جدیدترین راه کشف فرهنگ‌های بومی، تجربه آن از نزدیک‌ترین فاصله ممکن است، امروزه گردشگران دیگر خودشان را به تورهای بازدید از جوامع بومی محدود نمی‌کنند، بلکه نیاز دارند حس کنند که در زندگی روزانه مردم بومی درگیر شده‌اند و از طریق شرکت فعال در کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی بومی، قابلیت‌های خلاقانه خود را به منصه ظهور برسانند. گردشگران به‌جای اینکه تماشاگر صنایع‌ دستی مردم بومی باشند، در کارگاه‌های تولید این‌گونه محصولات شرکت می‌کنند و به این ترتیب می‌توانند ضمن پرورش خلاقیت و مهارتشان، با فرهنگ بومی تماس عمیق برقرار کنند. این‌گونه فعالیت‌های خلاقانه راه عالی برای یکی شدن با فرهنگ بومی، کشف استعدادهای نهفته و به یادگار بردن خاطرات هنری است.
شهر اصفهان به‌عنوان یک مقصد گردشگری فرهنگی حائز اهمیت بوده و دارای سایت‌های تاریخی غنی است که حتی آثار ثبت جهانی یونسکو هم دارد و دارای قابلیت‌هایی در زمینه گردشگری خلاق است. چه بحث صنایع‌ دستی که شهر اصفهان در این رابطه به شبکه شهرهای خلاق یونسکو پیوسته و چه بحث خوراک‌شناسی که از دیرباز غذاها و شیرینی‌جات شهر اصفهان طرفداران بسیاری داشته، باعث جلب توجه گردشگران به این شهر بوده است؛ بنابراین شهر اصفهان توان و قابلیت­‌هایی برای اجرای تورهای با محوریت گردشگری خلاق در حوزه صنایع‌ ­دستی و غذا و خوراک را دارا است و توسعه این نوع گردشگری نه‌تنها قادر بوده به توسعه گردشگری پایدار کمک کند، بلکه می­‌تواند به جذب گردشگران، اشتغال­‌زایی، افزایش درآمد و ارتقای سطح زندگی جامعه محلی شهر اصفهان کمک کند.
در سال 2006 مفهوم گردشگری خلاق توسط سازمان آموزش، علوم و فرهنگ جامعه ملل متحد (یونسکو) در برنامه شبکه شهرهای خلاق مورد پذیرش قرار گرفت و به این ترتیب سازمان مزبور تعریف خود از این مفهوم را ارائه کرد: «گردشگری خلاق سفری است که با هدف نیل به یک تجربه­ دست اول و کنش‌­مندانه صورت گرفته و همراه یادگیری مشارکتی هنرها، میراث فرهنگی یا ویژگی­‌های خاص یک مکان است و با ساکنین مقصد گردشگری که خالق فرهنگ زنده آن مکان هستند، ارتباطی مفید فراهم می‌­کند.»
اصفهان به­ سبب موقعیت جغرافیایی و اقلیم کویری که دارد، از روزگاران گذشته تا به امروز با طیف وسیعی از مواد غذایی اولیه روبه‌رو بوده است. وجه مشترک اکثر این غذاها ظاهر حلیمی‌شکل آن­‌ها و اینکه با نان سرو می­‌شوند، بوده؛ همچنین گوشت نیز جزء مواد اولیه اصلی غذاهای اصفهانی است.
بریان (بریون)، کاله­‌جوش، اشکنه، حلیم‌بادمجان، قیمه ­ریزه نخودچی، گوشت و لوبیا (یخنی­‌لوبیا)، گوشت و عدس، نخودآب، خوراک سرگنجشکی (کله­‌گنجشکی)، ماش و قمری، کوفته شوید ­باقالی، یخمه­‌ترش، تاس­‌کباب اصفهانی، کباب مشتی یا کباب زردک اصفهان، شله بریون، زیره اصفهانی، به­‌پلو اصفهانی، خورشت مرغ و آلوچه، خورشت ماست، کاچی هفت‌­دخترون (بی‌بی حور)، گز، پولکی، دوغ و گوش‌فیل از معروف‌ترین غذاهای سنتی اصفهان است.
اصفهانی‌­ها غذای دیگری هم دارند با نام گوشت و عدس (به گویش محلی گوشداعدِس). این غذا هم روشی پختی مشابه گوشت و لوبیا دارد؛ با این تفاوت که در آن به‌جای لوبیا سفید، از عدس استفاده می­‌کنند. گوشت و نخود (یخنی‌­نخود) هم طرز تهیه‌­ای مشابه دارد، با این تفاوت که در آن از نخود استفاده می‌­شود، این نکته را درنظر بگیرید که این غذا با نخودآب اصفهانی تفاوت دارد.
