری دیزگاه تاکید کرد: شخصیت‌های ارسلان و برزان خیلی مذهبی نیستند، زخم‌ها و آثار جنگ هنوز در وجودشان هست. برزان معشوقه‌اش را نیز در جنگ از دست داده است و پایش را نیز از دست داده است و دو شخصیت برزان و ارسلان کینه شدیدی از هم دارند. نقطه مواجهه داستان هم اینجاست.

 کتاب مواجهه نمایندگان دو ملت با کینه‌هایشان

وی خاطر نشان کرد: در کتاب دو ملتی که از هم کینه دارند [ارسلان و برزان به نمایندگی از هر ملت] به یکدیگر می‌رسند و آماده انتقام هستند. اما وقتی در موضوع اربعین قرار می‌گیرند کینه‌ها از بین می‌رود. البته کتاب آیین و مناسک اربعین را با وجود حجم حدود 300 صفحه‌ای کمتر نشان می‌دهد و به اصل ماجرای رویارویی می‌پردازد.

در واکنش به این صحبت‌ها زحمتکش، نویسنده کتاب «رومی روم» گفت:‌ در تولید این رمان قرار نبود وارد جزییات اربعین بشوم. گاهی مفهوم از مصادیق مهم‌تر است. مصداق چنین چیزی در کتاب «رومی روم» دیده می‌شود.

وی با اشاره به اینکه پیشتر مشغول کار پژوهشی بوده و در کار تحقیقی، داشتن یک مساله اصل و اساس است، اظهار داشت:‌ در تولید کتاب «رومی روم» این سوال و دغدغه را داشتم که چطور جنگ در سال 67 تمام شد و با وجود تلفات از یک طرف و شهیدانی که داشتیم و اسیرانی که دو طرف از یکدیگر گرفتند و خانواده‌هایی که آسیب جنگ را تحمل کردند و شهرها نابود شد با وجود پیاده روی اربعین این موضوعات فراموش شدند. ما وقتی به عراق می‌رویم همدیگر را بغل می‌کنیم و به وحدت می‌رسیم.

 چاله در «رومی روم» نماد دنیاست!

زحمتکش سپس گفت: ارسلان در کتاب نماینده ملت ایران است و برزان نماینده عراق، هر دو همه چیزشان را در جنگ از دست می‌دهند.

وی درباره یک اشاره مشایخ به وجود ماجرای چاله‌ای در داستان ضمن تاکید بر اینکه‌ چاله در این کتاب نماد دنیاست به طرح این موضوع پرداخت که از طرح جلد کتاب رضایت دارد و افزود: میخ‌هایی که در تصویر جلد کتاب داخل استکان چای قرار داده شده نماد کینه‌ای است که دو طرف شخصیت‌ها از همدیگر دارند.

نویسنده «رومی روم» همچنین در واکنش به نقد دیگری از مشایخ که گفته بود فصل هفتم امکان حذف داشته، این‌طور واکنش نشان داد: حجم رمان شاید زیاد باشد اما هرچه درکتاب هست واقعا لازم است.

وی در بخش دیگری گفت: پر رنگ شدن کینه‌ها در داستان به کارم می‌آمد. مجبور بودم آنها را پررنگ کنم تا در انتهای داستان اینکه شخصیت‌ها می‌خواهند همدیگر را بکشند توجیه شود.

 منتقد اثر:‌ دو نوع انسان در کتاب هستند

مشایخ در بخش دیگری به طرح این موضوع پرداخت که‌ در کتاب دو نوع انسان دیدم. یکی انسان کامل که در مسیر اربعین می‌افتد و کدورت‌ها در چالشی زیاد در این مسیر از بین می‌رود. یک مدل انسان دیگر که درگیر مسایل نفسانی می‌شود و قصدش انتقام گیری است و افزود: نویسنده داستان جسارت داشته که یک بعد انتقام گیری در داستان قرار داده و شخصیت تصمیم می‌گیرد که در موقعیت انتقام گیری چه کاری کند.

وی یکی از نقاط قوت داستان را داشتن تعلیق‌ها و کشش‌های زیاد توصیف کرد.

سپس زحمتکش در واکنش به یکی از نقدهای مشایخ مبنی بر اینکه آیا امکان داشت داستان با فصل «برزان» شروع شود، این‌طور واکنش نشان داد: می‌خواستم داستان با ارسلان شروع شود و با برزان تمام شود. چرا که ارسلان برای مخاطب ایرانی شناخته شده تر و ملموس تر است. می‌خواستم با برزان تمام کنم که آیا دنبال انتقام برود یا نرود.

 سه نوع مواجهه در کتاب

اکبری دیزگاه در بخش پایانی این نشست «طعم کتاب» گفت: در کتاب سه نوع مواجهه داریم، یک مواجهه میزبان- مهمان است، مواجهه دیگر در جبهه بین دو شخصیت اتفاق می‌افتد و مواجهه سوم در پایان کتاب است که در واقع دو شخصیت اصلی همدیگر را نمی‌بینند.

وی با بیان اینکه در کتاب بخش‌هایی هست که اگر نویسنده به خواننده توجه می‌کرد، حاصل کار بهتر بود تاکید کرد: جایی که خرس در داستان حضور دارد یکی از آن موارد است. از این صحنه لذت بردم و انتظار داشتم نویسنده بیشتر به آن می‌پرداخت.

این منتقد اظهار داشت: کتاب، کتاب تلخی است هرچند پایان خوشی دارد. هر دو طرف ضارب و مضروب شیرینی زندگی را از دست می‌دهند.

 کتاب ضد جنگ اما موافق دفاع

وی افزود: این یک کتاب ضد جنگ است، نویسنده به ذات جنگ خیره شده است و می‌گوید جنگ شیرینی و نشاط زندگی را می‌گیرد؛ کتاب رمان خاصیت آیینگی دارد. –به مخاطب- می‌گوید بیا خودت را اینجا ببین.

وی تاکید کرد: هر دو طرف در جنگ بیچاره می‌شوند، کتاب ماهیت ضد جنگ دارد نه ضد دفاعی، وجه ذکر گونه کتاب می‌گوید سعی کنید دنبال جنگ نباشید. همچنین کتاب پاساژی باز می‌کند و وجه دیگر جنگ را نشان می‌دهد مثل حضور داعشی‌ها و ایزدی‌ها.

اکبری دیزگاه گفت: این رمان اگر در زمان جنگ نوشته می‌شد، می‌گفتیم کتاب مفیدی نیست. اما الان مجال نوشتن این کتاب است که –به کمک آن- به ماهیت جنگ فکر کنیم. کتاب خارج از مذهب و قوم نوشته شده و کتاب انسان است.

نویسنده رمان «رومی روم» با استقبال از یادآوری اکبری دیزگاه درباره ماجرای حضور داعش و ایزدی‌ها در کتاب گفت: از تاریخ‌های خاص مربوط به بازار کنیز فروشان موصل که در روز جمعه و دو روز مانده به ماه محرم استفاده کردم. روز جمعه از نظر مسلمانان وقتی ندای اذان داده می‌شود معاملات دارای اشکال شرعی است و بازار کنیز فروشان هم نمادی از خباثت جنگ است و آنجا به کینه شخصیت برزان اضافه می‌شود.

گفتنی است کتاب «رومی روم»، با شمارگان هزار نسخه، در 286 صفحه و با قیمت 75 هزار تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.