شهر تاریخی اصفهان علاوه‌بر ابنیه و آثار تاریخی و دستاوردها و میراث فرهنگی ملموس و ناملموس و افزون‌بر صنایع دستی‌های معروف آن که این شهر را به‌عنوان شهر خلاق یونسکو شناسانده است، از تنوع در خوراک، هنر آشپزی و شیرینی‌پزی و نحوه سرو و مصرف منحصربه‌فردی برخوردار است؛ هنر آشپزی و آماده‌سازی خاص، نحوه مصرف و نوع میل کردن و سرو آن گویای این قضیه است.
حدود 22 نوع خوراک سنتی و دسر و شیرینی‌جات در شهر اصفهان وجود دارد، هرچند ممکن است همه این خوراک‌ها در رستوران‌ها سرو نشود، اما کماکان در سفره مردم محلی جای داشته و برخی دیگر نیز شهرت دارند و حتی به‌عنوان سوغاتی مورد استفاده گردشگران قرار می‌گیرد، چه‌بسا توسعه گردشگری خلاق با رویکرد خوراک‌شناسی و توسعه این سبک گردشگری می‌تواند به احیا و رواج بیشتر خوراک‌های سنتی فراموش‌شده اصفهان کمک کند.
گردشگری خلاق‌، گونه جدیدی از گردشگری است که به گردشگران اجازه می‌دهد تا با نزدیکی به جامعه و فرهنگ محلی، تجربه جدید داشته و آموزش ببینند و خود در فعالیت‌ها مشارکت کنند، به‌نوعی یک تجربه دست اول داشته باشند که ممکن است تا به حال تجربه نکرده باشند. شهر اصفهان بالاخص در زمینه خوراک و آشپزی می‌تواند پتانسیلی باشد در جهت توسعه گرشگری خلاق با رویکرد خوراک‌شناسی و گردشگران خلاق در کارگاه‌های شیرینی‌پزی، آشپزخانه‌های سنتی، خانه‌های بوم‌گردی و محلی و در کنار مردم محلی به مشاهده نحوه آماده‌سازی و مشارکت در پخت و آماده‌سازی آن و نهایت چشیدن و میل کردن خوراکی‌های سنتی مقصد بپردازند و تجربه دست اولی را داشته باشند و می‌توان تورهای گردشگری با ترکیبی از گردشگری خلاق و خوراک را ارائه داد و به توسعه گردشگری ملی و محلی کمک شایانی کرد.
در همین چارچوب پیشنهاد می‌شود بخش دولتی و خصوصی بر توسعه گردشگری خلاق خوراک در شهر اصفهان و سرمایه‌گذاری برای این گونه گردشگری بیشتر توجه و تمرکز کنند. همچنین در قالب تورهای گردشگری خلاق، کارگاه‌های آموزشی آشپزی توسط جامعه محلی جهت مشارکت گردشگران در مراحل آماده‌سازی خوراک‌های سنتی اصفهان راه‌اندازی شود.
همچنین بخشی از کارگاه‌های فعال شیرینی‌پزی در شهر اصفهان برای حضور گردشگران جهت مشاهده، آموزش و مشارکت در تولید آماده‌سازی و تورهای انفرادی و گروهی توسط تورگردانان به مقصد اصفهان جهت گردشگری خلاق خوراک و گردشگری غذا و کمک به رونق این‌گونه گردشگری ایجاد شود.
برگزاری جشنواره‌های خوراک در محیط‌های مختلف روستایی و شهری اصفهان، اجرای تورهای غذا برای آموزش پخت غذاهای محلی، برگزاری کلاس‌های آشپزی و آموزش نحوه پخت انواع غذاها، می‌تواند به توسعه گردشگری خوراک در استان اصفهان کمک شایانی کند.
مقاله پژوهشی بررسی قابلیت‌های گردشگری خلاق با محوریت خوراک‌شناسی شهر اصفهان به قلم فاطمه راشکی (دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری) و سامان شافعی (کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی گردشگری) در دومین رویداد سراسری ایران و گردشگری خوراک در سده نو که هم‌زمان با هفته گردشگری (5 تا 11 مهر) در مرکز همایش‌های بین‌المللی صداوسیما برگزار شد، به‌عنوان مقاله علمی و پژوهشی برتر انتخاب و از هر دو محقق این مقاله با اهدای لوح، تجلیل شد.
* فاطمه راشکی و سامان شافعی
پژوهشگر حوزه گردشگری